Bài giảng môn học Ngữ văn 12 - Bài học: Chiếc thuyền ngoài xa

Nguyễn Minh ChâuChieác thuyeàn ngoaøi xaI. Đọc - hiểu tiểu dẫn1. Tác giảNguyễn Minh Châu(1930 – 1989) Nguyễn Minh Châu(1930 – 1989) Quê: Quỳnh Lưu, Nghệ An. 1950 gia nhập quân đội. 1962 về Phòng Văn nghệ quân đội, rồi tạp chí Văn nghệ quân đội.I. Đọc - hiểu tiểu dẫn1. Tác giả Tác phẩm chính Truyện ngắn : Người đàn bà trên chuyến tàu tốc hành (1983) Bến quê (1985) Chiếc thuyền ngoài xa (1987) Cỏ lau (1989)  Tiểu thuyết : Cửa sông (1967) Dấu chân người lính (1972) Những người từ trong rừng đi ra (1982) Tiểu luận phê bình: Trang giấy trước đèn (1994). I. Đọc - hiểu tiểu dẫn1. Tác giả Tác phẩm chính Truyện ngắn Tiểu thuyết Tiểu luận phê bình một trong những cây bút tiên phong của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Giải thưởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật năm 2000. I. Đọc - hiểu tiểu dẫn1. Tác giả In đậm phong cách tự sự - triết lí của Nguyễn Minh Châu. Ngôn từ dung dị đời thường nhưng ẩn chứa những chiêm nghiệm sâu sắc của ông về nghệ thuật và cuộc đời. Tóm tắt : Bố cục : Đoạn 1 (từ đầu đến “chiếc thuyền lưới vó đã biến mất”): Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh. Đoạn 2 (Đây là lần thứ hai chống chọi với sóng gió giữa phá): Câu chuyện của người đàn bà hàng chài ở toà án huyện. Đoạn 3 (còn lại): Tấm ảnh được chọn trong bộ lịch năm ấy. 2. Tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa”II. Đọc - hiểu văn bản1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnh Một cảnh “đắt” trời cho: Bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ: Mũi thuyền in một nét mơ hồ loè nhoè vào bầu sương mù trắng như sữa có pha đôi chút màu hồng hồng. Vài bóng người lớn lẫn trẻ con đang ngồi im phăng phắc như tượng Tất cả khung cảnh nhìn qua những cái mắt lưới... Toàn bộ khung cảnh từ đường nét đến ánh sáng đều hài hoà. Vẻ đẹp đơn giản và toàn bích. Giúp Phùng bắt gặp cái tận Thiện, tận Mĩ, thấy tâm hồn mình được gột rửa, trở nên trong trẻo, tinh khôi hơn  cái đẹp thanh lọc tâm hồn. cái đẹp chính là đạo đức.Phát hiện thứ nhất : đầy thơ mộngPhát hiện thứ nhất của nghệ sĩ Phùng là “một cảnh đắt trời cho”. Em hiểu “một cảnh đắt trời cho” là như thế nào và tại sao Phùng lại gọi cảnh tượng ấy như vậy?II. Đọc - hiểu văn bản 1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnha. Phát hiện thứ nhất : đầy thơ mộng b. Phát hiện thứ hai : đầy nghịch líTại sao phát hiện thứ hai của Phùng lại đầy nghịch lí? Từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ kia hiện ra cảnh tượng : Một người đàn bà thô kệch, mệt mỏi, cam chịu. Một người đàn ông to lớn, độc dữ, đánh đập vợ tàn nhẫn. Đứa con vì thương mẹ đã đánh lại cha, bị lão giáng hai bạt tay.  Cảnh tượng tàn nhẫn, hoàn toàn không phải là “đạo đức”, “chân lí của sự toàn thiện”  bất ngờ, trớ trêu như trò đùa quái ác của cuộc sống.Thảo luận theo bàn (2’): Nếu có người đề nghị nhà văn nên đảo vị trí hai phát hiện này, tức là để Phùng chứng kiến bi kịch gia đình hàng chài trước rồi mới phát hiện vẻ đẹp của cảnh biển, thì em có đồng ý không? Tại sao?II. Đọc - hiểu văn bản 1. Hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ảnha. Phát hiện thứ nhất : đầy thơ mộng b. Phát hiện thứ hai : đầy nghịch lí Thái độ của Phùng Kinh ngạc, há mồm ra mà nhìn. Chạy nhào tới, định can thiệp. nhận ra: bi kịch gia đình thuyền chài kia là thứ thuốc rửa