Bài giảng môn học Ngữ văn 12 - Hồn trương ba, da hàng thị (trích)

Hồn Trương Ba, da hàng thịtSoạn giảng:(Trích) Tác giả: Lưu Quang VũGiúp Học Sinh:Hiểu được bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục. Mục tiêu bài họcCảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên nhiều phương diện:Sự hấp dẫn của kịch bản VH và NT sân khấu;sự kết hợp giữa tính hiện đại với các giá trị truyền thống; sự phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm,bay bổng. I. Đọc hiểu tiểu dẫnHãy nêu những nét cơ bản về tác giả Lưu Quang Vũ1. Tác giả: Lưu Quang Vũ (1948-1988)Quê gốc ở Đà Nẵng, sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.Là một tài năng đa dạng : Làm thơ, sáng tác văn xuôi,vẽ tranh và soạn kịchQua đời Ngày 29-8-1988 trong một tai nạn giao thôngTừ năm 1978 làm biên tập viên tạp chí Sân khấu và bắt đầusáng tác kịch nóiTừng gia nhập quân ngũ và lànm nhiều nghề kiếm sốngKịch là đóng góp đặc sắc nhất với những vở gây chấn động dư luận: Lời nói dối cuối cùng;Chết cho điều chưa có; Hồn TrươngBa da hàng thịt, Bệnh sĩ; Tôi và chúng taNhà soạn kịch tài năng nhất của nền VHVN hiện đạitI. Đọc hiểu tiểu dẫn 2. Tác phẩmHồn trương ba da hàng thịt - Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn, xung đột trong đời sống rồi diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ đối thoại. - Quá trình vận động gồm 4 giai đoạn: Thắt nút-> phát triển-> cao trào->mở nút. Xuaỏt xửự: - Hư cấu sáng tạo từ một cốt truyệndân gian b. Theồ loaùi: Kịch nói c, Giá trị:Là một trong những vở kịch đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ.Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ , có ý nghĩa tư tưởng , triết lý và nhân văn sâu sắc. - Có sức hấp dẫn, thu hút mạnh mẽ đối với khán giả trong và ngoài nước. d. Tóm tắt nội dung vở kịch: gồm 7 cảnhTrương Ba bắt đầu thay đổi tâm tínhkhiến mọi người trong gia đình, bạn bè, xa lánh chán ghét, bản thân vô cùng đau khổ quyết định giải thoát chấp nhận cái chết. Đế Thích kết thân vớiTrương Ba-một cao cờ ở hạ giới. Trương Ba đột ngột qua đờiTrên thiên đình Nam Tàolàm việc cẩu thả gạch nhầm tên người chết là Trương BaBị thể xác xui khiến, Trương ba định xuôi theo ở lại với vợ hàng thịtLý trưởng sách nhiễu . Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhàXác hàng thịt đòi về nhà Trương Ba. Mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhận7654321Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác hàng thịt để sống lạiThắt nútPhát triểnmở nútCao tràotI, Đọc hiểu tiểu dẫn 3, Đoạn tríchHồn trương ba da hàng thịtVị trí: -Trích từ cảnh VII và đoạn kết của vở kịch. - Thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình vận động.b, ý nghĩa: - Bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người, - Thể hiện nội dung tư tưởng tác phẩm. II. Đọc hiểu văn bản 1. Đọc và chia bố cục a. ĐọcĐoạn trích có thể được chia làm mấy phần?b. Bố cục4 phần:Màn kếtMàn đối thoại giữa hồnTrương Ba với Đế ThíchMàn đối thoại giữa hồnTrương Ba và người thânMàn đối thoại giữa hồnTrương Ba và xác hàng thịt2. Tìm hiểu văn bản *Sơ lược cảnh trước đoạn tríchNhân hậu, trong sạch, ngay thẳngUống rượu nhiều, ham bán thịt,không mặn màvới chơi cờ, nước cờ không còn kháng hoạt như trướcThô lỗ,phũ phàngThú vui tao nhã, trí tuệ chơi cờ với nước đi khoáng hoạtTrú nhờ thể xác dung tục củahàng thịtTrương BaTrương Ba ý thức được điều đó nhưng không thể giải quyếta. Màn đối thoại giữa hồnTrương Ba và xác hàng thịt Thảo luận nhómCử chỉXưnghô MụcđíchVị thế Nhận xét cuộc đối thoại của hồn Trương Ba và xác hàng thịt ở các phương diệnNhóm 1Nhóm 4Nhóm 3Nhóm 2Giọng điệuNhóm 5 Các phương diệnHồn Trương baDa hàng thịtMục đíchPhủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắnKhẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết. Dồn hồn Trương Ba vào thế đuối lý buộc phải thoả hiệp, quy phục.Xưng hôCử chỉÔm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại->Uất ức, tức giận, bất lực Lắc đầu-> Tỏ vẻ thương hại Mày –Ta->Khinh bỉ, xem thường Ông - Tôi->Ngang hàng thách thứcVị thếBị động, kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng-> Người thua cuộc. Chấp nhận trở lại vào xác hàng thịtChủ động đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt->Kẻ thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.