Bài giảng Ngữ văn 10 - Tiết 40: Đọc văn Nhàn - Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng

NHÀN NGUYỄN BỈNH KHIÊMTIẾT 40 : ĐỌC VĂNNGƯỜI SOẠN GIẢNG : NGUYỄN VĂN HÀOTRƯỜNG THPT HUỲNH THÚC KHÁNGA.Giới thiệu chung I. Tác giả: NGUYỄN BỈNH KHIÊMEm hãy nêu những nét chính về tác giả Nguyễn Bỉnh Khiêm?1.Cuộc đời2.Con người3.Sự nghiệp văn chương1.Cuộc đời- Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 – 1585), làng Trung Am, xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo- Hải Phòng.- Đậu Trạng Nguyên (1535), làm quan triều Mạc.- Dâng sớ chém 18 tên lộng thần, không được vua chấp nhận.- Cáo quan về quê dựng Am Bạch Vân dạy học hiệu là Bạch Vân cư sĩ Tuyết Giang Phu Tử.- Do có nhiều công lao, ông được dân gian gọi là Trạng Trình.2.Con người- Tính ngang tàng, cương trực.- Học vấn uyên thâm có tái đoán định tương lai.- Là ông quan thanh liêm, chính trực.Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm(1491-1585)3. Sự nghiệp văn chương.-Là một nhà thơ lớn. Để lại hai tập thơ: + Tập thơ chữ Hán Bạch Vân am thi tập (khoảng 700 bài);+ Tập thơ chữ Nôm Bạch Vân quốc ngữ thi(khoảng trên 170 bài). Nội dung, nghệ thuật thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm Nội dung thơ: mang đậm chất triết lý giáo huấn, ngợi ca chí của kẻ sĩ, thú thanh nhàn, phê phán những điều xấu xa trong xã hội. Nghệ thuật: + Giản dị mà linh hoạt, không màu mè mà ý vị.+ Sự kết hợp giữa trữ tình và triết lý.Nội dung và nghệ thuật thơ của Nguyễn Bỉnh Khiêm có gì đáng lưu ý?NHÀNII. Văn bản:Vị trí: “ Nhàn” là bài thơ Nôm số 73 trong tập “ Bạch Vân quốc ngữ thi”2. Chủ đề: Ca ngợi chữ Nhàn trong cuộc sống ẩn dật, khắc họa vẻ đẹp chân dung của NBK:Quan niệm sống.Nhân cách, trí tuệ. Quan niệm về cái “nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm3. Thể thơ: thơ thất ngôn bát cú Đường luật.4.Nhan đề: do người đời sau đặt.Nêu vị trí, chủ đề của bài thơ?Bài thơ được viết theo thể thơ nào?Tượng Nguyễn Bỉnh Khiêm NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -B. Đọc – Hiểu văn bảnI. Đọc , giải nghĩa từ khó, chia bố cụcĐọc : đọc đúng, trôi chảy, có cảm xúc, giọng nhẹ nhàng, thanh thản, hóm hỉnh.Một mai, một cuốc, một cần câu,Thơ thẩn / dầu ai vui thú nào.Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,Người khôn, người đến chốn lao xao.Thu / ăn măng trúc, đông/ ăn giá,Xuân / tắm hồ sen , hạ / tắm ao.Rượu, đến cội cây, ta sẽ uống,Nhìn xem phú quý/ tựa chiêm bao.Văn bảnII. TÌM HIỂU VĂN BẢNVẻ đẹp chân dung Nguyễn Bỉnh KhiêmVẻ đẹp cuộc sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm.Vẻ đẹp nhân cách của Nguyễn Bỉnh KhiêmTriết lý “nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -1.Vẻ đẹp chân dung Nguyễn Bỉnh Khiêm.a.Vẻ đẹp cuộc sống Nguyễn Bỉnh Khiêm ở Bạch Vân am.( câu 1,2 và 5,6)Câu 1, 2:Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nào.? Biện pháp nghệ thuật nào được sử dụng trong hai câu thơ trên?+ liệt kê danh từ: mai, cuốc, cần câu.