Bài giảng Ngữ văn 10 - Tiết thứ 97: Bình Ngô Đại Cáo

Baøi 24Tieát 97" Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTrích TöôïngNGUYEÃN TRAÕIñoïcBÌNH NGO ÑAÏI CAÙOI . ÑOÏC VAØ TÌM HIEÅU CHUNG:- Nguyễn Trãi sinh năm 1380 tại làng Chi Ngại, huyện Chí Linh (nay là thị xã Chí Linh, tỉnh Hải Dương), sau đó theo cha mẹ đến sinh sống tại làng Nhị Khê, huyện Thượng Phúc (nay là xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, thành phố Hà Nội) và lớn lên ở đó.- Con cuûa Tieán só Nguyeãn Phi Khanh, chaùu ngoaïi Tö Ñoà Traàn Nguyeân Ñaùn.- Baûn thaân ñoã Tieán só (naêm 1400) – Laøm quan nhaø Hoà .- Tham gia khôûi nghóa Lam Sôn (naêm 1417 ). 1. Taùc giaû: " Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTríchTieát 97Nguyeãn Traõi ( 1380 – 1442 ).I. ÑOÏC VAØ TÌM HIEÅU CHUNG:- Laø nhaø yeâu nöôùc, ngöôøi anh huøng daân toäc, danh nhaân vaên hoaù theá giôùi.* Theå thô Haùn – Noâm (ÖÙc Trai thi taäp - Quoác AÂm thi taäp - Dö ñòa chí - Coân Sôn ca ) . * Taùc phaåm tieâu bieåu : Bình Ngoâ ñaïi caùo. 1. Taùc giaû:" Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTríchTieát 97Nguyeãn Traõi ( 1380 – 1442 ).5Thay trời hành hoá, hoàng thượng truyền rằng.Từng nghe:Việc nhân nghĩa cốt ở yên dânQuân điếu phạt trước lo trừ bạoNhư nước Đại Việt ta từ trướcVốn xưng nền văn hiến đã lâuNúi sông bờ cõi đã chiaPhong tục Bắc Nam cũng khácTừ Triệu, Đinh, Lý, Trần bao đời xây nền độc lậpCùng Hán, Đường, Tống, Nguyên mỗi bên hùng cứ một phươngTuy mạnh yếu có lúc khác nhauSong hào kiệt thời nào cũng có.Cho nên:Lưu Cung tham công nên thất bại;Triệu Tiết thích lớn phải tiêu vong;Cửa Hàm tử bắt sống Toa ĐôSông Bạch Đằng giết tươi Ô MãViệc xưa xem xét,Chứng cứ còn ghi.Vừa rồi:Nhân họ Hồ chính sự phiền hàĐể trong nước lòng dân oán hậnQuân cuồng Minh thừa cơ gây hoạBọn gian tà còn bán nước cầu vinhNướng dân đen trên ngọn lửa hung tànVùi con đỏ xuống dưới hầm tai vạDối trời lừa dân đủ muôn ngàn kếGây thù kết oán trải mấy mươi nămBại nhân nghĩa nát cả đất trời.Nặng thuế khoá sạch không đầm núi.Người bị ép xuống biển dòng lưng mò ngọc, ngán thay cá mập thuồng luồng.Kẻ bị đem vào núi đãi cát tìm vàng, khốn nỗi rừng sâu nước độc.Vét sản vật, bắt dò chim sả, chốn chốn lưới chăng.Nhiễu nhân dân, bắt bẫy hươu đen, nơi nơi cạm đặt.Tàn hại cả giống côn trùng cây cỏ,Nheo nhóc thay kẻ goá bụa khốn cùng.Thằng há miệng, đứa nhe răng, máu mỡ bấy no nê chưa chán,Nay xây nhà, mai đắp đất, chân tay nào phục dịch cho vừa?Nặng nề những nổi phu phenTan tác cả nghề canh cửi.