Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Làm văn: Các thao tác nghị luận

CÁC THAO TÁC NGHỊ LUẬNLÀM VĂN:Ngữ văn lớp 10 Thao t¸c sö dông trong v¨n nghÞ luËn, khi viÕt bµi v¨n nghÞ luËn.§ã lµ ph­¬ng ph¸p t­ duy trõu t­îng. Nhằm mục ®ích lí luËnI. Kh¸i niÖm THAO TÁC NGHỊ LUẬN:1. Thao t¸c: Thao t¸c lµ chØ viÖc thùc hiÖn nh÷ng ®éng t¸c theo tr×nh tù vµ yªu cÇu kü thuËt nhÊt ®Þnh.2. Thao t¸c nghÞ luËn: VD: Thao tác khởi động máy tính, thao tác nấu ăn. VD: Phân tích, diễn dịch, quy nạp, tổng hợp. 1. ¤n l¹i c¸c thao t¸c: ph©n tÝch, tæng hîp, diÔn dÞch, quy n¹pa. §iÒn tõ ®óng vµo b¶ng hÖ thèng kh¸i niÖm:Thao t¸c§Þnh nghÜaKÕt hîp c¸c phÇn, c¸c mÆt, c¸c nh©n tè cña vÊn ®Ò cÇn bµn luËn thµnh mét chØnh thÓ thèng nhÊt ®Ó xem xÐt.Chia tách vÊn ®Ò cÇn bµn luËn ra thµnh c¸c bé phËn, các mặt ®Ó cã thÓ xem xÐt mét c¸ch cÆn kÏ vµ kü càng.Tõ nh÷ng c¸i riªng suy ra c¸i chung, tõ nh÷ng sù vËt c¸ biÖt suy ra nguyªn lÝ phæ biÕn.Tõ tiÒn ®Ò chung cã tÝnh phæ biÕn suy ra nh÷ng kÕt luËn vÒ nh÷ng sù vËt, hiÖn t­îng riªng.Tæng hîpPh©n tÝch Quy n¹pDiÔn dÞchHãy điền chính xác các từ: phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp vào vị trí thích hợp trong chỗ trống?II. MỘT SỐ THAO TÁC NGHỊ LUẬN CỤ THỂb1. Ví dụ 1: Tùa TrÝch diÔm thi tËp (Hoµng §øc L­¬ng)Chia 1 vÊn ®Ò lín thµnh 4 vÊn ®Ò nhá - 4 lÝ do ®Ó lµm râ.b. NhËn diÖn vµ ph©n tÝch c¸c thao t¸c trong c¸c ví dụ:Th¬ v¨n hay nh­ngkhã, kÐn ng­êith­ëng thøcTh¬ v¨n kh«ng l­u truyÒn ®­îc hÕtë ®êi lµ v× nhiÒu lÝ do:Ng­êi cã häc th×kh«ng cã thêi gianhoÆc kh«ng ®Ó ý®Õn viÖc biªn tËpNg­êi yªu thÝch th×tµi lùc kÐm cái,ng¹i khã, kh«ngkiªn tr×ChÝnh s¸ch in Ênl­u hµnh bÞ h¹n chÕbëi lÖnh vua1. ¤n l¹i c¸c thao t¸c: ph©n tÝch, tæng hîp, diÔn dÞch, quy n¹pa. §iÒn tõ ®óng vµo b¶ng hÖ thèng kh¸i niÖm:Trong ví dụ này, Thân Nhân Trung sử dụng thao tác nào? Dấu hiệu nhận biết?Thao tác phân tích HiÒn tµi lµ nguyªn khÝ cña quèc gia, nguyªn khÝ thÞnhth× thÕ n­íc m¹nh, råi lªn cao, nguyªn khÝ suy th× thÕ n­íc yÕu, råi xuèng thÊp. V× vËy c¸c ®Êng th¸nh ®Õ minh v­¬ng ch¼ng ai kh«ng lÊy viÖc båi d­ìng nh©n tµi, kÐn chän kÎ sÜ, vun trång nguyªn khÝ lµm viÖc ®Çu tiªn. (Th©n Nh©n Trung Bµi kÝ ®Ò danh tiÕn sÜ khoa Nh©m TuÊt, niªn hiÖu §¹i B¶o thø ba) C©u 1: Phân tích mối quan hệ hiền tài đối với đất nước (Phân chia nguyên khí thành 2 mặt (thịnh /suy) để làm rõ ý vế đầu (hiền tài là nguyên khí của quốc gia). Thao tác phân tíchThao tác diễn dịchC©u 2: Từ câu 1 đến câu 2: Từ tiền đề chung (hiền tài là nguyên khí của quốc