Bài giảng Ngữ văn 10 - Tiết số 94: Các thao tác nghị luận

CAÙC THAO TAÙC NGHề LUAÄNTiết 94I. Khái niệm:1. Thao tác:Thao tác là chỉ việc thực hiện những động tác theo trình tự và yêu cầu kỹ thuật nhất định.2. Thao tác nghị luận:	- Là một thao tỏc gồm những quy định chặt chẽ về động tỏc, trỡnh tự kỹ thuật và yờu cầu kỹ thuật để thuyết phục người khỏc nghe theo ý kiến bàn luận về một hiện tượng hoặc một vấn đề nào đú.	- Thao tỏc nghị luận sử dụng những lời núi ( lời lập luận) phự hợp với lẽ phải và sự thật.1.Ôn lại các thao tác: phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạpa. Điền từ đúng vào bảng hệ thống khái niệm:Thao tácĐịnh nghĩaKết hợp các phần, các mặt, các nhân tố của vấn đề cần bàn luận thành một chỉnh thể thống nhất để xem xét.Chia vấn đề cần bàn luận ra thành các bộ phận để có thể xem xét một cách cặn kẽ và kỹ lưỡng.Từ cái riêng suy ra cái chung, từ những sự vật cá biệt suy ra nguyên lí phổ biến.Từ tiền đề chung có tính phổ biến suy ra những kết luận về những sự vật hiện tượng riêng.Tổng hợpPhân tích Quy nạpDiễn dịchI/ Một số thao tỏc nghị luận cụ thểb. Nhận diện và phân tích các thao tác trong các VD:b1.VD1: Tựa Trích diễm thi tập (Hoàng Đức Lương)Thơ văn không lưu truyền được hếtở đời là vì nhiều lí do:Thơ văn hay nhưngkhó, kén ngườithưởng thứcNgười có học thìkhông có thời gianhoặc không để ýđến việc biên tậpNgười yêu thích thìtài lực kém cỏi,ngại khó, khôngkiên trìThơ văn không lưu truyền được hếtở đời là vì nhiều lí do:Chính sách in ấnlưu hành bị hạn chếbởi lệnh vuaThao tác phân tích: chia vấn đề lớn thành 4 vấn đề nhỏ - 4 lí do để làm rõ.b2.VD2: Hiền tài là nguyên khí quốc gia (Thân Nhân Trung)Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nướcmạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu rồi xuống thấp. Vìvậy các đấng thánh đế minh vương chẳng ai không lấy việc bồi dưỡngnhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm việc đầu tiên. (Thân Nhân TrungBài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ ba)Câu 1: phân tích Câu 2: diễn dịch Phân biệtPhõn tớch và diễn dịch ?Phân biệt Phân tích Từ một sự vật, hiện tượng, vấn đề, phân chia (tách bóc) nhỏ để tiếp tục xem xét, đánh giá, bàn luậnDiễn dịch Từ một tiền đề, vấn đề.. suy ra (diễn ra) những kết luận, những ý kiến về vấn đề, sự vật, hiện tượng.C1. VD: Tựa Trích diễm thi tập (Hoàng Đức Lương)Thao tác tổng hợp: kết hợp 4 lí do trên thành kết luận chung Căn cứ vững chắc, khoa học, không thể bác bỏ.C2. VD: Hịch tướng sĩ (Trần Quốc Tuấn)Thao tác quy nạp: từ nhiều dẫn chứng cụ thể khác nhau, tác giả suy ra nguyên lí chung phổ biến: đời nào cũng có các bậc trung thần nghĩa sĩ Kết luận đáng tin cậy, đầy sức mạnh thuyết phục vì được quy nạp, rút ra từ nhiều thực tế khác nhau.Phân biệt Tổng hợp và quy nạp?Phân biệt Tổng hợp Kết luận rút ra từ kết quả của phân tích; là sự kết hợp các phần, các mặt, nhân tố của một hiện tượng, sự vật, vấn đề. Nhận xét bao quát, toàn diện.Quy nạpTừ nhiều sự vật, hiện tượng, vấn đề.. riêng lẻ khác nhau, suy ra nguyên lí, kết luận chung. Kết luận trở nên vững chắc, đáng tin, thuyết phục.