Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tiết 73: Phương pháp thuyết minh

CHÀO MỪNG QUÝ THẦY CÔ CÙNG CÁC EM HỌC SINHKiểm tra kiến thức cũ1.Để đạt được sự chuẩn xác trong văn bản thuyết minh, cần chú ý những điểm nào ?a. Tìm hiểu thấu đáo về đối tượng cần thuyết minh.b. Thu thập đầy đủ tài liệu tham khảo.c. Chú ý đến thời điểm xuất bản của các tài liệu.Tháp Rùa – Hồ Gươm2. Những biện pháp làm chovăn bản thuyết minh có tính hấp dẫn ? a) Đưa ra những chi tiết cụ thể sinh động,những con số chính xác. b) So sánh để làm nổi bật sự khác biệt. Kết hợp và sử dụng nhiều kiểu câu. d) Phối hợp nhiều loại kiến thức. Cầu Tràng TiềnCâu hỏi : Theo em, đoạn thuyết minh trên thu hút sự chú ý của người nghe nhờ điều gì ?Vịnh Hạ LongTiết 73 : Làm văn PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINHI. Tầm quan trọng của phương pháp thuyết minhHãy theo dõi ví dụ sau Trong đợt Cắm trại xuân của trường, em được giao nhiệm vụ thuyết minh cho các bộ trang phục trong chương trình Thời trang của thế kỉ XXV, em nghĩ mình sẽ gặp những khó khăn nào?a) Khó khăn vì không thể tìm được tư liệu, không hiểu được hết ý tưởng của nhà thiết kế.b) Khó khăn trong cách trình bày bài thuyết minh của mình sao cho thật đầy đủ, chuẩn xác và hấp dẫn.Câu hỏi: Qua ví dụ trên, em hãy cho biết, muốn bài văn thuyết minh đạt kết quả, ta cần có những gì? Em có nhận xét gì về tầm quan trọng của phương pháp thuyết minh?Nhận xét: - Muốn viết được văn bản thuyết minh cần phải có nhu cầu và tri thức. Phương pháp thuyết minh có vai trò quan trọng trong bài văn thuyết minh. II. Một số phương pháp thuyết minh :MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP THUYẾT MINH ĐÃ HỌC- Phương pháp nêu định nghĩa- Phương pháp liệt kê - Phương pháp nêu ví dụ - Phương pháp dùng số liệu - Phương pháp so sánh - Phương pháp phân loại,phân tíchĐọc yêu cầu a, b – Sgk, tr.48 – 49Yêu cầu : Xác định đối tượng thuyết minh  Mục đích thuyết minh(2) Chỉ ra phương pháp thuyết minh(3) Nêu tác dụng của từng phương pháp thuyết minh ấy 	1 - Ông ( Trần Quốc Tuấn – NBS) lại khéo tiến cử người tài giỏi cho đất nước, như Dã Tượng, Yết Kiêu là gia thần của ông có dự công dẹp Ô Mã Nhi, Toa Đô. Bọn Phạm Ngũ Lão, Trần Thì Kiến, Trương Hán Siêu, Phạm Lãm, Trịnh Dũ, Ngô Sĩ Thường, Nguyễn Thế Trực vốn là môn khách của ông, đều nổi tiếng thời đó về văn chương và chính sự [] 	(Theo Ngô Sĩ Liên, 	Đại Việt sử kí toàn thư)Tượng Trần Quốc Tuấn- Mục đích thuyết minh : Phương pháp thuyết minh :- Tác dụng :cho thấy Trần Quốc Tuấn khéo tiến cử người tài cho đất nướcnêu ví dụ, liệt kêlàm rõ, làm nổi bật ý Trần Quốc Tuấn khéo tiến cử người tài cho đất nước2 - Ba-sô là một thi sĩ - người hành hương danh tiếng sống ở Nhật vào thế kỉ XVII. Ba-sô là bút danh. Trong thực tế, đây là bút danh thứ ba của ông. Dưới những vần thơ đầu tiên, ông kí là Mu-nê-phu-sa. Mười năm sau, ông chọn cái tên Tô-sây, có nghĩa là “Đào xanh”, để tỏ lòng ngưỡng mộ nhà thơ Trung Hoa đời Đường danh tiếng Lí Bạch (705 – 762) – vì hai chữ “Lí Bạch” vốn có nghĩa là “Mận trắng”.Mãi cho đến năm 36 tuổi, khi đã là một nhà thơ có uy tín và nhiều người theo học, ông mới đổi bút danh là Ba-sô.	(Theo Hàn Thủy Giang, Thi sĩ Ba-sô và “Con đường hẹp thiên lí”)- Mục đích thuyết minh : việc thay đổi bút danh của Ba-sô Phương pháp thuyết minh :phân tích, nêu định nghĩa- Tác dụng :làm rõ việc thay đổi bút danh của Ba-sôBa-sô3 - Trung bình, người ta có từ 40.000 đến 60.000 tỉ tế bào, nghĩa là 10.000 lần nhiều hơn số cư dân sống trên Trái Đất hiện nay. Những tế bào này được cấu tạo bởi 6 triệu tỉ tỉ phân tử, nghĩa là 60 lần nhiều hơn số tinh tú trong vũ trụ. Những phân tử lại được tạo thành từ 1 tỉ tỉ nguyên tử. Một con số khổng lồ, tương đương với số tinh tú có trong 10.000 vũ trụ như vũ trụ của chúng ta. Nếu mỗi nguyên tử dài 1 mm, một tế bào sẽ dài 10 cm, thì một người cao 1,75 m sẽ biến thành người khổng lồ với chiều cao 1.750 km ! May thay, điều này không xảy ra vì nguyên tử là cực nhỏ. (Theo Con người và con