Độc ác thay, trúc Nam Sơn không ghi hết tội,Dơ bẩn thay, nước Đông Hải không rửa sạch mùi !Lẽ nào trời đất dung tha?Ai bảo thần dân chịu được? Ta đây:Núi Lam sơn dấy nghĩaChốn hoang dã nương mìnhNgẫm thù lớn há đội trời chungCăm giặc nước thề không cùng sốngĐau lòng nhức óc, chốc đà mười mấy năm trờiNếm mật nằm gai, há phải một hai sớm tối.Quên ăn vì giận, sách lược thao suy xét đã tinh,Ngẫm trước đến nay, lẽ hưng phế đắn đo càng kỹ.Những trằn trọc trong cơn mộng mị,Chỉ băn khoăn một nỗi đồ hồiVừa khi cờ nghĩa dấy lên,Chính lúc quân thù đang mạnh.Lại ngặt vì:Tuấn kiệt như sao buổi sớm,Nhân tài như lá mùa thu,Việc bôn tẩu thiếu kẻ đở đần,Nơi duy ác hiếm người bàn bạc,Tấm lòng cứu nước, vẫn đăm đăm muốn tiến về Đông,Cỗ xe cầu hiền, thường chăm chắm còn dành phía tả.Thế mà:Trông người, người càng vắng bóng, mịt mù như nhìn chốn bể khơi.Tự ta, ta phải dốc lòng, vội vã hơn cứu người chết đuối.Phần vì giận quân thù ngang dọc,Phần vì lo vận nước khó khăn,Khi Linh Sơn lương hết mấy tuần,Lúc Khôi Huyện quân không một đội.Trời thử lòng trao cho mệnh lớnTa gắng trí khắc phục gian nan.Nhân dân bốn cỏi một nhà, dựng cần trúc ngọn cờ phấp phớiTướng sĩ một lòng phụ tử, hoà nước sông chén rượu ngọt ngào.Thế trận xuất kỳ, lấy yếu chống mạnh,Dùng quân mai phục, lấy ít địch nhiều.Trọn hay:Đem đại nghĩa để thắng hung tàn,Lấy chí nhân để thay cường bạo.Trận Bồ Đằng sấm vang chớp giật,Miền Trà Lân trúc chẻ tro bay.Sĩ khí đã hăngQuân thanh càng mạnh.Trần Trí, Sơn Thọ nghe hơi mà mất vía,Lý An, Phương Chính, nín thở cầu thoát thân.Thừa thắng đuổi dài, Tây Kinh quân ta chiếm lại,Tuyển binh tiến đánh, Đông Đô đất cũ thu về.Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh trôi vạn dặmTuỵ Động thây chất đầy nội, nhơ để ngàn năm.Phúc tâm quân giặc Trần Hiệp đã phải bêu đầuMọt gian kẻ thù Lý Lượng cũng đành bỏ mạng.Vương Thông gỡ thế nguy, mà đám lửa cháy lại càng cháyMã Anh cứu trận đánh mà quân ta hăng lại càng hăng.Bó tay để đợi bại vong, giặc đã trí cùng lực kiệt,Chẳng đánh mà người chịu khuất, ta đây mưu phạt tâm công.Tưởng chúng biết lẽ ăn năn nên đã thay lòng đổi dạNgờ đâu vẫn đương mưu tính lại còn chuốc tội gây oan.Giữ ý kiến một người, gieo vạ cho bao nhiêu kẻ khác,Tham công danh một lúc, để cười cho tất cả thế gian.Bởi thế:Thằng nhãi con Tuyên Đức động binh không ngừngĐồ nhút nhát Thạnh, Thăng đem dầu chữa cháyĐinh mùi tháng chín, Liễu Thăng đem binh từ Khâu Ôn kéo lạiNăm ấy tháng mười, Mộc Thạnh chia đường từ Vân Nam tiến sang.Ta trước đã điều binh thủ hiểm, chặt mũi tiên phongSau lại sai tướng chẹn đường, tuyệt nguồn lương thựcNgày mười tám, trận Chi Lăng, Liễu Thăng thất thếNgày hai mươi, trận Mã Yên, Liễu Thăng cụt đầuNgày hăm lăm, bá tước Lương Minh đại bại tử vongNgày hăm tám, thượng thư Lý Khánh cùng kế tự vẫn.Thuận đà ta đưa lưỡi dao tung pháBí nước giặc quay mũi giáo đánh nhauLại thêm quân bốn mặt vây thànhHẹn đến giữa tháng mười diệt giặcSĩ tốt kén người hùng hổBề tôi chọn kẻ vuốt nanhGươm mài đá, đá núi cũng mònVoi uống nước, nước sông phải cạn.