Bài giảng Ngữ văn 10 - Tiết 36: Tiếng Việt: Phong cách ngôn ngữ sinh hoạt

NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy c« vÒ dù tiÕt häcGV : Đặng Thị HiềnTrường THPT Nông Cống IIKiÓm tra bµi còC©u 1: Dßng nµo sau ®©y kh«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm cña ng«n ng÷ nãi: A. Ng«n ng÷ nãi lµ ng«n ng÷ ©m thanh. B. Ng«n ng÷ nãi ®a d¹ng vÒ ng÷ ®iÖu. C. Ng«n ng÷ nãi sö dông nhiÒu líp tõ, kiÓu c©u ®a d¹ng D. Ng«n ng÷ nãi lµ ng«n ng÷ tinh luyÖn vµ trau chuètDCCâu 2: §iÓm kh¸c biÖt râ nhÊt gi÷a ng«n ng÷ viÕt vµ ng«n ng÷ nãi vÒ ®Æc ®iÓm diÔn ®¹t lµ g×? A. Sö dông c¸c tõ ng÷ phï hîp víi tõng phong c¸ch. B. DiÔn ®¹t chÆt chÏ, râ rµng, trong s¸ng. C. Sö dông c©u dµi víi nhiÒu thµnh phÇn c©u. D. Tõ ng÷ cã tÝnh biÓu c¶m cao.KiÓm tra bµi còC©u 4: Trong nh÷ng tr­êng hîp sau, tr­êng hîp nµo mang ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña ng«n ng÷ viÕt: A. Bµi b¸o ghi l¹i cuéc to¹ ®µm. B. Biªn b¶n ghi l¹i nh÷ng lêi ph¸t biÓu trong cuéc häp. C. Lêi thuyÕt tr×nh theo mét v¨n b¶n chuÈn bÞ tr­íc. D. §o¹n ®èi tho¹i cña c¸c nh©n vËt trong t¸c phÈm v¨n häc.CAC©u 3: §iÓm kh¸c biÖt râ nhÊt gi÷a ng«n ng÷ viÕt vµ ng«n ng÷ nãi vÒ ph­¬ng tiÖn vËt chÊt lµ g×? A. Cã sù phèi hîp gi÷a ©m thanh víi c¸c ph­¬ng tiÖn phi ng«n ng÷. B. Cã sù xuÊt hiÖn trùc tiÕp cña ng­êi nghe. C. Ng«n ng÷ tù nhiªn, Ýt trau truèt. D. Sö dông c¸c yÕu tè d­, thõa, lÆp. TiÕt 36 - Tiếng việtPhong c¸ch ng«n ng÷ Sinh ho¹tI. ng«n ng÷ sinh ho¹t. 1. Kh¸i niÖm ng«n ng÷ sinh ho¹t. (Buæi tr­a t¹i khu tËp thÓ X, hai b¹n Lan vµ Hïng gäi b¹n H­¬ng ®i häc). - H­¬ng ¬i! §i häc ®i! (Im lÆng) - H­¬ng ¬i! §i häc ®i (Lan vµ Hïng gµo lªn) - G× mµ Çm Çm lªn thÕ chóng mµy! Kh«ng cho ai ngñ ng¸y n÷a µ? (tiÕng mét ng­êi ®µn «ng nãi to) - C¸c ch¸u ¬i, khÏ chø! §Ó cho c¸c b¸c ngñ tr­a víi!... Nhanh lªn con, H­¬ng! (tiÕng mÑ H­¬ng nhÑ nhµng, «n tån) - §©y råi, ra ®©y råi! (tiÕng H­¬ng nhá nhÑ) - Gím chËm nh­ rïa Êy! C« phª b×nh chÕt th«i! (tiÕng Lan cµu nhµu) - H«m nµo còng chËm. L¹ch bµ l¹ch b¹ch nh­ vÞt bÇu!... (tiÕng Hïng tiÕp lêi) a. Tìm hiểu vÝ dô1 (S¸ch gi¸o khoa): - Cuộc hội thoại đó diễn ra: t¹i khu tËp thÓ X- Thêi gian: buæi tr­a ? Cuéc héi tho¹i ®ã diÔn ra ở 	đâu? Vào thời gian nào? a. Tìm hiểu vÝ dô1 (S¸ch gi¸o khoa): ? C¸c nh©n vËt giao tiÕp lµ ai? Quan hÖ giao tiÕp gi÷a hä nh­ thÕ nµo?- C¸c nh©n vËt giao tiÕp: + Nh©n vËt chÝnh: Lan, Hïng, H­¬ng  Quan hÖ b¹n bÌ, b×nh ®¼ng vÒ giao tiÕp. + Nh©n vËt phô: một người đàn ông, mÑ H­¬ng  Quan hÖ ruét thÞt hoặc quan hÖ x· héi: Vai bÒ trªn lín tuæi h¬n Lan, Hïng,... ? Néi dung, h×nh thøc vµ môc ®Ých cuéc héi tho¹i nµy lµ g×?