Bài giảng Chương V: Đúc các hợp kim

CHƯƠNG VĐÚC CÁC HỢP KIM V-1. Tính đúc của hợp kim V-2. Đúc gang V-3. Đúc kim loại màu V-4. Các phương pháp đúc đặc biệtV-1. Tính Đúc Của Hợp Kim Tính đúc của hợp kim là khả năng đúc dễ hay khó của hợp kim đó. Nó được đánh giá bằng các chỉ tiêu cơ bản sau đây:1 - Tính chảy loảng2 - Tính co của kim loại3 - Tính hoà tan khí4 - Tính thiên tích1-Tính chảy loãng Kim loại nào có độ chảy loãng càng cao thì đúc càng dễ. Tính chảy loãng phụ thuộc chủ yếu vào công nghệ khuôn, nhiệt độ quá nhiệt khi rót và thành phần hóa học của kim loại.Ví dụ đúc trong khuôn cát tính chảy loãng của kim loại cao hơn so với đúc trong khuôn kim loại do khuôn cát có tốc độ dẫn nhiệt thấp hơn.Thành phần hóa học của kim loại và hợp kim 	- Si, P là những nguyên tố làm tăng tính 	chảy loãng của gang.       	- Mn, S là những nguyên tố làm giảm 	tính 	chảy loãng của gang. 2 -Tính co của kim loại  Tính co càng tăng tính đúc càng kém. Vì đúc vật đúc ra dễ bị các khuyết tật, lõm co, rỗ co.  Thành phần hỗn hợp của các nguyên tố trong kim loại.  Nhiệt độ rót kim loại.3 - Tính hoà tan khí Kim loại khi đúc thường hoà tan khí O2, H2 , hơi H2O gây rỗ vật đúc, làm giảm cơ tính4 - Tính thiên tích :( không đồng nhất về thành phần hỗn hợp, thường ở kim loại màu).Gang có tính chảy loãng hơn thép rất nhiều do đó gang dễ hơn thép. V-2 . Đúc gangThành phần hỗn hợp của gang : Fe, C 	C = 2,14  4,0%	Si = 0,4  3,5%	Mn = 0,2  1,5%	P = 0.04  1,5%	S = 0,02  0,2%Phân loại gang :  Gang xám : GX – VD : GX 15-32 Trong gang không có xêmentit tự do ,mà chỉ có Graphit. Gang xám có tính đúc tốt dễ gia công cơ khí.  Gang trắng : Cacbon trong gang này có dạng liên kết hoá học xêmentit tự do vì vậy gang này rất cứng và dòn. Gang biến trắng : Bề mặt gang trắng bên trong lõi là gang xám. Vùng tiếp giáp giữa hai tổ chức có tổ chức của gang hoa râm.  Gang cầu : Graphit trong gang ở dạng hồng cầu nhờ đưa vào chất biến tính đặc biệt vào gang lỏng khi đúc. - VD : GC 60  Gang dẻo : Graphit ở dạng bông nên tính dẻo của gang tăng lên . Các nguyên tố thúc đẩy sự Graphit hóa : C, Si, P. Các nguyên tố cản trở sự Graphit hóa : Mn, S, Cr.Các nguyên tố ảnh hưởng đến tính đúc của gang - Thành phần hoá học.- Nhiệt độ rót gang.- Vật đúc thành càng mỏng  rót gang ở nhiệt độ càng cao.- Công nghệ khuôn.- Tốc độ nguội.- Thành phần vật liệu nấu gang.Vật liệu kim loại   Thỏi gang (nấu lò cao), hồi liệu + chi tiết máy = gang hư, ferô hợp kim ( Fe-Si, Fe-Mn). Tính toán hợp lý, kích thước  đường kính trong của lò.  Làm sạch Oxy hóa.  Lò đúc : lò đứng dùng nhiên liệu là than cốc.  Lò chõ : dùng nhiên liệu than đá.  Lò dầu : dùng nhiên liệu dầu FO . Lò điện : lò hồ quang (mấu thép), lò cảm ứng Lò khí gaz.Chất trợ dung   Đưa vào để tách các tạp chất và xỉ ra khỏi kim loại lỏng. 	CaCO3 ( 4  5%)  Đối với lò dầu không cần dùng đá vôi CaCO3 để khử tạp chất.  Lò điện hồ quang trực tiếp dùng để nấu thép. Lò điện hồ quang gián tiếp dùng để nấu kim loại màu.  