Đánh một trận, sạch không kình ngạcĐánh hai trận tan tác chim muông.Cơn gió to trút sạch lá khô,Tổ kiến hổng sụt toang đê vỡ.Đô đốc Thôi Tụ lê gối dâng tờ tạ tội,Thượng thư Hoàng Phúc trói tay để tự xin hàng.Lạng Giang, Lạng Sơn, thây chất đầy đườngXương Giang, Bình Than, máu trôi đỏ nướcGhê gớm thay! Sắc phong vân phải đổi,Thảm đạm thay! Ánh nhật nguyệt phải mờBị ta chặn ở Lê Hoa, quân Vân Nam nghi ngờ khiếp vía mà vỡ mật!Nghe Thăng thua ở Cần Trạm, quân Mộc Thạnh xéo lên nhau chạy để thoát thân.Suối Lãnh Câu, máu chảy thành sông, nước sông nghẹn ngào tiếng khócThành Đan Xá, thây chất thành núi, cỏ nội đầm đìa máu đen.Cứu binh hai đạo tan tành, quay gót chẳng kịp,Quân giặc các thành khốn đốn, cởi giáp ra hàngTướng giặc bị cầm tù, như hổ đói vẫy đuôi xin cứu mạngThần Vũ chẳng giết hại, thể lòng trời ta mở đường hiếu sinhMã Kỳ, Phương Chính, cấp cho năm trăm chiếc thuyền, ra đến biển mà vẫn hồn bay phách lạc,Vương Thông, Mã Anh, phát cho vài nghìn cỗ ngựa, về đến nước mà vẫn tim đập chân run.Họ đã tham sống sợ chết mà hoà hiếu thực lòngTa lấy toàn quân là hơn, để nhân dân nghỉ sức.Chẳng những mưu kế kì diệuCũng là chưa thấy xưa nayXã tắc từ đây vững bềnGiang sơn từ đây đổi mớiCàn khôn bĩ rồi lại tháiNhật nguyệt hối rồi lại minhNgàn năm vết nhục nhã sạch làuMuôn thuở nền thái bình vững chắcÂu cũng nhờ trời đất tổ tông linh thiêng đã lặng thầm phù trợ;Than ôi!Một cỗ nhung y chiến thắng,Nên công oanh liệt ngàn nămBốn phương biển cả thanh bình,Ban chiếu duy tân khắp chốn.Xa gần bá cáo,Ai nấy đều hay.NÖÔÙC ÑAÏI VIEÄT TA平吳 大 告代 天 行 化 皇上 若 曰。蓋 聞 ﹕ 仁 義之 舉 ， 要 在 安 民 ， 弔伐 之 師 莫 先 去 暴 。 惟， 我 大 越 之 國 ， 實 為文 獻 之 邦 。 山 川 之 封域 既 殊 ， 南 北 之 風 俗亦 異 。 自 趙 丁 李 陳 之肇 造 我 國 ， 與 漢 唐 宋元 而 各 帝 一 方 。 雖 強弱 時 有 不 同 而 豪 傑 世未 常 乏 。 故 劉 龔 貪 功以 取 敗 ， 而 趙 好 大 以 促 亡 。唆 都 既 擒 於 鹹 子 關 ，烏 馬 又 殪 於 白 藤 海 。嵇 諸 往 古 ， 厥 有 明 徵。 頃 因 胡 政 之 煩 苛 。至 使 人 心 之 怨 叛 。 狂明 伺 隙 ， 因 以 毒 我 民； 惡 黨 懷 奸 ， 竟 以 賣我 國 Caùi vaên : nhaân nghóa chi cöû , yeáu taïi an daân ; ñieáu phaït chi sö , maïc tieân khöû baïo .Duy ngaõ Ñaïi Vieät chi quoác , thöïc vi vaên – hieán chi bang . Sôn xuyeân chi phong vöïc kyù thuø , Nam Baéc chi phong – tuïc dieäc dò . Töï Trieäu Ñinh Leâ Lyù Traàn chi trieäu taïo ngaõ quoác , döõ Haùn Ñöôøng Toáng Nguyeân nhi caùc ñeá nhaát phöông . Tuy cöôøng nhöôïc thi höõu baát ñoàng , nhi haøo kieät theá vò thöôøng phaïp .Coá Löu Cung tham coâng dó thuû baïi ,nhi Trieäu Tieát ñaïi dó xuùc vong . Toa Ñoâ kyù caàm ö Haøm-Töû quan ,O Maõ höïu eá ö Baïch Ñaèng haûi .Keâ chö vaõng coå , quyeát höõu minh tröng .BÌNH NGO ÑAÏI CAÙO Tác phẩm Bình Ngô đại cáo được hai nghệ nhân Phạm Xuân Hòa và Phạm Xuân Vũ phục chế bằng gốm Bát Tràng.9 1 - Neâu luaän ñeà: laäp tröôøng chính nghóa 2 - Toá caùo toäi aùc giaëc Minh . 