- Néi dung: Th«ng b¸o ®Õn giê ®i häc- H×nh thøc: Gäi - ®¸p- Môc ®Ých: Gọi Hương đi học, thúc giục đến líp ®óng giê . ? Ngôn ngữ trong cuộc hội thoại có đặc điểm gì? a. 	Tìm hiểu ví dô1 (S¸ch gi¸o khoa): - Sö dông nhiÒu tõ h« gäi, t×nh th¸i: ¬i, µ, chø, víi, gím, Êy, chÕt th«i...- Sö dông nh÷ng tõ ng÷ th©n mËt, suång s·, khÈu ng÷: chóng mµy, l¹ch bµ l¹ch b¹ch... Sö dông c©u ng¾n, c©u tØnh l­îc, câu đặc biệt: H­¬ng ¬i! Råi ®©y! H«m nµo còng chËm... Từ ngữ, câu văn quen thuộc, tỉnh lược chủ ngữ, có nhiều câu cảm thán, cầu khiến.a. Tìm hiểu vÝ dô2: Đây là bức thư của đứa con gửi cho bố là bộ đội đánh Mỹ ngoài mặt trận: “ Con Tạo hai (ở lớp vở lòng của cháu có một cháu nữa tên là Tạo một) tranh thủ viết thư hỏi thăm bố Tiên bộ đội đánh Mỹ. Bố ơi, bố có khoẻ không? Con lợn sề nhà ta nó đẻ hôm tháng trước được gần chục con bố ạ. Bố ơi, bố cho con cái thước mới lị quản bút màu đỏ í. Con lợn sề nó xuống được cái hầm xây bằng tường rồi bố ạ. Nó nghe kẻng là xuống, con không phải đùn vào đít nó như dạo hôm qua nữa. Mấy lị em Dung không đái dầm nữa. Em không chơi với con thì con được phần kẹo của cô giáo cho, con để dành cho em nó mới chơi với con để mẹ đi tát nước mới cả đi bắc cầu nữa. Thôi bố nhá! Đánh hết thằng Mỹ bố về ngủ với con một tối bố ạ. Con Tạo hai - Bố Tiên” (Lê Lựu) ? Căn cứ vào kết quả tìm hiểu ở 2 ví dụ trên, hãy cho biết ngôn ngữ sinh hoạt là gì?a. Tìm hiểu vÝ dô 2: - Nội dung bức thư : em bé viết thư kể cho bố nghe chuyện ở nhà   tính chất thân mật gia đình thể hiện khá rõ: “Bố ơi”, “bố ạ”, “bố nhá.” - Sử dụng nhiều từ ngữ địa phương (chỉ dùng cho sinh hoạt hàng ngày): “mấy lị”, “í”, “đùn”, “dạo hôm qua”. Ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ lêi ¨n, tiÕng nãi hµng ngµy dïng ®Ó th«ng tin, trao ®æi ý nghÜ, t×nh c¶m.... ®¸p øng nhu cÇu trong cuéc sèng.b. Khái niệm: ? Em hãy nhận xét về mức độ tình cảm và từ ngữ được viết trong bức thư? ? Ngôn ngữ sinh hoạt tồn tại ở những dạng nào? 2. C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña ng«n ng÷ sinh ho¹t: Dạng nói: Lời độc thoại, đối thoại.* Chú ý: D¹ng lêi nãi t¸i hiÖn: thÓ hiÖn trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc: ®ã lµ nh÷ng m« pháng c¸c lêi nãi trong ®êi sèng nh­ng ®· ®­îc gät giòa, biªn tËp vµ phÇn nµo ®ã mang tÝnh ­íc lÖ, mang tÝnh c¸ch ®iÖu cã chøc n¨ng nh­ c¸c tÝn hiÖu nghÖ thuËt. (VÝ dô: Lêi nãi cña c¸c nh©n vËt trong kÞch, tuång, chÌo, truyÖn, tiÓu thuyÕt) Dạng viết: Nhật kí, thư từ, hồi ức  2. C¸c d¹ng biÓu hiÖn cña ng«n ng÷ sinh ho¹t: Dạng nói: Lời độc thoại, đối thoại.