Lò nấu : xem Vật liệu chịu lửa  Vật liệu chịu được nhiệt cao mà không bị mềm chảy thay đổi thể tích thành phần hỗn hợp. Thường để xây các tường lò hợp kim lò đúc làm các dụng cụ để chứa đựng kim loại lỏng hay lò nung làm vật liệu chịu lửa. Vật liệu chịu lửa : axit Gạch Đinat : SiO2 ; nhiệt độ chảy :17300C Vật liệu chịu lửa : bazơ Gạch Manhêhit (MgO) Crôm-Manhêhit (Cr2O3, MgO ) Nhiệt độ chảy : 1600  17000C Gạch CrômitTính phối liệu nấu gang a.Mẻ liệu nấu Nhiên liệu : 	Dầu FO 15  18% khối lượng vật liệu kim loạ	Than cốc :12  15% (lò đứng )	Than đá : 20  25% (lò chỏ) Chất trợ dung : Có tác dụng đưa vào làm chảy loãng xỉ và nổi lên trên bề mặt nước gang để vớt ra dễ dàng .Đá vôi CaCO3 , đôlômít, xỉ lò Mactanh  lò đứng và lò chõ. Lò dầu không cần dùng chất trợ dung để tạo xỉb.  Vật liệu kim loại  Gang thỏi đúc. Gang vụn (gang máy). Hồi liệu ( phế phẩm + hệ thống rót, đậu hơi, đậu ngót ). Thép vụn . Ferô hợp kim : FeSi : 30,45,75, Fe-Mn bổ sung các nguyên tố Si, Mn bị cháy hao trong quá trình nấu. vật liệu nấu phải làm sạch, có kích thước phù hợp với đường kính của lò (  1/3	Dt).Cách tính Gọi x,y,z là khối lượng của các vật liệu nấu. Có phương trình	 X + Y + Z = 100%  Gọi Si vật liệu kim loại , Mn vật liệu loại là thành 	phần Si, Mn, có vật liệu kim loại.  Gọi Sivđ , Mnvđ là thành phần Si, Mn có trong vật 	đúc.  Gọi Sich, Mnch  có trong quá trình nấu. 	  Si cháy hao 15%,.	  Mn cháy hao 20%. 	  C cháy hao 15%.+ lò đứng, lò chõ(than) C không tính.+ lò dầu phải tính cháy hao 15%.	Sivlkl – Sich . Sivlkl = Sivđ.	Sivlkl .(1– Sich ) = Sivđ.	 Sivlkl =	 Mnvlkl = 	Sivđ1- SichMnvđ1- MnchHệ phương trình :	x + y +z = 100%x. + y. 	+ z. = 100% Mnvlkl VD : GX : 15-32.Tra bảng biết thành phần hổn hợp C, Si, Mn. Đặc điểm đúc gang   Tính chảy loãng cao nên đúc được các vật đúc thành mỏng, phức tạp. Khối lượng riêng của gang lớn, nên ít lẫn các tạp chất, xỉ, bọt khí. Công nghệ khuôn không phức tạp, chất lượng đúc cao.  Nấu luyện đơn giản.V-3. Đúc kim loại màu (hợp kim màu) 	1.Đúc đồng : 	  Hợp kim đồng gồm: 	 - Đồng thau : Latông(L), LZn30	 -Đồng thanh : Brông(B), BSn5Pb	  Lò nấu:	 Lò nồi (nồi bằng Graphit )Vật liệu nấu : Đồng nguyên chất dạng thỏi, dạng tấm , dùng các nguyên tố hợp kim cho vào đồng Zn, Sn, Pb, AlĐồng hoà tan nhiều khí O2,H2 dùng Cu-P (90%Cu, 10%P) khử O2. .	Cu-P + O2  P2O5 + CuOChất trợ dung : Che phủ bề mặt của kim loại màu để không bị oxy hoá.  Có tác dụng tạo xỉ chảy lõang nhẹ nổi lên . Than củi, nùm cưa, các muối clorua natri.	NaCl + bo sát (Na2B4O7).Quá trình nấu ª Sấy lò (chứa) 300  400%C. ª Cho vật liệu kim loại khó chảy vào trước, dễ chảy sau Zn bay hơi cho vào sau cùng, Pb dễ bị thiên tích. ª Phủ chất trợ dung lên trên cùng. ª Không khuấy trộn nhiều. ª Cho CuP để khử O2 (0.09  1%) khối lượng vật liệu kim loại. ª Nhiệt độ rót hợp kim đồng 1070  11000C. Đặc điểm đúc hợp kim đồng  Công nghệ đúc, khuôn, hệ thống rót làm đặc biệt sử dụng khuôn cát, khuôn kim loại.  Nấu luyện chú ý sự oxy hoá hoặc hòa tan khí. 2.Đúc hợp kim nhôm Hợp kim nhôm-đúc (Silumin Al-Si).Hợp kim nhôm biến dạng (Al-Cu-Si, Al-Mg, AL-Ni).Lò nấu: Nồi nấu bằng gang thì phải phải sơn vì nguyên tố Fe có hại cho nhôm.Vật liệu nấu : Al thỏi, tấm, vật liệu nhôm dư hỏng hồi liệu khi nấu thì kim loại đưa vào nhôm dưới dạng hợp kim. Chất trợ dung: Muối clorua.Chất biến tính làm nhỏ hạt : Na 1%.Nấu hợp kim nhôm dưới lớp trợ dung. Nấu bằng cách tinh luyện và dùng khí Clo.Chú ý : Khi nấu nhôm có lớp oxit nhôm trên bề mặt có tác dụng che phủ không cho lớp nhôm nguyên chất ở phía dưới bị oxy hoá. Do vậy không được khuấy trộn trong quá trình nấu. Quá trình nấuĐặc điểm đúc nhôm - Thường đúc trong khuôn kim loại có độ bóng và độ chính xác cao.