gia) để suy ra kết luận (phải coi trọng việc bồi đắp nguyên khí, gây dựng nhân tài).b. NhËn diÖn vµ ph©n tÝch c¸c thao t¸c trong c¸c ví dụ:1. ¤n l¹i c¸c thao t¸c: ph©n tÝch, tæng hîp, diÔn dÞch, quy n¹p b2. Ví dụ 2:NguyÔn ThÞ Ch©m – Tr­êng Chuyªn H¹ Long – 2008 Ph©n biÖt Ph©n tÝch Tõ mét sù vËt, hiÖn t­îng, vÊn ®Ò, ph©n chia (bãc t¸ch) nhá ®Ó tiÕp tôc xem xÐt, ®¸nh gi¸, bµn luËnDiÔn dÞch Tõ mét tiÒn ®Ò chung, có tính phổ biến suy ra nh÷ng kÕt luËn, nh÷ng ý kiÕn vÒ vÊn ®Ò, vÒ sù vËt, hiÖn t­îng riêng.Phân chia nhỏ vấn đề để xem xétTừ tiền đề chung suy ra kết luận riêng“Ta thường nghe: Kỉ Tín đem mình chết thay, cứu thoát cho Cao đế; Do Vu chìa lưng chịu giáo, che chở cho Chiêu Vương; Dự Nhượng nuốt than để báo thù cho chủ; Thân Khoái chặt tay cứu nạn cho nước; Kính Đức, một chàng tuổi trẻ, thân phò Thái Tông thoát khỏi vòng vây Thế Sung; Cảo Khanh, một bề tôi xa, miệng mắng Lộc Sơn, không theo mưu kế nghịch tặc.Từ xưa các bậc trung thần vì nước, đời nào không có?” (Hịch tướng sĩ, Trần Quốc Tuấn)Trong trường hợp này, Trần Quốc Tuấn sử dụng thao tác nào? c. Ví dụ c1: Đoạn trích trong “Hịch tướng sĩ” - Trần Quốc Tuấn Tõ nhiÒu dÉn chøng cô thÓ kh¸c nhau, t¸c gi¶ suy ra nguyªn lÝ chung phæ biÕn: ®êi nµo còng cã c¸c bËc trung thÇn nghÜa sÜ KÕt luËn ®¸ng tin cËy, ®Çy søc m¹nh thuyÕt phôc v× ®­îc quy n¹p, rót ra tõ nhiÒu thùc tÕ kh¸c nhau. Thao t¸c quy nạpVí dụ C2: Trong lời “Tựa trích diễm thi tập”: Sau khi nêu 4 lí do hạn chế, tác giả rút ra kết luận là “Các bản thảo thơ văn cũ mỏng manh kia còn giữ mãi thế nào được mà không rách nát tan tành? ”. Thao t¸c kÕt hîp 4 lÝ do trªn thµnh 1 kÕt luËn chung C¨n cø v÷ng ch¾c, khoa häc, kh«ng thÓ b¸c bá Thao t¸c tæng hîp Ý bộ phận Kết luận chungNguyÔn ThÞ Ch©m – Tr­êng Chuyªn H¹ Long – 2008 Tæng hîp KÕt luËn rót ra tõ kÕt qu¶ cña ph©n tÝch; lµ sù kÕt hîp c¸c phÇn, c¸c mÆt, nh©n tè cña mét hiÖn t­îng, sù vËt, vÊn ®Ò. NhËn xÐt bao qu¸t, toµn diÖn.Quy n¹p Tõ nhiÒu sù vËt, hiÖn t­îng, vÊn ®Ò riªng lÎ kh¸c nhau, suy ra nguyªn lÝ, kÕt luËn chung. KÕt luËn trë nªn v÷ng ch¾c, ®¸ng tin, thuyÕt phôc.Ph©n biÖt Kết hợp các ý bộ phận thành ý chung, khái quátTừ vấn đề riêng suy ra kết luận chungNguyÔn ThÞ Ch©m – Tr­êng Chuyªn H¹ Long – 2008 d. Ph©n tÝch c¸c nhËn ®Þnh:§óng, víi ®iÒu kiÖn:TiÒn ®Ò diÔn dÞch ph¶i ®óng, ch©n thùcC¸ch suy luËn ph¶i ®óng, chÝnh x¸c, hîp lÝ.KÕt luËn sÏ ®óng, tÊt yÕu, kh«ng thÓ b¸c bá, kh«ng cÇn chøng minh.