Bài giảng môn Ngữ văn khối 12 - Bài: Luật thơ

LUẬT THƠI.Khái quát về luật thơ: 1.Khái niệm: 	-Là toàn bộ những quy tắc về số câu, số tiếng cách hiệp vần, phép hài thanh, ngắt nhịptrong các thể thơ được khái quát theo những kiểu mẫu nhất định. -Luật thơ là chỗ dựa cho người sáng tác và người bình phẩm về thơ. -Thơ Việt Nam có 3 nhóm chính: +Thể thơ dân tộc: + Thể thơ ĐưỜng luật: +Thơ hiện đại:2.Vai trò quan trọng của tiếng trong luật thơ: - Tiếng tạo ý nghĩa và nhạc điệu cho thơ. -Số tiếng trong câu xác định thể thơ. -Vần của tiếng là cơ sở cho sự gieo vần. -Thanh của các tiếng phối hợp theo qui tắc nhất định. -Nhịp thơ được xác định theo số lượng các tiếng trong cụm. Thieän caên ôû taïi loøng ta,Chöõ taâm kia môùi baèng ba chöõ taøi.	Lôøi queâ cheùp nhaët doâng daøi,Mua vui cuõng ñöôïc moät vaøi troáng canh.II.Các thể thơ 1.Thơ lục bát: B	 T	 BThieän caên/ ôû taïi /loøng ta,	B T B BChöõ taâm/ kia môùi/ baèng ba/ chöõ taøi.	B	 T BLôøi queâ /cheùp nhaët/ doâng daøi, B T B BMua vui /cuõng ñöôïc/ moät vaøi /troáng canh. 	 -Số tiếng: mỗi cặp 2 dòng một dòng 6 và một dòng 8 tiếng. -Vần: tiếng 6 câu lục hiệp vần với tiếng 6 câu 8; tiếng 8 câu bát hiệp vần với tiếng 6 câu lục kế tiếp	 -Nhịp: chẵn (nếu đối thì nhịp lẻ). -Hài thanh: đối xứng luân phiên B-T-B ở tiếng 2, 4, 6 Troâng cöûa naøy ñaõ đaønh phaän thieáp,Ngoaøi maây kia haù kieáp chaøng vay,Nhöõng mong caù nöôùc sum vaày,Naøo ngôø ñoâi ngaû nöôùc maây caùch vôøi.II.Các thể thơ 2.Thể song thất lục bát Troâng cöûa naøy /ñaõ đaønh phaän thieáp,Ngoaøi maây kia/ haù kieáp chaøng vay,Nhöõng mong /caù nöôùc/ sum vaày,Naøo ngôø /ñoâi ngaû /nöôùc maây/ caùch vôøi. 	-Số tiếng: trong 4 dòng gồm 2 dòng mỗi dòng 7 tiếng, còn 2 dòng là một cặp lục bát. -Vần: hiệp vần ở mỗi cặp( tiếng 7 câu 1 với tiếng 5 câu 2, tiếng 6 câu 3 với tiếng 6 câu 4; hai câu thất có vần trắc, cặp lục bát gieo vần bằng; cặp song thất và cặp lục bát có vần liền ( tiếng 7 câu 2 với tiếng 6 câu 3 cùng vẩn). -Nhịp: 3\4 cho 2 câu thất; nhịp chẵn cho cặp lục bát. -Hài thanh: cặp song thất lấy tiếng thứ 3 làm chuẩn có thể là thanh bằng hoặc trắc .Maët Traêng	 Vaèng vaëc boùng thuyeàn quyeân	 Maây quang gioù boán beâ Neà cho trôøi ñaát traéng	 Queùt saïch nuùi soâng ñen	 Coù khuyeát nhö troøn maõi	 Tuy giaø vaãn treû leâ Maûnh göông chung theá giôùi Soi roõ maët hay heøn.II.Các thể thơ 2. Các thể thơ Đường luật:	 a.Nguõ ngoân Ñöông luaätMaët Traêng	 T BVaèng vaëc boùng thuyeàn quyeân	 B	TMaây quang gioù boán beân B	 BNeà cho trôøi ñaát traéng	 T BQueùt saïch nuùi soâng ñen	 B T Coù khuyeát nhö troøn maõi	 B TTuy