+Số từ: một ( điệp số từ)+Nhịp: 2/2/3Tư thế ung dung,sẵn sàng cho cuộc sống giữa làng quê của nhà thơ.Cụ Trạng vui sống lao động thuần hậu như một lão nông tri điền. ? Điệp số từ “một” trong câu có ý nghĩa gì?a.Tất cả đã sẵn sàng ,chu đáo.b. Sự ung dung, thanh thản của con người.c. Cả a và b đều đúng.d.Cả a và b đều sai. ? Qua đó thể hiện cuộc sống của NBK khi về ở ẩn như thế nào? NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -Một mai, một cuốc, một cần câuThơ thẩn dầu ai vui thú nào.Em hiểu như thế nào về từ “thơ thẩn” và cụm từ “ dù ai vui thú nào” ?-“ Thơ thẩn”: trạng thái thảnh thơi.- “ dầu ai vui thú nào” không bận tâm lối sống bon chen, không chạy đua với danh lợi, khẳng định lối sống mình đã chọn. Phong thái ung dung trong cuộc sống thuần phác, đạm bạc, nguyên sơ, tâm hồn sảng khoái, không màng đến thế sự, pha chút ngông ngạo trước thói đời.? Hai câu thơ đầu cho ta hiểu cuộc sống và tâm trạng của tác giả như thế nào? NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -- Cuộc sống với:+ Thức ăn: thu : măng trúc đông: giá đỗ +Tắm: hồ sen(mùa xuân) ,ao(hạ).-> một cuộc sống rất đạm bạc,dân dã nhưng thanh cao,trở về với tự nhiên mùa nào thức ấy.hài hoà với nhịp điệu thiên nhiên bốn mùa.Hai câu thơ như vẽ nên một bộ tranh tứ bình: có cảnh, có người, có mùi vị hương sắc. Câu 5.6:“ Thu ăn măng trúc,đông ăn giá, Xuân tắm hồ sen,hạ tắm ao”Các sản vật và khungcảnh sinh hoạt trong hai câu 5,6 có gì đáng chú ý?Qua đó cho chúng ta thấy cuộc sống sinh hoạt hằng ngày của nhà thơ đựơc thể hiêïn như thế nào? NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -Câu 3,4: “Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,Người khôn, người đến chốn lao xao”b.Vẻ đẹp trí tuệ, nhân cách Nguyễn Bỉnh Khiêm. ( câu 3, 4 và 7,8) + “nơi vắng vẻ”: nơi tĩnh tại thiên nhiên,nơi thanh thản tâm hồn.+ “chốn lao xao” : chốn cửa quyền, nơi đô hội ,nơi chen chúc, giành giật danh lợi.->Tác giả về với thiên nhiên, sống hoà thuận theo tự nhiên. Thoát khỏi vòng ganh đua, thói tục, cuốn hút của đồng tiền, danh vọng  tâm hồn an nhiên, khoáng đạt.- “Nơi vắng vẻ” là nơi như thế nào? a.Nơi thưa thớt không có người ở.b.Nơi không có nhà cửa.c.Nơi tĩnh tại của thiên nhiên,nơi thảnh thơi của con người.d.Nơi không có sự sống.- “Chốn lao xao” là chốn nào?a.Chốn công quyền,nơi quan trường b. Chốn ồn ào, sang trọng.c.Chốn hiểm độc,thủ đoạn bon chen.d.Cả ba phương án trên. - Tại sao tác giả chọn cuộc sống như thế? NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -Câu 3,4: “Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,Người khôn, người đến chốn lao xao”Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì trong hai câu thơ? Nêu tác dụng của nó?Ta Người Đến chốn lao xao Dại Khôn Tìm nơi vắng vẻ Nghệ thuật đối:-> Câu thơ hóm hỉnh đùa vui trong cách nói ngược. Dại nhưng thực chất là khôn.->Thông tuệ, sáng suốt tỉnh táo trong cách “ xuất xử-hành tàng”,lựa chọn.-> tỉnh táo trong cách nói vui đùa, ngược nghĩa. Nhân cách,trí tuệ cao đẹp.- Như vậy thực chất có phải Nguyễn Bỉnh Khiêm dại thật? Nhiều người đời khôn thật không?“ Khôn mà hiểm độc là khôn dại,Dại vốn hiền lành ấy dại khôn.” ( Thơ Nôm- Bài 94)Qua hai câu thơ trên chúng ta thấy vẻ đẹp nhân cách, trí tuệ của nhà thơ được thể hiện như thế nào?