Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Nội dung và hình thức của văn bản văn học - Trường Thpt Chi Lăng

Nội dung và Hình thức của văn bản Văn họcGV : Vi Xuõn HảiTHPT Chi Lăng I.Các khái niệm của nội dung và hình thức trong văn bản văn học : 1. Khái niệm về mặt nội dung : a. Đề tài : là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức , lựa chọn , khái quát , bình giá và thể hiện trong văn bản . VD: “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố viết về đề tài nông dân . b.Chủ đề : Là nội dung cuộc sống được phản ánh trong tác phẩm .VD: “ Tắt đèn” có chủ đề : Miêu tả nỗi thống khổ của người nông dân dưới chế độ sưu thuế ngặt nghèo của thực dân và phong kiến địa chủ .Đồng thời miêu tả mâu thuẫn giữa nông dân với bọn cường hào quan lại . - Chủ đề không lệ thuộc vào độ dài, ngắn của văn bản và mỗi văn bản có thể có nhiều chủ đề .c.Tư tưởng : -Là thái độ , tư tưởng , tình cảm của nhà văn đối với cuộc sống , con người được thể hiện trong tác phẩm .VD: “ Tắt đèn” thể hiện sự cảm thông của nhà văn lão thành Ngô Tất Tố .Đồng thời thể hiện thái độ của nhà văn với bọn quan lại, địa chủ .d.Cảm hứng nghệ thuật : -Là tình cảm chủ yếu của văn bản .Đó là những trạng thái tâm hồn, cảm xúc được thể hiện đậm đà nhuần nhuyễn trong văn bản . VD: Cảm hứng trong “ Tắt đèn” là yêu thương và căm giận .2.Các khái niệm về thình thức của văn bản : a.Ngôn từ : -Đây là yếu tố thứ nhất của văn bản văn học .Nhờ ngôn từ tạo nên chi tiết , hình ảnh, nhân vật trong văn bản .Vì thế tìm hiểu VB phải đi sâu khai thác các lớp ngôn từ . - Ngôn từ hiện diện trong câu, hình ảnh , giọng điệu và mang tính cá thể .Có ngôn từ tài hoa của Nguyễn Tuân , trong sáng tinh tế của Thạch Lam , chân chất mang đặc điểm Nam Bộ của Sơn Nam...b.Kết cấu : - Là sự sắp xếp , tổ chức các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất, hoàn chỉnh có ý nghĩa . - Bất kể văn bản văn học nào cũng phải có một kết cấu nhất định .Kết cấu phải phù hợp với nội dung . + Kết cấu hoành tráng với nội dung . + Kết cấu đầy bất ngờ của truyện cười . + Kết cấu mở theo dòng suy nghĩ của tuỳ bút, tạp văn .c.Thể loại : - Là quy tắc tổ chức hình thức văn bản sao cho phù hợp với nội dung văn bản . + Diễn tả cảm xúc mãnh liệt nên có thơ . + Kể về diễn biến , mối quan hệ của cuộc sống, con người nên có truyện . + Miêu tả xung đột gay gắt nên có kịch . + Thể hiện suy nghĩ trước cuộc sống , con người nên có thể kí .Chú ý : Ngôn từ, kết cấu , thể loại chỉ tồn tại nh của một nội dung nào đó, không thể cú hỡnh thức thuần tuý .Hỡnh thức nghệ thuật hoàn mĩ.Vỡ vậy khi tỡm hiểu và phõn tớch văn bản văn học phải kết hợp giữa nội dung và hỡnh thức .II. í nghĩa quan trọng của nội dung và hỡnh thức VBVH: -Văn bản văn học cần cú sự thống nhất giữa nội dung tư tưởng cao đẹp và hỡnh thức nghệ thuật hũan mĩ . Đõy là ý nghĩa vụ cựng quan trọng và cũng là tiờu chuẩn để đỏng giỏ một tỏc phẩm . - í nghĩa thứ nhất: trong quỏ trỡnh phõn tớch , ta khụng chỉ chỳ trọng nội dung mà bỏ rơi hỡnh thức . Phõn tớch bao giờ cũng phải kết hợp giữa nội dung và hỡnh thức . - í nghĩa thứ hai: Trong đời sống văn chương cú những văn bản đạt nội dung coi nhẹ hỡnh thức và ngược lại .Chỳng ta cần nhận biết điều này khi tỡm hiểu và phõn tớch văn bản .IIILuyện tập : Bài 1/130: - Đề tài : Tiểu thuyết “ Tắt đốn” của Ngụ Tất tố và “ Bước đường cựng” của Nguyễn Cụng Hoan viết về người nụng dõn dưới chế độ thực dõn nửa phong kiến: quan lại, cường hào địa chủ ở nụng thụn . - Điểm khỏc nhau : Ngụ Tất Tố viết về chế độ sưu thuế bức tử người nụng dõn .Nguyễn Cụng Hoan lại viết về cho vay nặng lói của quan lại địa chủ, thực chất là dồn ộp người nụng dõn đến bước đường cựng . Bài 2/ 130: - Hai khổ thơ đầu núi đến lũng mong mỏi đơị chờ cũng như cụng phu khú nhọc của người mẹ khi chăm súc cõy trỏi trong vườn: Những mựa quả mẹ tụi hỏi được ......... Rỏ xuống lũng thầm lặng mẹ tụi - Đõy là hỡnh ảnh cú ý nghĩa sõu sắc .Những quả bớ xanh, quả bầu đỳng là cú “ dỏng giọt mồ hụi”-tượng trưng cho cụng sức : đổ mồ hụi của người vun trồng .Từ chuyện trồng cõy chuyển sang chuyện trồng người : chuyện chăm súc, bồi dưỡng con ngươỡ : Và chỳng tụi một thứ quả trờn đời ............................ Mỡnh vẫn cũn một thứ quả non xanh. -Nhà thơ vớ mỡnh như một thứ quả mà người mẹ đó gieo trồng , phải cố gắng học tập trau dồi để xứng đỏng với tấm lũng người mẹ đó cú cụng nuụi nấng dạy dỗ, và kỡ vọng vào tương lai của con mỡnh . Ở đõy cú hai nhó ngữ :” bàn tay mẹ” : chưa đến độ chớn, chưa trưởng thành .Nhưng cú thể cú hàm ý nữa là quả hỏng : người cú nhiều khiếm khuyết , nhiều thúi hư tật xấu,v .v... Sự lo lắng sõu sắc là biểu hiện cao của ý thức trỏch nhiệm phải đền đỏp cụng ơn người đó nuụi nấng dạy dỗ mỡnh . Đú là tư tưởng của bài thơ .