giaø vaãn treû leânMaûnh göông chung theá giôùiSoi roõ maët hay heøn.Soá tieáng: 5 tieángSoá doøng:8 doøng( 4 doøng)Vaàn: 1 vaàn( Tieáng cuoái doøng 2,4,6,8)Haøi thanh: luaân phieân B-T hoaëc nieâm B_B, T-T ôû tieùng thöù 2 vaø thöù 4.Nhòp: 2/3 OÂNG PHOÃNG ÑAÙ	 OÂng ñöùng laøm chi ñoù hôõi oâng? Trô trô nhö ñaù, vöõng nhö ñoàng. Ñeâm ngaøy gìn giöõ cho ai ñoù? Non nöôùc ñaàt vôi coù bieát khoângII.Các thể thơ 2. Các thể thơ Đường luật: b. Thất ngôn tứ tuyệt: OÂNG PHOÃNG ÑAÙ	T	 B TOÂng ñöùng laøm chi ñoù hôõi oâng? B T BTrô trô nhö ñaù, vöõng nhö ñoàng. B T BÑeâm ngaøy gìn giöõ cho ai ñoù? T B TNon nöôùc ñaàt vôi coù bieát khoâng + Số tiếng: 7 tiếng 4 dòng. + Vần chân, độc vận, gieo vần cách. ( tiếng 7 câu 2, 4) +Nhịp:4\3. + Hài thanh theo mô hình: (sgk) TiếngNiêm và đối, dòng1234567Dòng 1, 4 niêm nhau.Dòng 2,3 niêm nhauĐối (Câu 1-2 đối nhau)Dòng 1TBTDòng 2BTBVầnĐối (Câu 3,4 đối nhauDòng 3BTBDòng 4TBTVần Bạn đến chơi nhà Ñaõ baáy laâu nay baùc tôùi nhaø, Treû thôøi ñi vaéng, chôï thôøi xa. Ao saâu nöôùc caû, khoân chaøi caù, Vöôøn roäng raøo thöa, khoù ñuoåi gaø. Caûi chöûa ra caây, caø môùi nuï, Baàu vöøa ruïng roán ,möôùp ñöông hoa. Ñaàu troø tieáp khaùch traàu khoâng coù, Baùc ñeán chôi ñaây ta vôùi ta.II.Các thể thơ c. Thể thất ngôn bát cú: 	 T B TÑaõ baáy laâu nay baùc tôùi nhaø, B T BTreû thôøi ñi vaéng, chôï thôøi xa. B T B Ao saâu nöôùc caû, khoân chaøi caù, T B TVöôøn roäng raøo thöa, khoù ñuoåi gaø. T B TCaûi chöûa ra caây, caø môùi nuï, B T BBaàu vöøa ruïng roán ,möôùp ñöông hoa. B T BÑaàu troø tieáp khaùch traàu khoâng coù, T B T Baùc ñeán chôi ñaây ta vôùi ta. + Số tiếng: 7 tiếng, 8 câu. + Vần chân , độc vận (tiếng 7 các câu 1, 2, 4, 6, 8) +Nhịp 4\3. +Hài thanh theo mô hình sgk. +Luật thơ này rất chặt chẽ. Các tiếng 2, 4, 6 hài thanh đối xứng, các tiếng 2, 4, 6 theo quy định, và phải niêm nhau ở các dòng: 2-3, 4-5, 6-7, 1-8. + Bố cục 4 phần : đề, thực, luận, kết. TiếngNiên và đối1234567Các cặp câu niêm nhau:-1,8.-2,3.-4,5.-6,7Dòng 1TBTVẦNDòng 2BTBVẦN2 dòng đối nhauDòng 3BTBDòng 4TBTVẦN2 dòng đối nhauDòng 5TBTDòng 6BTBVẦNDòng 7BTBDòng 8TBTVẦNII.Các thể thơ 3.Các thể thơ tự do: Ta muốn ôm Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn() Hỡi xuân hồng ta muốn cắn vào ngươi..II.Các thể thơ 3.Các thể thơ tự do: -Do các nhà thơ mới tạo ra có ảnh hưởng từ thơ Pháp. -Thơ 5 tiếng, bảy tiếng, hỗn hợp, tự do, thơ- văn xuôi -Vừa tiếp nối thơ truyền thống vừa có cách tân .III.Luyện tập ( trang7)Phân biệt cách ngắt nhịp và gieo vần, hài thanha. Trống Tràng thành lung lay bóng nguyệt, Khói Cam Tuyền mờ mịt thức