“Dưới công danh đeo khổ nhục,Trong dại dột có phong lưu.”( Nguyễn Trãi) NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm - Với NBK cái khôn của người thanh cao là quay lưng lại với danh lợi, tìm sự thư thái cho tâm hồn, sốnh ung dung hòa hợp với thiên nhiên, sống nhàn, giữ cốt cách thanh cao của nhà hiền sĩ. NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -Câu 7,8: “ Rượu, đến cội cây, ta sẽ uốngNhìn xem phú quý tựa chiêm bao”Nhà thơ bày tỏ quan niệm công danh, của cải, quyền quý chỉ là phù du, chỉ là một giấc chiêm bao, tìm đến cái “say” để “tỉnh”. Khẳng định mạnh mẽ nhân cách cao đẹp, trí tuệ uyên thâm của NBK.  Sống nơi đạm bạc mà thanh cao, đó là nhân cách của NB. Cái say và giấc chiêm bao của tác giả thể quan niệm gì? Quan niệm ấy mang ý nghĩa như thế nào ? NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -2. Triết lý “nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm.Em hiểu thế nào là ý nghĩa cái mà NBK gọi là “ nhàn”?Thực chất NBK có “nhàn” không?+ qua quan niệm về dại và khôn.+ là sống thanh thản, an nhiên, tự tại bởi những thú vui riêng của mình.+ không tranh đua, không màng danh lợi, không bon chen, không cơ mưu tự dục.“ nhàn” về thể xác + nhàn trong tâm hồn con người. trữ tình + triết lý.Học sinh thảo luận nhóm 5 phút?Lễ hội Trạng Trình- Nguyễn Bỉnh Khiêm. NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -C.TỔNG KẾT:Nghệ thuật: + Sử dụng số đếm điêu luyện tạo nên nét riêng trong phong cách sáng tác của nhà thơ.+ So sánh, liên tưởng, tương phản và đối lập gợi ấn tượng sâu sắc.+ Cách ngắt nhịp trong thơ bởi một ngòi bút tài hoa.+ Sự kết hợp giữa trữ tình và triết lý.Qua bài thơ hãy rút ra: nghệ thuật và nội dung?2. Nội dung: Bài thơ như lời thâm trầm, sâu sắc, khẳng định quan niệm sống nhàn là hòa hợp với thiên nhiên, giữ cốt cách thanh cao, vượt lên trên danh lợi.HS đọc Ghi nhớ SGK trang130. NHÀN - Nguyễn Bỉnh Khiêm -Củng cố:Quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm là gì ?a. Không vất vả cực nhọc. b. Không quan tâm tới xã hội, chỉ lo cho cuộc sống nhàn tản của bản thân.c.Xa lánh nơi quyền quý để giữ cốt cách thanh cao, vượt lên trên danh lợi.d.Hòa hợp với tự nhiên.Quan niệm sống đó tích cực hay tiêu cực ?1.Học thuộc bài thơ, nội dung bài vừa học. 2.Chuẩn bị bài “Phong cách ngôn ngữ (tiết 2) và “ Tóm tắt văn bản tự sự”. Dặn dò : 1. Có người cho rằng chữ Nhàn trong quan niệm sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm là ích kỉ, tiêu cực, là độc thiện kì thân (chỉ lo làm tốt cho riêng mình). Theo em, ý kiến này có đúng không ? Tại sao ?2. Lại có ý kiến cho rằng quan niệm nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm là nối mạch tư tưởng từ Nguyễn Trãi : thân nhàn, tâm không nhàn. Về ở ẩn nhưng vẫn canh cánh một lòng lo cho dân cho nước (ái quốc, ưu dân). Em có tán thành với ý kiến này không ? Chứng minh?Câu hỏi về nhà:Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng Chúc quý than cô giáo và các em dồi dào sức khoẻ.Hẹn gặp lại.Trân trọng cảm ơn quý thầy cô giáo và các em học sinh