số, Tạp chí Kiến thức ngày nay)Tế bào- Mục đích thuyết minh :cho biết cấu tạo của tế bào Phương pháp thuyết minh :nêu số liệu, so sánhTác dụng :tạo sự hấp dẫn, gây sự chú ý và tăng sức thuyết phục với người đọc4 - Nhạc cụ của điệu hát này (hát trống quân – NBS) giản dị không chỗ nói : đàn kìm, đàn nhị, đàn sến, hết thảy đều là đồ bỏ. Tất cả nhạc cụ chỉ gồm một cái hố sâu, có cái thùng bằng thiết úp trên, trên thùng có một sợi dây kẽm dài chừng năm sáu thước căng giữa hai cái cọc. Cầm mảnh gỗ, gõ khẽ một chút vào đầu dây, cái dây bật vào thùng phát ra một thứ âm thanh giòn giã nhịp theo tiếng hát thật duyên dáng : Thình thùng thìnhMột đàn cò trắng bay tung,Bên nam bên nữ ta cùng cất lên,Cất lên một tiếng linh đình,Cho loan sánh phượng, cho mình sánh ta 	(Theo Vũ Bằng, Thương nhớ mười hai)Trống quân - Mục đích thuyết minh :nhạc cụ của điệu hát trống quân Phương pháp thuyết minh :phân tíchTác dụng :Nêu rõ cấu tạo và cách thức chơi trống quân Nhận xét:- Có rất nhiều phương pháp thuyết minh.- Trong một bài văn thuyết minh, có thể kết hợp sử dụng nhiều phương pháp thuyết minh để làm cho bài văn thêm sinh động, hấp dẫn. 2. Tìm hiểu thêm một số phương pháp thuyết minh :Nêu định nghĩa của tam giác đềuTam giác đều là tam giác có ba cạnh bằng nhau. (Theo Từ điển tiếng Việt, Hoàng Phê)Chỉ ra tam giác nào trong ba tam giác trên là tam giác đều và nêu định nghĩa về nó.Tam giác đều (tam giác màu tím) là tam giác có ba cạnh bằng nhau. Phần chú thíchSo sánh cách thuyết minh bằng định nghĩa và cách thuyết minh bằng chú thích.Phương pháp định nghĩa Đặt sự vật, hiện tượng cần thuyết minh vào trong một loại lớn hơn.Chỉ ra yếu tố nói lên đúng đặc điểm bản chất của sự vật, hiên tượng, phân biệt nó với sự vật, hiện tượng khác cùng loại.Đòi hỏi sự chuẩn xác.Phương pháp chú thích- Nêu ra một tên gọi khác hoặc một cách nhận biết khác, có thể chưa phản ánh đầy đủ những thuộc tính cơ bản của đối tượng.- Không đòi hỏi tính chuẩn xác cao bằng phương pháp định nghĩa.Có tính linh hoạt, mềm dẻo, dễ sử dụng. 	Về nhà giải quyết phần câu hỏi trong mục Thuyết minh bằng cách chú thích – Sgk, tr.50b) Thuyết minh bằng cách giảng giải nguyên nhân- kết quảCâu1: Theo em, trong hai mục đích niềm say mê cây chuối của Ba-sô vàlai lịch của bút danh Ba-sô 	mục đích nào là chủ yếu của đoạn văn thuyết minh? Vì sao? => Trong hai mục đích đã nêu thì mục đích (2) là chủ yếu vì đoạn văn làm rõ lí do để thi sĩ lấy bút danh là Ba-sô.Học sinh đọc ví dụ trang 50 SGK và trả lời câu hỏiCâu2: Các ý của đoạn văn có quan hệ nhân quả với nhau không? Nếu có thì đâu là nguyên nhân, đâu là kết quả?Các ý trong đoạn văn có quan hệ nhân – quả với nhau vì từ niềm say mê cây chuối (nguyên nhân) mới dẫn đến việc ra đời bút danh Ba-sô (kết quả).Câu3: Nhận xét về nghệ thuật trình bày các ý?=> Các ý được trình bày hợp lí, sinh động và bất ngờ thú vị.Nêu lại những phương pháp thuyết minh đã học.III. Yêu cầu đối với việc vận dụng phương pháp thuyết minh :GạoNguyên liệuMục đích – yêu cầu1. Cơm chiên2. Cơm đùi gà3.Bánh bòPhương pháp1. Gạo  nấu (cơm) + rau củ các loại  chiên  + 2. Gạo  cơm (nấu bình thường) + đùi gà  + 3. Gạo  ngâm (bột) + men +  hấp  ? Căn cứ vào đâu để ta chọn một phương pháp (cách làm) phù hợp?- Không xa rời mục đích thuyết minh.- Làm nổi bật bản chất và đặc trưng của sự vật, hiện tượng.- Làm cho người đọc (người nghe) tiếp nhận dễ dàng và hứng thú.Yêu cầu đối với việc vận dụng phương pháp thuyết minhCỦNG CỐ Học sinh đọc ghi nhớ - Học Sgk, tr.51Câu hỏi:1. Trong đoạn trích, tác giả đã dùng những phương pháp thuyết minh nào?=> PP chú thích, PP phân loại, phân tích, PP nêu số liệu, PP nêu ví dụ điển hình 2. Nhận xét về sự chọn lựa, vận dụng và phối hợp các phương pháp thuyết minh trong đoạn trích?Luyện tậpĐọc bài tập 1 – Sgk,tr.51 và xác định từng yêu cầu của nó.	Về nhà : - Học bài, đọc thêm những bài tư liệu về văn thuyết minh.- Làm bài tập 2, trang 52 SGK- Chuẩn bị bài mới : Chuyện chức phán sự đền Tản Viên Cảm ơn quý thầy cô cùng các em học sinh !