Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ - Vi Xuân Hải

Trớch CHINH PHỤ NGÂMTình cảnh lẻ loi của người chinh phụngười thực hiện : Vi Xuân hảiI.Tiểu dẫn : 1.Tác giả: - Đặng Trần Côn(ĐTC) - Quê: Hà Nội . -Tác phẩm :  Chinh phụ ngâm khúc. Thơ, phú bằng chữ Hán . 2.Đoàn Thị Điểm : -Quê: Hưng Yên. -Là người nhan sắc, tài hoa nhưng tính cách lại không theo khuôn phép lễ giáo phong kiến . -Tác giả : Truyện kì tân phả ( chữ Hán )	2.Tác phẩm “Chinh phụ ngâm”(CPN) - Hoàn cảnh sáng tác : ĐTC cảm động trước nỗi khổ đau mất mát của con người, nhất là người vợ lính trong chiến tranh đã viết nên tác phẩm CPN. -Kết cấu : 478 câu thơ. Làmtheo thể trường thiên đoản cú . -Nội dung : +Tố cáo chiến tranh phong kiến . + Tâm trạng cô đơn, khát khao hạnh phúc của người phụ nu. - Dịch ra tiếng Nôm dưới thể thơ song thất lục bát . ( ảnh bìa cuốn Chinh phụ ngâm )Tranh vẽ minh hoạ về người chinh phụ trong bài bình Chinh phụ ngâm của Viện văn học 3.Đoạn trích “ Tình cảnh lẻ loi của người chinh phụ” - Vị trí : từ câu 193- câu 216 . - Cảm nhận cung :Tình cảnh lẻ loi , đơn chiếc của người phụ nữ có chồng đi chinh chiến . Xin mời các em xem một số tranh minh họa và thơ trong Chinh phụ ngâm Múa gươm rượu tiễn chưa tànBộ khôn bằng ngựa thuỷ khôn bằng thuyền Giáp mặt rồi phút bỗng chia tayDạy con đèn sách thiếp làm phụ thân Bức rèm thưa rủ thác đòi phenVắng chàng điểm phấn trang hồng với ai ?II.Đọc-hiểu văn bản: 1.Bố cục : 2.Tìm hiểu văn bản :a.Phần 1:-Không gian:hiên vắng .thầm gieo từng bướcbuông rèm-cuốn rèm Không có mục đích chờ đợi trước mảnh tin Những hành động lặp đi lặp lại vô nghĩa cho thấy người chinh phụ đang cô đơn lẻ loi, nhớ nhung chồng da diết mà không biết chia sẻ cùng ai, nỗi nhớ chờ mong cứ tăng dần lên theo thời gian đặc biệt là khi đêm xuống .- Một mình đối diện với ngọn đèn dầu, đối thoại cùng chiếc đèn .* Phần 1: từ câu 01 đến câu 8.* Phần 2: từ câu 9 đến câu 16.* Phần 3: từ câu 17 đến câu 24.Dạo hiên vắng thầm gieo từng bước,Ngồi rèm thưa rủ thác đòi phen.Ngoài rèm thước chẳng mác tin ,Trong rèm, dường đã có đèn biết chăng ? Đèn có biết dường bằng chẳng biết,Lòng thiếp riêng bi thiết mà thôi Buồn rầu nói chẳng nên lời,Hoa đèn kia với bóng người khá thương+ Câu hỏi tu từ đèn biết chăng đèn có biết Dồn dập liên tiếp lời than thở mong tìm nơi chia sẻ cho vợi buồn thương, khắc khoải . + Đối lập :Ngọn đènHoa đèn bóng người Gợi tình cảm cô đơn, sầu triền miên rất thương .+Cách bộc lộ trạng thái trực tiếp :*Lòng bi thiết *Buồn rầu Trĩu nặng nỗi buồn cô đơn . Việc khắc họa hình ảnh người thiếu phụ sống trong cô đơn, trong tủi , nhớ nhung, khát vọng hạnh phúc bằng giọng điệu linh hoạt .Đó là biểu hiện thái độ đồng cảm thấu hiểu của nhà thơ đối với hoàn cảnh người chinh phụ .Vắng chàng điểm phấn trang hồng với ai ?Hoa kia đèn với bóng người khá thương.Gà eo óc gáy sương năm trống,Hoè phất phơ rủ bóng bốn bên.Khắc giờ đằng đẵng như niên,Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.Hương gượng đốt hồn đà mê mải ,Gương gượng soi lệ lại chứa chan .Sắt cầm gượng gẩy ngón đàn,Dây uyên kinh đứt phím loan ngại chùng.-Thời gian:Hờ́t 5 canh đờm -Dùng thiờn nhiờn đờ̉ tả tình cảnh lẻ loi cụ đơn cũng như tõm trạng nhớ nhung đợi chờ của nàng. +Âm thanh tiờ́ng gà báo hiợ̀u vừa tàn canh trụ́ng trải gợi nụ̃i sõ̀u tủi cảnh đợi chờ mòn mỏi.