3 - Quaù trình cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn. 4 – Tuyeân boá hoaø bình, ñoäc laäp.Boá cuïc taùc phaåm “Bình Ngoâ ñaïi caùo”4 phaàn:Vieäc nhaân nghóa coát ôû yeân daân ,Quaân ñieáu phaït tröôùc lo tröø baïo .Nhö nöôùc Ñaïi Vieät ta töø tröôùc ,Voán xöng neàn vaên hieán ñaõ laâu ,Nuùi soâng bôø coõi ñaõ chia ,Phong tuïc Baéc Nam cuõng khaùc .Töø Trieäu , Ñinh , Lyù , Traàn bao ñôøi xaây neàn ñoäc laäp ,Cuøng Haùn , Ñöôøng , Toáng , Nguyeân moãi beân xöng ñeá moät phöông ,Tuy maïnh yeáu töøng luùc khaùc nhau .Song haøo kieät ñôøi naøo cuõng coù .Töøng nghe :Vaäy neân :Löu Cung tham coâng neân thaát baïi ,Trieäu Tieát thích lôùn phaûi tieâu vong ,Cöûa Haøm Töû baét soáng Toa Ñoâ ,Soâng Baïch Ñaèng gieát töôi O Maõ .Vieäc xöa xem xeùtChöùng côù coøn ghi .(Trích Bình Ngoâ ñaïi caùo)NÖÔÙC ÑAÏI VIEÄT TA2. Taùc phaåm: - Xuaát xöù: Baøi caùo ra ñôøi sau khi cuoäc khaùng chieán choáng quaân Minh thaéng lôïi hoaøn toaøn (1428). - Theå loaïi: CaùoCaùo laø theå vaên nghò luaän coå, thöôøng ñöôïc vua chuùa hoaëc thuû lónh duøng ñeå trình baøy moät chuû tröông hay coâng boá keát quaû moät söï nghieäp ñeå moïi ngöôøi cuøng bieát." Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTríchTieát 97I. ÑOÏC VAØ TÌM HIEÅU CHUNG:1. Taùc giaû:Nguyeãn Traõi ( 1380 – 1442 ).Nêu những sự giống nhau và khác nhau của thể loại Chiếu - Hịch - Cáo?Khác nhau:- Chiếu: Dùng để ban bố mệnh lệnh.- Hịch: Dùng để cổ động, thuyết phục, hoặc kêu gọi đấu tranh. - Cáo: Dùng để công bố một chủ trương hay một kết quả để mọi người cùng biết.Giống nhau: Đều là thể văn nghị luận cổ, thường được vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng, thường được viết bằng văn biền ngẫu..." Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTríchTieát 97Cấu trúc văn bản(3 phần)+ Tư tưởng nhân nghĩa (Hai câu đầu). + Ý thức chủ quyền độc lập dân tộc Đại Việt (tám câu tiếp).+ Những chứng cứ lịch sử (sáu câu còn lại)." Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTríchTieát 972. Taùc phaåm: I. ÑOÏC VAØ TÌM HIEÅU CHUNG:1. Taùc giaû:- Boá cuïc: 3 phaàn.Vieäc nhaân nghóa coát ôû yeân daân ,Quaân ñieáu phaït tröôùc lo tröø baïo .Nhö nöôùc Ñaïi Vieät ta töø tröôùc ,Voán xöng neàn vaên hieán ñaõ laâu ,Nuùi soâng bôø coõi ñaõ chia ,Phong tuïc Baéc Nam cuõng khaùc .Töø Trieäu , Ñinh , Lyù , Traàn bao ñôøi xaây neàn ñoäc laäp ,Cuøng Haùn , Ñöôøng , Toáng , Nguyeân moãi beân xöng ñeá moät phöông ,Tuy maïnh yeáu töøng luùc khaùc nhau .Song haøo kieät ñôøi naøo cuõng coù .Töøng nghe :Löu Cung tham coâng neân thaát baïi ,Trieäu Tieát thích lôùn phaûi tieâu vong ,Cöûa Haøm Töû baét soáng Toa Ñoâ ,Soâng Baïch Ñaèng gieát töôi O Maõ .Vieäc xöa xem xeùtChöùng côù coøn ghi . Tö töôûng nhaân nghóa Chaân lyù veà ñoäc laäp chuû quyeàn daân toäc Vaäy neân :Daãn