* Phân tích ngữ liệu:A. VD1: Tinh thần yêu nước của nhân dân ta (Hồ Chí Minh)Thao tác so sánh – nhấn mạnh sự giống nhau: lòng nồng nàn yêu nước.B. VD2: Đại Việt sử kí (Lê Văn Hưu)So sánh nhấn mạnh sự khác nhau, sự hơn kém.So sánh là thao tác tư duy, thao tác nghị luận, là đối chiếu từ hai sự vật trở lên với nhau dựa trên căn cứ xác định để tìm ra sự giống – khác – hơn – kém – ngang bằng để nhận xét, đánh giá sự vật, vấn đề chính xác, rõ ràng, thuyết phục.2. Thao tác so sánhLà đối chiếu những sự vật hiện tượng ( từ hai sự vật hiện tượng trở lờn)cú liện quan trờn những căn căn cứ xỏc định, để tỡm ra những chỗ giống và khỏc nhau, hơn hoặc kộm nhau.Qua so sỏnh cỏc sự vật hiện tượng được xỏc định và làm nổi bật lờn.Thế nào là so sỏnh?Cú 4 kiểu so sỏnh: + So sỏnh giống ( A giống B)+ So sỏnh khỏc ( A khỏc B)+ So sỏnh hơn ( A hơn B)+ So sỏnh kộm ( A kộm B)Cú những kiểu so sỏnh nào?Cỏc đối tượng được so sỏnh phải cú mối liờn quan với nhau về mộy khớa cạnh nào đú.Cỏc đối tượng được so sỏnh phải cú mối tương đồ hoặc tương phải với nhau. So sỏnh phải dựa trờn những tiờu chớ cụ thể, rừ ràng và cú ý nghĩa quan trọng đối với việc nhận thức bản chất đối tượng.Kết luận rỳt ra phải chõn thực, mới me giỳp cho việc nhận thức đối tượng được sỏng tỏ và sõu sắc hơn.Để cú thể so sỏnh đỳng cỏch chỳng ta cần phải chỳ ý những điều gỡ?* Kết luận: (Ghi nhớ)III. Luyện tập:Bài tập 1.a) Tỏc giả muốn chứng minh điều gỡ ? Chứng minh cho luận điểm : “Thơ Nụm Nguyễn Trói đó tiếp thụ nhiều thành tựu của văn húa dõn gian, văn học dõn gian”.b) Tỏc giả sử dụng những thao tỏc nghị luận nào ? - Thao tỏc phõn tớch và quy nạp. - Tỏc giả đó phõn chia luận điểm chung thành những bộ phận nhỏ. - Cõu cuối cựng tỏc giả sử dụng thao tỏc quy nạp: “Văn nghệ cú thể và phải nõng con người lờn một tầm vúc cao đẹp hơn”. c) Cỏch dựng những thao tỏc nghị luận đú hay ở chổ nào ? - Tỏc giả xem xột sự việc một cỏch thấu đỏo nhờ phõn tớch - Tư tưởng đọan trớch được nõng cao hơn nhờ quy nạp. Hóy viết một đoạn văn nghị luận về mục đớch học tập.Luận điểm: Học tập sẽ mang lại tri thức bổ ớch cho con người.Phõn tớch: Học tập giỳp con người thấu hiểu nhiều sự vật, hiện tượng trong tự nhiờn và trong xó hội.So sỏnh: Quỏ trỡnh học tập của con người giống như quỏ trỡnh tớch mật của lũai ong, càng chăm chỉ mật sẽ càng nhiều.Diễn dịch: Sự bổ ớch của tri thức qua học tập,trong nhận thức và hành động của mỗi cỏ nhõn,Quy nạp: Nhờ học tập con người sẽ ngày một hũan thiện, hiểu biết nhiều hơn. Nếu khụng học tập, nhõn loại sẽ khụng hiểu biết lẫn nhau và sẽ khụng cú sự tiến bộ của loài người.Bài tập 2.