Âm thanh đó làm tăng thờm ṍn tượng vắng vẻ khiờ́n lòng người càng trụ́ng trải. + Hòe rủ bóng4 bờn như võy bọc con người cảnh bơ vơ lạnh lùng rṍt đáng sợ khụng lụ́i thoát .b.Phần 2( câu 9-16)- Sử dụng các biợ̀n pháp nghợ̀ thuọ̃t:Hoa kia đèn với bóng người khá thương.Gà eo óc gáy sương năm trống,Hoè phất phơ rủ bóng bốn bên.Khắc giờ đằng đẵng như niên,Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.Hương gượng đốt hồn đà mê mải ,Gương gượng soi lệ lại chứa chan .Sắt cầm gượng gẩy ngón đàn,Dây uyên kinh đứt phím loan ngại chùng.+ So sánh :*Khắc giờ như niờn*Tựa miờ̀n biờ̉n xaMụ́i sõ̀u trĩu nặng, dằng dặc .+Từ láy:*Đằng đẵng*Dằng dặc*Mờ mải*Chõu chanÂm điợ̀u sõ̀u não triờ̀n miờn .+ Điợ̀p từ:“gượng”đụ́tsoigõ̉yGắn bó các vọ̃t ( hương, đàn, gương ) cho thṍy những hình thức vui tao nha, làm đẹp trở nờn miờ̃n cưỡng, khụng còn tha thiờ́t .-Người chinh phụ lo sợ, phṍp phỏng cho mụ́i duyờn của mình, sợ nó đứt gánh giữa đường . + 2 điờ̉n tích :*Duyờn uyờn*Phím loanLàm căn cứ diờ̃n tả nụ̃i lo lắng sợ hãi .Viợ̀c miờu tả nụ̃i cụ đơn, sõ̀u tủi của người chinh phụ trong cảnh đợi chờ, cùng với đó là nụ̃i lo cho tình duyờn của nàng đã cho thṍy tṍm lòng đụ̀ng cảm nhìn thṍu mọi nụ̃i khụ̉ đau của con người của tác giả .Lòng này gửi gió đông có tiện ?Ngàn vàng xin gửi đến non Yên.Non Yên dù chẳng tới miền,Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu ,Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.Cảnh buồn người thiết tha lòng,Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun .c.Phần 3 ( câu 17- 24)-Người chinh phụ hướng về người chồng nơi biên ải xa xôi mong giãi bày tâm tình.-Câu hỏi tu từ :“lòng này... tiện ?”Cụ thể hoá thiên nhiên thành đối tượng để gửi gắmchia sẻ, để rút ngắn khoảng cách giữa nàng và chồng đang chinh chiến .Lòng này gửi gió đông có tiện ?Ngàn vàng xin gửi đến non Yên.Non Yên dù chẳng tới miền,Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu ,Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.Cảnh buồn người thiết tha lòng,Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun- Hình ảnh ước lệ:Sự hình dung của người chinh phụ về nơi chồng nàng đang chiến đấu , đó là cách tự an ủi .Non Yên -Hình ảnh so sánh: đường lên bằng trời  Lấy cái vô cùng để đo nỗi nhớ thì quả là không thể kể xiết .-Từ láy: + thăm thẳm + đau đáu + thiết tha diễn tả trạng thái nhớ nhung đợi chờ khôn nguôi, nó cứ âm thầm dai dẳng, dày vò con người .Nỗi nhớ vừa có chiều sâu, dài, rộng .Lòng này gửi gió đông có tiện ?Ngàn vàng xin gửi đến non Yên.Non Yên dù chẳng tới miền,Nhớ chàng thăm thẳm đường lên bằng trời.Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu ,Nỗi nhớ chàng đau đáu nào xong.Cảnh buồn người thiết tha lòng,Cành cây sương đượm tiếng trùng mưa phun-Thiên nhiên lạnh lẽo :+ sương đượm+ tiếng trùng+ Mưa phunCàng xoáy sâu vào lòngngười, hịên thực bi thương phũ phàng, càng khiến cho nỗ lực muốn vượt thoát cô đơn, nhớ nhung của nàng không thể thực hiện , ngược lại nó càng trĩu nặng . III.Tổng kết : 1.Nghệ thuật : - Nghệ thuật khắc họa tâm trạng bằng các biện pháp nghệ thuật quen thuộc của thơ cổ: +Tả cảnh ngụ tình . + Tả hành động, hình dạng. + Tả ngoại cảnh, sự vật . 2.Nội dung : - Đoạn trích diễn tả những cung bậc và sắc thái khác nhau của nỗi cô đơn buồn khổ ở người chinh phụ khaokhát được sống hạnh phúctrong tình yêu và hạnh phúc. - Gián tiếp lên án chiến tranh phong kiến chia rẽ tình cảm gia đình gây đau khổ cho con người .