chöùng lòch söûII . ÑOÏC - HIEÅU VAÊN BAÛN : Laáy daân laøm goác , lo cho daân. Tö töôûng tieán boä vöôït thôøi ñaïi.1. Nguyeân lyù nhaân nghóa: Pheùp ñoái.Vieäc nhaân nghóa coát ôû yeân daân Quaân ñieáu phaït tröôùc lo tröø baïo." Bình Ngoâ Ñaïi Caùo"Nguyễn TrãiTríchTieát 97I. ÑOÏC VAØ TÌM HIEÅU CHUNG:2 . Chaân lyù veà ñoäc laäp chuû quyeàn daân toäc : Lieät keâ, so saùnh, laäp luaän chaët cheõ, coù söùc thuyeát phuïc.Khaúng ñònh yù thöùc ñoäc laäp cuûa nöôùc Ñaïi Vieät.“ N­íc §¹i ViÖt ta...... nÒn v¨n hiÕn ...Nói s«ng ... ®· chiaPhong tôc ... còng kh¸cTõ TriÖu, §inh, Lý, TrÇn ...Cïng H¸n, §­êng, Tèng, Nguyªn mçi bªn hïng cø mét ph­¬ng.II . ÑOÏC - HIEÅU VAÊN BAÛN : 1. Nguyeân lyù nhaân nghóa:THAÛO LUAÄN:- Nhieàu yù kieán cho raèng yù thöùc daân toäc ôû ñoaïn trích nöôùc Ñaïi Vieät ta laø söï tieáp noái vaø phaùt trieån yù thöùc daân toäc ôû baøi thô Soâng nuùi nöôùc Nam (lôùp 7). Vì sao? Chæ ra yeáu toá naøo tieáp noái, yeáu toá naøo phaùt trieån?Ý thức về độc lập chủ quyền của dân tộc Đại ViệtSông núi nước NamNước Đại Việt taLãnh thổ riêng (sông núi nước Nam),Hoàng đế riêng (vua Nam),* Dựa vào «Thần linh» (sách trời công nhận).Lãnh thổ riêng,Chế độ riêng (xưng đế một phương)Lịch sử riêng,Văn hiến lâu đời,Phong tục tập quán riêng,* Dựa vào «Hào kiệt» các đời, dựa vào sức mạnh dân tộc...“Löu Cung  thaát baïiTrieäu Tieát  tieâu vong, baét soáng Toa Ñoâ, gieát töôi O Maõ.Chöùng cöù coøn ghi.” Chöùng minh cho söùc maïnh chính nghóa, nieàm töï haøo cuûa daân toäc.3. Chöùng cöù lòch söû :2 . Chaân lyù veà ñoäc laäp chuû quyeàn daân toäc :II . ÑOÏC - HIEÅU VAÊN BAÛN : 1. Nguyeân lyù nhaân nghóa:III ) TOÅNG KEÁT : Saùch giaùo khoa 	 ( trang 69 )GHI NHÔÙ :CUÛNG COÁNGUYEÂN LÍ NHAÂN NGHÓAYeân daânBaûo veä ñaát nöôùc Tröø baïoGiaëc Minh xaâm löôïcCHAÂN LÍ VEÀ SÖÏ TOÀN TAÏI ÑOÄC LAÄP COÙ CHUÛ QUYEÀN CUÛA DAÂN TOÄC VIEÄT NAMPhong tuïc rieângVaên hieán laâu ñôøiLòch söû rieângLaõnh thoå rieângCheá ñoä chuû quyeàn rieângSÖÙC MAÏNH CUÛA NHAÂN NGHÓA SÖÙC MAÏNH CUÛA ÑOÄC LAÄP DAÂN TOÄC23hàoCoân Sôn laø moät vuøng nuùi ñaát vaø soûi keát cao xaáp xæ 200m, roäng treân 1km2, thuoäc xaõ Coäng Hoøa, huyeän Chí Linh, Haûi Döông.Vôùi phong caûnh u tích, ñieån hình laø röøng thoâng maõ væ. Ñeàn thôø Nguyeãn Traõi vôùi röøng thoâng baït ngaøn, naèm trong quaàn theå di tích Coân Sôn.Naêm 2001 ñeàn thôø Nguyeãn Traõi ñöôïc khôûi coâng xaây döïng taïi Thanh Hö ñoäng xöa.Khaùnh thaønh vaøo ngaøy 16 thaùng 8 naêm Nhaâm Ngoï (2002) nhaân kyû nieäm 560 naêm ngaøy maát cuûa danh nhaân.Chuû Tòch Ñoïc biaTaïi di tích Coân Sôn(15 - 2 -1965)HOÀCHÍMINH Hoïc baøi: “Nöôùc Ñaïi Vieät ta”, hoïc ghi nhôù. Laøm BT 6/69: Veõ sô ñoà trình töï laäp luaän ñoaïn trích. Soaïn baøi “Baøn luaän veà pheùp hoïc cuûa Nguyeãn Thieáp” (tt).DAËN DOØ