Bài giảng Môn Ngữ văn lớp 6 - Tiết 101 : Hoán dụ (tiết 4)

TRƯỜNG THCS TRUNG SƠN GV:LÊ THỊ TỊNH TỔ XÃ HỘI Tìm ẩn dụ trong các câu sau đây ? Trâu ơi, ta bảo trâu này Trâu ra ngoài ruộng, trâu cày với ta. Thuyền về có nhớ bến chăng ? Bến thì một dạ khăng khăng đợi thuyền Một cây làm chẳng nên non Ba cây chụm lại nên hòn núi cao Áo nâu liền với áo xanhNông thôn cùng với thị thành đứng lên. Các từ in đậm trong câu trên dùng để chỉ ai? Tiết 101 : HOAÙN DUÏ I. Hoán dụ là gì? 1. Ví dụ: Áo nâu Chỉ người nông dân Áo xanh Chỉ người công nhân Giöõa “aùo xanh” vôùi “ngöôøi coâng nhaân” coù moái quan heä nhö theá naøo? Quan hệ gần gũi Giöõa “aùo naâu” vôùi “ngöôøi noâng daân” coù moái quan heä nhö theá naøo? Nông thôn Thị thành Những người sống ở nông thôn Những người sống ở thị thành Quan hệ giữa vật chứa đựng với vật bị chứa đựng Giöõa “ noâng thoân” vôùi “ngöôøi soáng ôû noâng thoân” coù moái quan heä vôùi nhau nhö theá naøo? Giöõa “thò thaønh”vôùùi “ngöôøi soáng ôû thò thaønh”coù moái quan heä vôùi nhau nhö theá naøo? So sánh cách diễn đạt của câu thơ trên với câu sau: “Tất cả nông dân ở nông thôn và công nhân ở thành phố đều đứng lên” Caùch dieãn ñaït naøo hay hôn? Caùch noùi nhö hai caâu thô treân ngaén goïn,taêng tính hình aûnh vaø haøm suùc cho caâu vaên, neâu baät ñöôïc ñaëc ñieåm cuûa nhöõng ngöôøi ñöôïc noùi ñeán. Hoaùn duï laø gì? Neâu taùc duïng cuûa hoaùn duï? Cho ví duï? Tieát 101 – HOAÙN DUÏ I. Hoán dụ là gì? 1. Ví dụ: 2. Ghi nhôù ( SGK)ù II. Các kiểu hoán dụ : 1. Ví dụ NGỮ VĂN 6 a. Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm Bàn tay liên tưởng tới con người Mối quan hệ : bộ phận – toàn thể (bàn tay là bộ phận trong cơ thể con người) Bàn tay trong ví dụ trên gợi cho em liên tưởng tới sự vật nào ? Giữa chúng có mối liên hệ gì ? b. Một cây làm chẳng lên non Ba cây chụm lại lên hòn núi cao. Một cây : Số lượng ít, cái đơn lẻ Ba cây : Số lượng nhiều, sự đoàn kết Quan hệ : cái cụ thể và cái trừu tượng Một cây và ba cây gợi cho em liên tưởng tới cái gì ? Giữa chúng có mối quan hệ gì ? c. Ngày Huế đổ máu Chú Hà Nội về Tình cờ chú cháu Gặp nhau Hàng Bè. Ñổ máu gợi cho em liên tưởng tới sự kiện gì ? Giữa chúng có quan hệ gì ? Đổ máu : Sự hy sinh mất mát ( dấu hiệu của chiến tranh) Quan hệ : Laáy dấu hiệu của sự vật ñeå goïi sự vật. d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình Nhắc mãi tên Người: Hồ Chí Minh Trái đất: (Vật chứa đựng) biểu thị đông đảo những người sống trên trái đất ( vật bị chứa đựng) a. Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm b. Một cây làm chẳng lên non Ba cây chụm lại lên hòn núi cao. c. Ngày Huế đổ máu Chú Hà Nội về Tình cờ chú cháu Gặp nhau Hàng Bè. d. Áo nâu liền với áo xanhNông thôn cùng với thị thành đứng lên Qua 4 ví dụ trên, hãy cho biết có mấy kiểu hoán dụ? a. Bàn tay ta làm nên tất cả Có sức người sỏi đá cũng thành cơm b. Một cây làm chẳng lên non Ba cây chụm lại lên hòn núi cao. c. Ngày Huế đổ máu Chú Hà Nội về Tình cờ chú cháu Gặp nhau Hàng Bè. d. Áo nâu liền với áo xanhNông thôn cùng với thị thành đứng lên Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng Lấy một bộ phận để gọi toàn thể Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng Có 4 kiểu hoán dụ thường gặp là : - Lấy một bộ phận để gọi toàn thể ; - Lấy vật chứa đựng để gọi vật bị chứa đựng ; - Lấy dấu hiệu của sự vật để gọi sự vật ; - Lấy cái cụ thể để gọi cái trừu tượng. 2. Caùc kieåu hoaùn duï III. Luyện tập : 1. Tìm phép hoán dụ và xác định mối quan hệ giữa các sự vật trong mỗi phép hoán dụ: .a. Làng xóm ta xưa kia lam lũ quanh năm mà vẫn quanh năm đói rách. Làng xóm ta ngày nay bốn mùa nhộn nhịp cảnh làm ăn tập thể. Làng xóm: Lấy vật chứa đựng gọi vật bị chứa đựng. b. Vì lợi ích mười năm phải trồng cây Vì lợi ích trăm năm phải trồng người. Mười năm Trăm năm Lấy cái cụ thể gọi cái trừu tượng. } c. Áo chàm đưa buổi phân ly Cầm tay nhau biết nói gì hôm nay. Áo chàm: Lấy dấu hiệu cuûa söï vaät để gọi sự vật. d. Vì sao? Trái đất nặng ân tình Nhắc mãi tên người : Hồ Chí Minh. Trái đất: Lấy vật chứa đựng gọi vật bị chứa đựng. - Giống nhau : Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng sự vật, hiện tượng khác. Hoán dụ : Dựa vào quan hệ tương đồng ( nét giống nhau ) cuï theå: Hình thöùc Caùch thöùc thöïc hieän Phaåm chaát Caûm giaùc Dựa vào quan hệ tương cận ( gần gũi ) cuï theå: Boä phaän- toaøn boä Vaät chöùa döïng-vaät bò chöùa ñöïng Daáu hieäu cuûa söï vaät- söï vaät Cuï theå- tröøu töôïng Ẩn dụ : 2. So sánh hoán dụ với ẩn dụ : Khác nhau Tiết 101 : HOÁN DỤ I. Hoán dụ là gì? Ghi nhớ 1 sgk / 82 II. Các kiểu hoán dụ : Ghi nhớ 2 sgk / 83 Trong các câu thơ sau, câu nào có sử dụng biện pháp hoán dụ ? Núi cao chi lắm núi ơi ? Núi che mặt trời chẳng thấy người thương ! Quê hương là con diều biếc Tuổi thơ con thả trên đồng . Đầu xanh có tội tình gì Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi . Bầu ơi thương lấy bí cùng Tuy rằng khác giống nhưng chung một giàn . a b c d Học bài : Nắm khái niệm và các kiểu hoán dụ Soạn bài : Cô Tô DẶN DÒ VỀ NHÀ