§óng, khi c¸c dÉn chøng ®· cã cÇn vµ ®ñ (phong phó, toµn diÖn, tiªu biÓu)Ch­a ®óng khi c¸c dÉn chøng quy n¹p cßn thiÕu, phiÕn diÖn  kÕt luËn ch­a ®ñ søc kh¸i qu¸t, thuyÕt phôc.§óng, v× sau ph©n tÝch cÇn tæng hîp th× qu¸ tr×nh ph©n tÝch míi thùc sù hoµn thµnh, v÷ng ch¾c.Những nhận định nêu trong mục (d) SGK có đúng không? Vì sao?	“Ngay từ khổ thơ đầu trong bài thơ Sang thu, Hữu Thỉnh đã mang đến cho người đọc những “tín hiệu” riêng của mùa thu. Không phải những rừng phong sắc đỏ, giậu cúc vàng, lá ngô đồng rơi hay ao sen tàn lạnhnhư trong thơ cổ. Cũng không phải là màu trời xanh ngắt hay làn nước biếc như trong thơ thu Nguyễn KhuyếnTín hiệu mùa thu này là làn hương ổi “phả vào trong gió se”. Phải có “gió se” mới có hương nồng đậm thế. Làn gió heo may trong mát với thoáng chớm lạnh đầu mùa thu như biết thanh lọc, chắt chiu để có được mùi hương ấy. Gió đưa làn hương đi khắp nẻo, như để thông báo với đất trời, với hồn người một tin vui: mùa thu đang tới! Chỉ bằng vài nét vẽ, nhà thơ đã nắm bắt, tái hiện được vẻ đẹp mơ hô,̀ tinh tế của khoảnh khắc giao mùa”. Thao t¸c tæng - phân - hîp2. Thao t¸c So sánh II. MỘT SỐ THAO TÁC NGHỊ LUẬN CỤ THỂI. KHÁI NIỆM THAO TÁC VÀ THAO TÁC NGHỊ LUẬN:1. ¤n l¹i c¸c thao t¸c: ph©n tÝch, tæng hîp, diÔn dÞch, quy n¹pa. Phân tích ví dụ : VD(a): Đoạn trích trong bài “Tinh thần yêu nước của nhân dân ta” (SGK). Tuy khác nhau ở (B)nhưng đều giống nhau ở (A) . -> Tác giả dùng thao tác so sánh nhấn mạnh sự giống nhauVD(b): Đoạn trích trong “Đại Việt sử kí ” (SGK).So sánh giữa Lê Đại Hành và Lý Thái Tổ ai hơn? -> Tác giả dùng so sánh để nhấn mạnh sự khác nhau, sự hơn kém.b. Nhận xét: Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng thao tác nào để có thể nhận rõ sự khác nhau và giống nhau?Vậy so sánh là gì?Cách so sánh của đoạn trích này như thế nào?Có mấy loại so sánh? => So sánh là thao tác nghị luận, đối chiếu giữa các sự vật dựa trên những căn cứ nhất định để tìm ra sự giống, khác, hơn, kém, ngang bằng để nhận xét, đánh giá vấn để một cách chính xác, rõ ràng, thuyết phục.Các loại so sánh chính: + So sánh tương đồng: tìm ra sự giống nhau. + So sánh tương phản: tìm ra sự khác nhau.+ Ph©n tÝch ng÷ liÖu: C. Th¶o luËn:§óng: nÕu kh«ng cã tèi thiÓu mèi liªn quan vÒ mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã th× kh«ng cã c¬ së ®Ó so s¸nh.Kh«ng chÝnh x¸c: v× ®· hoµn toµn t­¬ng ®ång hay t­¬ng ph¶n th× kh«ng ph¶i so s¸nh n÷a.§óng: v× ®ã chÝnh lµ c¬ së khoa häc lµm c¨n cø v÷ng ch¾c cho sù so s¸nh.