-Giọng điệu Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, đồng thời ngậm ngùi thấm thiá,tuyệt vọngKhi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.* Những lý lẽ mà xác hàng thịt đưa ra để tranh cãi với hồn Trương Ba: - Xác hàng thịt dù đui mù, âm u nhưng có sức mạnh ghê gớm, có khả năng lấn át, sai khiến linh hồn cao khiết. Hồn Trương Ba dù cao khiết nhưng đã bị nhiễm độc và tha hoá.Dẫn chứng: Những cảm xúc, việc làm có sự tham dự của xác hàng thịt: - Xao xuyến với với vợ hàng thịt - Cảm xúc lâng lâng trước các món ăn dung tục. - Thô lỗ, phũ phàng: Tát thằng con toé máu mồm, máu mũi - Xác hàng thịt khẳng định linh hồn không thể có sự nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn khi tồn tại nhờ và chiều theo những đòi hoỉ của xác thịt dung tục. - Trước sự tranh đấu của hồn Trương Ba, xác hàng thịt kết luận: “ Không còn cách nào khác đâu, phải sống hoà thuận thôi” vì “chúng ta tuy hai mà một”=>Những lý lẽ hoàn toàn có căn cứ khiến hồn Trương Ba phải chấp nhận thua cuộc bởi vì thực tế hồn Trương Ba thấy mình dần dần đổi khác. - Tâm trạng củaTrương Ba: - Cay đắng, uất ức, tuyệt vọng khi thấm thía nhận thấy mình đã lâm vào một nghịch cảnh trớ trêu: được sống nhưng lại phải nhờ xác kẻ khác và bị thể xác đó điều khiển, khiến tâm hồn ngày càng bị tha hoá mà không có cách gì chuyển biến được. -> Cao trào của bi kịch càng được đẩy cao hơn.Hàm ý mà tác giả muốn gửi gắm: -Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng là cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục đồng hoá. - Tác giả cảnh báo: Khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục sẽ ngự trị, sẽ thắng thế, sẽ lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, đẹp đẽ, cao quý trong con ngườib. Cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân: Thảo luận nhóm Phản ứng của vợ ra sao? Nguyênnhân?? N hóm 3 Nhóm 2Nhóm 1Nhóm 4Trước sự tha hoá và biến đổi của Trương BaTrước phản ứng của người thân Tâm trạngcủaTrương Bara sao? Nguyênnhân? Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyênnhân? Phản ứng của cháu gái ra sao ? Nguyênnhân? Người thânTrương baMQHNguyên nhânTâm trạngPhản ứngNguyên nhânVợThông cảm và xót thươngCháu gáiCon dâuQuyết liệt và dữ dộiThấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khácNhận thấy sự thay đổi của chồng và đau khổ trước tình cảnh chồng chungBuồn bã đau khổ muốn chết, bỏ đi định nhường chồng cho cô hàng thịtTâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy, lập cập.-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.Hiểu những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn=> Nguyên nhân khiến người thân và chính Trương Ba rơi vào bất ổn và phải chịu đau khổ là do:cảnh ngộ mà Trương Ba đã lâm vào.“Ông bây giờ còn biết đến ainữa!”; “ Ông đâu còn là ông nữa”; “Tôi sẽđi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt”“Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấymỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần, tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa”“Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông”; “ông chiết cây cam bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ phàng như vậy!”- Tình huống kịch đẩy Trương Ba vào tình trạng đau khổ bế tắc đến đỉnh điểm. - So với màn đối thoại với xác hàng thịt:Tình huống kịch đẩy Trương Ba tới tình trạng như thế nào? So sánh với tình trang trong cuộc đối thoại với xác hàng thịt?Màn đối thoại với xác hàng thịt: Đau khổbất lực khi bản thân phải chịu sự điều khiển Màn đối thoại với người thân: Đau khổ đến tột cùng khi nhận thấy:không chỉ mình chịu khổ mà xót xa hơn những người thân của mình cũng chịu đau khổ và bị đảo lộn cuộc sống.Thậm chí họ còn đaukhổ hơn lúc chôn ông xuống đất Bi kịch được đẩy đến đinh điểm buộc nhân vật phải đứng trước lựa chọnMàn độc thoại nội tâm của Trương Ba-Những câu hỏi mang tính tự vấn“Nhưng lẽ nào ta lại chịu thua mày, khuất phục mày và tự đánh mất mình? Nhưng có thật là không còn cách nào khác?”