mây, Chín lần gươm báo trao tay Nửa đêm truyền hịch định ngày xuất chinh. -Vần lưng: nguyệt-mịt. -Nhịp 3\4. -Thanh bằng: thành-tuyền b. CẢNH KHUYA Tiếng suối trong như tiếng hát xa, Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa. Cảnh khuya như vẽ, người chưa ngủ, Chưa ngủ vì lo cho nước nhà. -Vần chân: Tiếng 7 câu 1,2,4. -Nhịp 4\3 câu 2,3; nhịp 2\5 câu 1,4. -Hài thanh: câu 1,4 T-B-T; câu 2,3 B-T-B Bài tập (1 trang 127)So sánh điểm giống và khác nhau về vần, nhịp, hài thanhgiữa hai bài Mặt trăng và đoạn trích Sóng: MẶT TRĂNGVằng vặc bóng thuyền quyênMây quang gió bốn bênNề cho trời đất trắngQuét sạch núi sông đenCó khuyết nhưng tròn mãiTuy già nhưng vẫn trẻ lênMảnh gương chu8ng thế giớiSoi rõ: mặt hay hèn SóngÔi can sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêuBồi hồi trong ngực trẻTrước muôn trùng sóng bểEm nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nơi nào sóng lên?a.Bài mặt trăng:-Một vần, vần chân: tiếng cuối của các câu 2,4,6,-Nhịp 2/3.-Hài thanh: luân phiên B-T, Niêm B-B, T-T ở tiếng 2 và 4 trong câu.b.Bài Sóng-Vần chân, ở các tiếng cuối của dòng 2, 4 thuộc các khổ thơ.-Nhịp: 3/2.-Hài thành không Đường luật mà theo cảm xúc.2.Bài 2:Phân tích cách gieo vần, ngắt nhịp khổ thơ sau:Đưa người, ta không đưa qua sông,Sao có tiếng sóng ở trong lòng?Bòng chiều không thắm, không vàng vọt,Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?-Thơ 7 tiếng.Vần tiếng 7 các câu 1, 2, 4.-Nhịp không theo 3\4-Niêm dòng 1, 4; dòng 2, 3 cách tân không niêm.-Cách ngắt nhịp linh hoạt giữa các dòng- Hài thanh có sự thay đổi ở câu 3. MỜI TRẦUQuản cau nho nhỏ miếng trầu hôiNày của Xuân Hương mới quệt rồi.Cói phải duyên nhau thì thắm lại,Đừng xanh như lá, bạc như vôi. -Vần: 1 vần tiếng 7 các câu 2, 4. -Niêm : các cặp câu; 1,4; 2,3. -Nhịp 4\3.4.Bài 4. Tìm vần nhịp trong đoạn thơ: Tràng giang. Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp, Con thuyền xuôi mái nước song song. Thuyền về nước lại sầu trăn ngả; Củi một cành khô lạc mấy dòng. -Nhịp 2\2\3 là chính. -Vần tiếng 7 các câu 2,4. -Thanh không theo quy luật thơ Đường.II. Bài tập mở rộng 1.Bài tập 1: Phát hiện những câu thơ sau có gì biến đổi so với luật thơ mà em đã học? a. “Bắt phong trần/ phải phong trần Cho thanh cao/ mới được phần/ thanh cao” (Nguyễn Du) b. “Ta với mình, / mình với ta Lòng ta /sau trước/ mặn mà/ đinh ninh” (Tố Hữu) c. “Núi cao chi lắm núi ơi Núi che mặt trời chẳng thấy người thương” (Ca dao) 2. Bài tập2: Xác định thể thơ luật bằng hay luật trắc của hai bài thơ sau: a. “Thu điếu” (Nguyễn Khuyến) b. “Bạn đến chơi nhà” (Nguyễn Khuyến)