§óng: v× ®ã chÝnh lµ môc ®Ých vµ yªu cÇu lµm nªn gi¸ trÞ cña so s¸nh. 2. Thao t¸c So sánhGhi nhỚ (SGK)Có người hoài nghi tác dụng của so sánh, vì “mọi sự so sánh đều khập khiễng” Ý kiến anh (chị) thế nào?- Mọi so sánh đều khập khiễng, nhưng không có so sánh thì khó có thể nhận ra bản chất sự vật, hiện tượng, vấn đề một cách rõ ràng vì sự vật, sự việc cần phải được xem xét, đối chiếu cùng các sự vật, sự việc khác.Bài tập 1.c) Cách dùng những thao tác nghị luận đó hay ở chổ nào ? - Tác giả xem xét sự việc một cách thấu đáo nhờ phân tích - Tư tưởng đọan trích được nâng cao hơn nhờ quy nạp. III. LUYỆN TẬP:Thông qua đoạn trích tác giả muốn chứng minh điều gi?Tác giả muốn chứng minh cho luận điểm : “Thơ Nôm Nguyễn Trãi đã tiếp thụ nhiều thành tựu của văn hóa dân gian, văn học dân gian”Cách dùng những thao tác nghị luận đó hay ở chỗ nào?Tác giả sử dụng những thao tác nghị luận nào?b) Tác giả sử dụng những thao tác nghị luận nào ? - Thao tác phân tích và quy nạp. - Tác giả đã phân chia luận điểm chung thành những bộ phận nhỏ. - Câu cuối cùng tác giả sử dụng thao tác quy nạp: “Văn nghệ có thể và phải nâng con người lên một tầm vóc cao đẹp hơn”. PHÂN TÍCHChia táchDIỄN DỊCHChung -> riêngQUY NẠPRiêng -> chungTỔNG HỢPKết hợpTOÀN DIỆN HÓACHI TIẾT HÓASO SÁNHĐối chiếuCHÍNH XÁC HÓAMỤC ĐÍCH: ĐÁNH GIÁ, NHẬN XÉT VẤN ĐỀCỤ THỂ HÓAKHÁI QUÁT HÓATỔNG - PHÂN - HỢP CÁC THAO TÁC NGHỊ LUẬN2. Bài tập vận dụng- Phân tích: Học tập giúp con người thông hiểu về những sự vật, hiện tượng trong tự nhiên và trong xã hội.So sánh: Quá trình học tập của con người giống như quá trình tích mật của lòai ong, càng chăm chỉ thành quả sẽ càng nhiều.Diễn dịch: Sự bổ ích của tri thức qua học tập,trong nhận thức và hành động của mỗi cá nhân,Quy nạp: Nhờ học tập con người sẽ ngày một hòan thiện, hiểu biết nhiều hơn. Nếu không học tập, nhân loại sẽ thiếu sự hiểu biết và sẽ không có sự phát triển và sự tiến bộ của loài người. Hãy viết một đoạn văn nghị luận về mục đích học tập. Luận điểm: Học tập sẽ mang lại tri thức bổ ích cho con người.Thao tácPhân tíchDiễn dịchQuy nạpTổng hợpSo sánhBản chất Chia tách các phần, các mặt, các nhân tố của một sự vật hay hiện tượng Từ nguyên lý chung phổ biến suy ra những sự vật, hiện tượng cá biệt, cái riêngTừ nhiều sự vật, sự việc, hiện tượng riêng, cá biệt suy ra nguyên lý chung, phổ biếnKết hợp các phần, các mặt, các nhân tố của một sự vật hay hiện tượngĐối chiếu giữa các sự vật dựa trên những căn cứ nhất địnhCỦNG CỐ :DẶN DÒ :CHUẨN BỊ ĐỂ LÀM BÀI VĂN SỐ 7.Các thao tác nghị luậnKÍNH CHÚC SỨC KHỎE THẤY CÔ CÙNG CÁC EM .