- Có tính chảy lãng cao, đúc dễ và thành rất mỏng. - Công nghệ khuôn, hệ thống đặc biệt có thể đúc nhiều vật đúc chung một hệ thống rót.- Con mã là dụng cụ dùng để chống hoặc đỡ lõi lớn, lõi công xôn nằm lại ở vật đúc sau khi đúc xong.V-4 Các phương pháp đúc đặc biệtV-4.1 Đúc trong khuôn kim loạiV-4.2 Đúc dưới áp lực :( khí nén)V-4.3 Đúc li tâm V-4.4 Đúc trong khuôn mẫu chảy V-4.5 Đúc trong khuôn vỏ mỏng I. Đúc trong khuôn kim loại.1.Khái niệm : Đúc trong khuôn kim loại là rót kim loại lỏng vào khuôn bằng kim loại.2.Đặc điểm:  Khuôn kim loại dùng được nhiều lần.  Vật đúc có độ chính xác cao, Cơ tính tốt vì tổ chức hạt kết tinh nhỏ mịn.  Tiết kiệm vật liệu làm khuôn áp dụng cho loại hình sản xuất hàng loạt. Vật liệu đúc đơn giản, cấu tạo nhỏ hoặc trung bình. Do vật liệu làm khuôn lõi: Kim loại không có tính lún do đó vật đúc dễ bị nứt, đúc gang dễ bị biến dạng trắng . Do tốc độ dẫn nhiệt thành khuôn cao nên khả năng điền đầy kim loại kém do đó vật đúc dễ bị thiếu hụt và không phải cao hơn trong khuôn cát.3. Quá trình đúc trong khuôn kim loại - Làm sạch khuôn lõi( Sau mỗi lần đúc).- Sấy khuôn lõi (nhiệt độ sấy 150  4500C ) thuộc kim loại đúc. - Sơn khuôn lõi : gồm sơn lót dày 1  2 mm và sơn phủ mặt bằng dầu hôi hoặc dầu thực vật. - Lắp khuôn và rót kim loại vào. - Sấy lõi , mở khuôn, lấy vật đúc.II. Đúc dưới áp lực :( khí nén)Khái niệm: Đúc dưới áp lực là ép kim loại lỏng vào khuôn kim loại với áp lực đến hàng trăm atmotphe.Đặc điểm: 	+ Vật đúc có độ chính xác và độ bóng cao.	+ Bề mặt bên trong có độ bóng cao do dùng lõi kim loại .	+ Đúc được những vật mỏng chiều dày  0.3 mm.	+ Đúc trong khuôn kim loại nên vật đúc nguội nhanh.	+ Năng suất cao.	+ Không dùng được lõi cát nên hình dạng bên trong vật đúc không được phức tạp.	+ Khuôn mau mòn.III. Đúc li tâm 1.Khái niệm: Khuôn bằng kim loại quay xung quanh một trục (ngang-đứng) dưới tác dụng của lực ly tâm các phần tử kim loại sẽ điền đầy khuôn. 2.Đặt điểm : - Đúc được vật đúc tròn xoay, đặc rỗng(rỗng không cần đặt lõi.- Chất lượng vật đúc cao, cơ tính tốt.- Khó có kết cấu khuôn kim loại kín chính xác.IV. Đúc trong khuôn mẫu chảy 1.khái niệm: Đúc trong khuôn mẫu chảy thực chất là đúc trong khuôn cát nhưng mẫu được làm bằng vật liệu dễ chảy.2.Đặc điểm:  Đúc được những vật phức tạp và những hợp kim khó chảy như thép không rỉ thép gió. Độ chính xác và độ bóng bề mặt vật đúc rất cao. Cường độ lao động cao, chu trình sản xuất dài, giá thành chế tạo khuôn cao. Được dùng nhiều trong sản xuất hàng loạt.V. Đúc trong khuôn vỏ mỏngKhái niệm: Đúc trong khuôn vỏ mỏng là dạng đúc trong khuôn cát nhưng thành khuôn vỏ chừng 68 mm.Đặc điểm: 	 Đúc được gang thép kim loại màu.	 Thông khí tốt, truyền nhiệt kém, không hút nước và bền nên vật đúc ít rỗ, xốp, nứt.	 Đơn giản hoá quá trình dỡ khuôn và làm sạch vật đúc.	 Dễ cơ khí hoá và tự động hoá.KẾT THÚC CHƯƠNG VQuay về chương V