* Chú ý: D¹ng lêi nãi t¸i hiÖn: Dạng viết: Nhật kí, thư từ, hồi ức  VÝ dô:Tôi nhớGiường kê cánh cửaBếp lửa khoai vùiĐồng chí nứ vui vui, Đồng chí nứ dạy tôi dăm chữĐồng chí mô nhớ nữa, Kể chuyện Bình Trị Thiên,Cho bầy tôi nghe ví.Bếp lửa rung rung đôi vai đồng chíThưa trong nớ hiện chừ vô cùng gian khổ,Đồng bào ta phải kháng chiến ra ri(Trích: “Nhớ”- Hồng Nguyên) - Ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ lêi ¨n, tiÕng nãi hµng ngµy dïng ®Ó th«ng tin, trao ®æi ý nghÜ, t×nh c¶m...®¸p øng nh÷ng nhu cÇu trong cuéc sèng. - Ng«n ng÷ sinh ho¹t chñ yÕu thÓ hiÖn ë d¹ng nãi, nh­ng còng cã thÓ ë d¹ng viÕt. Trong v¨n b¶n v¨n häc lêi tho¹i của nhân vËt lµ d¹ng t¸i hiÖn, m« pháng ng«n ng÷ sinh ho¹t hµng ngµy. Ghi nhí: “Ch¼ng mÊt tiÒn mua”: Ng«n ng÷ lµ tµi s¶n chung cña céng ®ång, kh«ng mÊt tiÒn mua, ai còng cã thÓ sö dông.a. Anh (chÞ) h·y ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ néi dung cña nh÷ng c©u sau:3. Luyện tập. Lêi nãi ch¼ng mÊt tiÒn mua Lùa lêi mµ nãi cho võa lßng nhau * Bài tập 1a. - “Võa lßng nhau”: Tôn trọng người nghe để t×m ra tiÕng nãi chung, kh«ng xóc ph¹m nhau, kh«ng a dua theo nh÷ng ®iÒu sai tr¸i.- “Lùa lêi”: Ph¶i biÕt lùa chän, dïng lêi nãi mét c¸ch cã suy nghÜ, cã ý thøc, ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ lêi nãi cña m×nh. Néi dung: Khuyªn chóng ta nãi n¨ng thËn träng, cã v¨n hoá. - “Vµng”: lµ vËt chÊt, cã thể dễ dàng kiểm tra bằng các phương tiện vật chất và sẽ cho một kết luận tường minh. Vµng th× thö löa thö than Chu«ng kªu thö tiÕng, ng­êi ngoan thö lêi - “Chu«ng”: Lµ vËt chÊt cã thÓ dễ dàng kiểm tra chất lượng âm thanh bằng một thao tác đơn giản và cũng sẽ cho một kết luận tường minh. “Người ngoan”: nhấn mạnh đến khía cạnh: “phÈm chÊt và n¨ng lùc” vốn khá trừu tượng của con người, muốn đo những thứ đó kh«ng thÓ thö b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn vËt chÊt nh­ ®o, gâ... mµ ph¶i “thö lêi” tøc lµ th«ng qua ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng lêi nãi chóng ta cã thÓ biÕt tr×nh ®é, nh©n c¸ch, quan hÖ...cña ng­êi ®ã  §ã lµ c¨n cø ®Ó ®¸nh gi¸ ng­êi ®ã “ngoan” hay “kh«ng ngoan”=> Néi dung: §¸nh gi¸ con ng­êi th«ng qua c¸c ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng lêi.