quái đản làm những thước phim huyền diệu của anh bỗng hiện hình thật khủng khiếp, ghê sợ. Qua hai phát hiện của nghệ sĩ Phùng, Nguyễn Minh Châu muốn gửi gắm thông điệp: cuộc đời không đơn giản, xuôi chiều mà chứa đựng nhiều nghịch lí, luôn tồn tại những mâu thuẫn đẹp – xấu, thiện – ácII. Đọc - hiểu văn bản 2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyệna. Số phận, phẩm chấtNgười đàn bà hàng chài được miêu tả như thế nào trong tác phẩm? Người đàn bà vô danh, như biết bao người đàn bà vùng biển khác. Trạc ngoài 40 tuổi, sinh ra trong gia đình khá giả, mặt rỗ, xấu xí, thô kệch, khuôn mặt luôn mệt mỏi  cuộc đời lam lũ, nhọc nhằn. Khi bị chồng đánh, “không hề kêu một tiếng, không chống trả, cũng không tìm cách chạy trốn”  nhẫn nhục, chấp nhận đòn roi như chấp nhận một phần cuộc đời mình.Thấy đau đớn, xấu hổ, nhục nhã khi hành động vũ phu của chồng bị thằng Phác và Phùng chứng kiến không muốn ai thương hại, kể cả con mình  tự trọng, có nhân cách.II. Đọc - hiểu văn bản 2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyệna. Số phận, phẩm chất Thái độ : rụt rè, tìm một góc tường để ngồi nhỏ bé, tội nghiệp, tư thế bị động, tự vệ. Ngôn ngữ : Lúc đầu : thưa gửi, Con lạy quý toà  khúm núm, sợ sệt, van nài. Về sau : Chị cám ơn các chú  trần tình bình đẳng, thân mật, sắc sảo.b. Câu chuyện ở toà án huyệnII. Đọc - hiểu văn bản 2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyệna. Số phận, phẩm chất Lời giãi bày: 3 nguyên nhân không bỏ chồng Gã chồng là chỗ dựa quan trọng trong cuộc đời chị, nhất là khi biển động: “Chưa bao giờ các chú biết như thế nào là nỗi vất vả của người đàn bà trên một chiếc thuyền không có đàn ông”, “đám đàn bà hàng chài ở thuyền chúng tôi cần phải có người đàn ông để chèo chống khi phong ba”. Chị cần có chồng để “cùng làm ăn nuôi nấng đặng một sắp con”, “Ông trời sinh ra người đàn bà là để đẻ con, rồi nuôi con cho đến khi khôn lớn nên phải gánh lấy cái khổ”  thương con, giàu đức hi sinh. “Trên thuyền cũng có lúc vợ chồng con cái hoà thuận vui vẻ”, “vui nhất là lúc ngồi nhìn đàn con tôi chúng nó được ăn no”  chắt lọc niềm hạnh phúc nhỏ nhoi từ triền miên đau khổ. Chấp nhận đau khổ, chịu đựng tất cả vì con. b. Câu chuyện ở toà án huyệnTại sao người đàn bà hàng chài từ chối bỏ gã chồng vũ phu? Từ đó, em thấy người đàn bà ấy có những phẩm chất gì?II. Đọc - hiểu văn bản 2. Câu chuyện của người đàn bà ở toà án huyệna. Số phận, phẩm chất Xem việc chồng đánh mình là cách để gã giải toả nỗi khổ, như kiểu đàn ông thuyền khác uống rượuhiểu thấu lẽ đời, cảm thông với lão chồng vũ phubao dung, nhân hậu, vị tha. Câu chuyện của người đàn bà là câu chuyện về sự thật cuộc đời, giúp những người như Phùng và Đẩu thức tỉnh, ngộ ra được nhiều điều  không thể dễ dãi, đơn giản trong việc nhìn nhận mọi sự việc, hiện tượng của cuộc sống. b. Câu chuyện ở toà án huyệnNếu em là chánh án Đẩu, em sẽ có phản ứng và hành động gì trước lí lẽ của người đàn bà hàng chài?II. Đọc - hiểu văn bản 3. Tấm ảnh được chọn trong “bộ lịch năm ấy”PHÙNGẢnh đen trắngMàu hồng hồng của ánh sương maiNgười đàn bà vùng biểnNghệ thuậtCuộc đời Nghệ thuật chân chính không bao giờ rời xa cuộc đời. Người nghệ sĩ cần trung thực, dũng cảm nhìn thẳng vào hiện thực, vào số phận mỗi con người.II. Đọc - hiểu văn bản 4. Về gã chồng vũ phu, chị em thằng Phác, chánh án Đẩu và nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùnga. Gã chồng vũ phu Cuộc sống đói nghèo, cực nhọc, quẩn quanh, đầy lo toan đã biến “anh con trai cục tính nhưng hiền lành” thành một người chồng vũ phu, một gã đàn ông độc ác. Cứ khi nào thấy khổ quá là lão đánh vợ, như để giải toả uất ức, để trút sạch tức tối, buồn phiền.  