-> Bộc lộ thái độ quyết liệt trong tranh đấuĐi đến khẳng định dứt khoát:“Không cần cái đời sống do mày mang lại! Không cần!”-> Quyết định không chung sống với thể xác dung tục của hàng thịt. So sánh với tâm trạng và thái độ của Trương Ba ở phần kết màn đối thoại với hàng thịt:Màn đối thoạivới xác hàng thịt: Tuyệt vọng, Bất lực cam chịu.Chấp nhận chung sống với xácthịt dung tụcMàn đối thoạiVới người thân: Vô cùng đau đớn song kiên quyết, dứt khoát không sống chungvới xác thịtdung tục => Đỉnh điểm của bi kịch nhân vật không thoả hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết liệt. Cho thấy vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cáchC, Màn đối thoại với Đế Thích:Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?Quan niệm của Đế ThíchQuan niệm của Trương BaKhuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “ Dưới đất, trên trời đều thế cả”Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”=>Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêng. Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ‘’Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” có đúng không? Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ‘’Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết ” là rất thẳng thắn và hoàn toàn đúng đắn.->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịchĐế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao? Trương Ba cương quyết từ chối, không chấp nhận cái cảnh sống giả tạo, mà theo ông chỉ có lợi cho đám chức sắc, không chấp nhận cảnh cuộc sống mà theo ông còn “ khổ hơn là cái chết”->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiêncùng sự hoàn thiện nhân cách.d, Màn kết:Nêu ý nghĩa của hình ảnh màu xanh lá vườn và lời nói của mọi người? Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình*ý nghĩa: -Cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muôn đời - Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi người.d, Màn kết: Lời Trương Ba: - Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ - Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu.. Lời của cái Gái - Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãiEm có nhận xét gì về ngôn ngữ của nhân vật =>Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình đằm thắm bay bổng.Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.Nội dung Bi kịch của con người khi bị đặt vào nghịch cảnh: Phải sống nhờ, sống vay mượn, sống tạm bợ và trái với tự nhiên khiến tâm hồn nhân hậu, thanh cao bị nhiễm độc và tha hoá bởi sự lấn át của thể xác thô lỗ, phàm tục.III. Tổng kết Vẻ đẹp tâm hồn của những người lao động trong cuộc đấu tranh chống lại sự giả tạo và dung tục, bảo vệ quyền được sống đích thực cùng khát vọng hoàn thiện nhân cách.Nghệ thuật:Thấy được kịch Lưu Quang Vũ đặc sắc trên nhiều phương diện: Sự hấp dẫn của kịch bản VH và thụât nghệ sân khấu III. Tổng kết Sự phê phán mạnh mẽ , quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổng Sự kết hợp giữa tính hiện đại và các giá trị truyền thốngIII. Ghi nhớ Qua đoạn trích vở kịch Hồn Trương Ba da hàng thịt, Lưu Quang Vũ muốn gửi tới người đọc thông điệp: Được sống làm người quý gía thật, nhưng được sống đúng là mình, sống trọn vẹn những giá trị mình vốn có và theo đuổi còn quý giá hơn. Sự sống chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người phải luôn luôn biết đấu tranh với những nghịch cảnh, với chính bản thân, chống lại sự dung tục, để hoàn thiện nhân cách. VI. Luyện tập Gợi ý cách giải: Hai hình tượng hồn Trương Ba và xác hàng thịt ở đây mang ý nghĩa ẩn dụ. Một bên đại diện cho sự trong sạch, nhân hậu và khát vọng sống thanh cao, xứng đáng với danh nghĩa con người và một bên là sự tầm thường dung tục. Cả hai tồn tại trong cùng một con người. Điều đáng trân trọng là con người luôn biết đấu trang chống lại sự dung tục để hoàn thiện nhân cách. Bài học: Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. Bài học:V. Hướng dẫn về nhà-Làm bài tập SGK TR154 -Soạn bài tiếp theo. Rất mong nhận được sự tham góp ý kiến của các đồng chí!Xin trân trọng cảm ơn!