* Bài tập 1a. ? Đọc ®o¹n trÝch d­íi ®©y, và trả lời câu hỏi? hoẠT ĐỘNG nhãm ( Thêi gian 5 phót) «ng N¨m Hªn ®¸p: []. Cùc lßng biÕt bao nhiªu khi nghe ë miÒn R¹ch Gi¸, Cµ Mau nµy cã nhiÒu con r¹ch, ng· ba mang tªn §Çu SÊu, L­ng SÊu, Bµu SÊu, sau nµy hái l¹i t«i míi biÕt ®ã lµ n¬i ghª gím, håi x­a lóc ®Êt cßn hoang. R¹ch Cµ B¬ He, ®ã lµ chç sÊu léi nhiều, ng­êi Miªn sî sÊu kh«ng d¸m ®i qua nªn ®Æt tªn nh­ vËy, còng nh­ ph¸ Tam Giang, tru«ng Nhµ Hå cña m×nh ngoµi HuÕ. - S¸ng mai sím, ®i còng kh«ng muén. T«i cÇn mét ng­êi dÉn ®­êng ®Õn ao c¸ sÊu ®ã. Cã vËy th«i! Chõng mét giê ®ång hå sau lµ xong chuyÖn! SÊu ë ao gi÷a rõng t«i b¾t nhiÒu lÇn råi. Bµ con cø tin t«i! X­a nay, bÞ sÊu b¾t lµ ng­êi ®i ghe xuång hoÆc ngåi röa chÐn d­íi bÕn, cã bao giê sÊu r­ît ng­êi ta gi÷a rõng mµ ¨n thÞt? T«i ®©y kh«ng tµi giái g× hÕt ch¼ng qua lµ biÕt m­u mÑo chót Ýt, theo nh­ ng­êi kh¸c th× hä nãi ®ã lµ bïa phÐp ®Ó kiÕm tiÒn. NghÒ b¾t sÊu cã thÓ lµm giµu ®­îc, ngÆt t«i kh«ng mang thø phó quíi ®ã. (Theo S¬n Nam, B¾t sÊu rõng U Minh H¹) * Bài tập 1b.  §o¹n trÝch trªn ngôn ngữ sinh hoạt được biểu hiện ở dạng viết, t¸c gi¶ m« pháng ng«n ng÷ sinh ho¹t ë vïng Nam Bé, cô thÓ lµ lêi ¨n tiÕng nãi cña ng­êi d©n chuyªn b¾t c¸ sÊu. C¸ch m« pháng nµy lµm cho v¨n b¶n mang dÊu Ên v¨n ho¸ ®Þa ph­¬ng ®ång thêi kh¾c ho¹ nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña nh©n vËt N¨m Hªn.* Bài tập 1b. - Dïng nhiÒu tõ ng÷ ®Þa ph­¬ng Nam Bộ: quíi, chÐn (b¸t), ngÆt, nghe, r­ît... ? Lời đáp trong đoạn văn là lời của ai? Nói về nội dung gì? Thái độ của người nói? Nhận xét về việc dùng từ ngữ trong đoạn trích? ?Vậy trong đoạn trích, ngôn ngữ sinh hoạt được biểu hiện ở dạng nào? Tác dụng của việc sử dụng ngôn ngữ địa phương? - Lời đáp trong cuộc đối thoại là lời của nhân vật Năm Hên nói chuyện với dân làng. - Nội dung: nói về việc sáng mai sẽ đi bắt cá sấu. - Thái độ của người nói: gieo niềm tin cho mọi người (baø con cöù tin toâi).PhiÕu häc tËp C©u 1. Trong nh÷ng nhËn xÐt d­íi ®©y, nhËn xÐt nµo sai: A. Ng«n ng÷ sinh ho¹t lµ lêi ¨n tiÕng nãi hµng ngµy. B. Ng«n ng÷ sinh ho¹t ®­îc dïng trong nh÷ng cuéc héi häp, th¶o luËn C. Ng«n ng÷ sinh ho¹t dïng ®Ó trao ®æi th«ng tin, ý nghÜ, t×nh c¶m... ®¸p øng nhu cÇu trong ®êi sèngC©u 2. Ng«n ng÷ sinh ho¹t tån t¹i ë d¹ng nµo: A. D¹ng nãi B. D¹ng viÕt C. D¹ng h×nh ¶nh D. C¶ d¹ng nãi vµ d¹ng viÕtC©u 3. Trong t¸c phÈm v¨n häc, lêi tho¹i cña nh©n vËt lµ ë d¹ng nµo? A. D¹ng nãi B. D¹ng viÕt C. D¹ng lêi nãi t¸c hiÖnBDc* Dặn dò: - Häc thuéc phÇn ghi nhí SGK/114+Lµm c¸c bµi tËp 1,2,3 S¸ch BT Ng÷ v¨n 10(T1 Tr73)- Chuẩn bị bài: “Tỏ lòng” của Phạm Ngũ Lão.+ Ñoïc tieåu daãn ñeå tìm hieåu veà taùc giaû, taùc phaåm.+ Ñoïc dieãn caûm taùc phaåm, caûm nhaän veà noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa caùc baøi thô.xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c thÇy c« ®· vÒ dù tiÕt häc h«m nay