Vừa là nạn nhân của cuộc sống khốn khổ, vừa là thủ phạm gây ra đau khổ cho chính những người thân của mình. Phải làm sao nâng cao phần thiện, phần người trong những kẻ thô bạo ấy. II. Đọc - hiểu văn bản 4. Về gã chồng vũ phu, chị em thằng Phác, chánh án Đẩu và nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùngb. Chị em thằng Phác Người chị: cô con gái hiếu thảo, vững chãi, là chỗ dựa cho mẹ. Tước con dao găm mà em trai định dùng để đâm bố  ngăn em làm chuyện trái luân thường đạo lí  cô bé can đảm. Đau khổ : bố điên cuồng hành hạ mẹ, em trai vì thương mẹ mà toan đâm bố Biết lo toan chăm sóc khi mẹ đến toà án huyện.II. Đọc - hiểu văn bản 4. Về gã chồng vũ phu, chị em thằng Phác, chánh án Đẩu và nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùngb. Chị em thằng Phác Thằng Phác : thương mẹ, quyết bảo vệ mẹ theo kiểu một đứa con trai vùng biển Lặng lẽ đưa mấy ngón tay khẽ sờ trên khuôn mặt người mẹ, như muốn lau đi những giọt nước mắt chứa đầy trong những nốt rỗ chằng chịt. Tuyên bố: nó còn có mặt ở dưới biển này thì mẹ nó không bị đánh. c. Chánh án Đẩu : có lòng tốt, nhiệt tình bảo vệ công lí nhưng chưa thực sự thấu suốt mọi khía cạnh phức tạp của thực tế cuộc sống. II. Đọc - hiểu văn bản 4. Về gã chồng vũ phu, chị em thằng Phác, chánh án Đẩu và nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùngd. Nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng Nhạy cảm trước cái đẹp. Từng là người lính, Phùng căm ghét áp bức, bất công, sẵn sàng bảo vệ điều thiện, lẽ công bằng. Hành động “vứt chiếc máy ảnh xuống đất chạy nhào tới” : Chiếc thuyền nghệ thuật thì ở ngoài xa, một khoảng cách đủ để tạo nên vẻ đẹp huyền ảo, nhưng cuộc đời lại ở rất gần. Đừng vì nghệ thuật mà quên cuộc đời, bởi nghệ thuật chân chính luôn là cuộc đời và vì cuộc đời. Trước khi là một nghệ sĩ biết rung động trước cái đẹp, hãy là một con người biết yêu ghét, vui buồn trước mọi lẽ đời thường, biết hành động để có một cuộc sống xứng đáng với con người. II. Đọc - hiểu văn bản 5. Đặc sắc nghệ thuậta. Tình huống truyện : tình huống nhận thức  có ý nghĩa khám phá, phát hiện về đời sống.Phùng nhìn đời bằng đôi mắt một nghệ sĩ  chứng kiến bi kịch của gia đình hàng chài  nhìn đời khác hẳn, hiểu sâu thêm về cuộc sống, về chính mình và tính cách những người xung quanh. Tình huống độc đáo, được đẩy lên cao trào và xoáy sâu để phát hiện tính cách con người và sự thật cuộc đời. b. Ngôn ngữ người kể chuyện và ngôn ngữ nhân vật Người kể chuyện: Phùng  điểm nhìn nghệ thuật sắc sảo, tăng khả năng khám phá đời sống của tình huống truyện, lời kể thêm khách quan, chân thực, thuyết phục. Ngôn ngữ nhân vật: phù hợp tính cách.  Vẻ đẹp của văn xuôi Nguyễn Minh Châu. III. Chủ đề Bằng tài năng của một cây bút giàu bản lĩnh, Nguyễn Minh Châu thể hiện tình yêu tha thiết đối với những cảnh đời, thân phận trớ trêu của con người và gửi gắm chiêm nghiệm sâu sắc của mình về nghệ thuật. Nghệ thuật chân chính phải luôn luôn gắn với cuộc đời và vì cuộc đời ; người nghệ sĩ không thể nhìn đời một cách giản đơn, cần phải nhìn nhận cuộc sống và con người một cách đa diện, nhiều chiều.