Bài giảng Ngữ văn 12 - Ai đã đặt tên cho dòng sông (trích) - Trần văn chín

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HÀ NỘI TRƯỜNG THPT MỸ ĐỨC AĐỌC VĂN TIẾT: 45- 46GV: TRẦN VĂN CHÍNHOÀNG PHỦ NGỌC TƯỜNGAI ĐÃ ĐẶT TÊN CHO DÒNG SÔNG ?(trích)I. TIỂU DẪN1. Tác giả:-Hoàng Phủ Ngọc Tường(1937) tại Huế - Quê: làng Bích Khuê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, Quảng Trị. - Ông có sở trường về thể bút kí, tuỳ bút. Nét đặc sắc trong sáng tác là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa:+ chất trí tuệ và trữ tình, + nghị luận sắc bén và suy tư đa chiều của vốn kiến thức sâu, rộng về triết học, văn học, lịch sử, địa lí... Tất cả thể hiện lối viết: tài hoa.Hoàng Phủ Ngọc TườngCác tác phẩm chínhLà sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều của vốn kiến thức sâu rộng, lối viết hướng nội, say đắm, tài hoa. Ngọn núi ảo ảnhNgôi sao trên đỉnh Phu Văn LâuRất nhiều ánh lửaAi đã đặt tên cho dòng sông ?Bản di chúc của “Cỏ lau”Hoa trái quanh tôi2. Bút kí “Ai đã đặt tên cho dòmg sông?”+ Hoàn cảnh sáng tác. - Viết tại Huế, ngày 1 - 4 - 1981, in trong tập sách cùng tên.+ Vị trí đoạn trích - Trích phần 1 (Bài bút kí có ba phần)3. Bố cục: Chia làm hai phần+-Phần đầu: Từ đầu đến “quê hương xứ sở” => Dòng chảy của Hương Giang. + Sông Hương ở vùng đầu nguồn + Sông Hương ở ngoại ô thành Huế + Sông Hương chảy trong lòng thành phố Huế Phần cuối: còn lại =>Sông Hương là dòng sông lịch sử, văn hoá và thi ca. + Sông Hương gắn với lịch sử oai hùng của dân tộc + Sông Hương gắn với cuộc đời và thi caBằng ngòi bút tài hoa, trí tuệ cộng với tình yêu say đắm Huế, Hoàng Phủ Ngọc Tường đã vẽ lên một bức tranh tuyệt đẹp về Sông Hương trên nhiều chất liệu...II. Đọc và tìm hiểu văn bản:1. Thuỷ trình của Sông Hươnga. Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn:- Sông Hương được ví như “bản trường ca của rừng già”, với nhiều thác ghềnh, cuộn xoáy như cơn lốc: + Khi “rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn” + lúc “mãnh liệt qua các ghềnh thác” + khi cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực sâu+ Cũng có lúc “dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng”=> Sông Hương mạnh mẽ, nhưng cũng rất mềm mại , dịu dàng- Sông Hương đi qua lòng Trường Sơn: + Được tác giả so sánh “nhưmột cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại” + Được nhân hoá “một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng”=> Sông Hương khoáng đạt và man dại- Tác giả kết luận: Nếu chỉ nhìn ngắm khuôn mặt kinh thành của dòng sông, “sẽ không hiểu một cách đầy đủ bản chất của sông Hương”, “không thấu hiểu phần tâm hồn sâu thẳm của nó”Bằng sự liên tưởng, so sánh, nhân hoá: Sông Hương ở vùng thượng nguồn mang một vẻ đẹp phóng túng, man dại,chốc dữ dội, chốc lại dịu dàng say đắm.b. Vẻ đẹp của sông Hương ở ngoại vi thành phố Huế:- Ngòi bút lịch lãm, tài hoa và hiểu biết về địa lí, đã miêu tả tỉ mỉ dòng chảy sông Hương qua những địa danh khác nhau:+ Nó được ví như một người đẹp ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá được đánh thức. “ người tình mong đợi đến đánh thức người đẹp nằm ngủ mơ màng giữa cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại”. -> Câu văn đầy chất lãng mạn.+ Nhưng ngay khi ra khỏi vùng núi:*Sông Hương đã chuyển dòng một cách liên tục “vòng giữa khúc quanh”, “uốn mình theo những đường cong thật mềm” Từ Tuần đến điện Hòn Chén: chảy theo hướng nam bắcTừ Ngọc Trản đến Nguyệt Biều: chảy theo hướng tây bắc * Vẽ một hình cung thật tròn về phía đông bắc rồi “ôm lấy chân đồi Thiên Mụ” Cảnh đẹp của Sông Hương tựa như bức tranh có đường nét, hình khối, màu sắc. Nó mang vẻ đẹp của vùng đầu nguồn “Sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn”+ Khi đi qua Vọng Cảnh, Tam Thai, Lựu Bảo: “dòng sông mềm như tấm lụa”, ánh lên “những mảng phản quang nhiều màu sắc  “sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”.=> Dòng sông trở lên mềm mại , thơ mộng Đồi Vọng Cảnh+ Dưới góc nhìn văn hoá: Sông Hương chảy dưới chân những rừng thông u tịch nơi có những lăng mộ âm u mà kiêu hãnh của các vua chúa triều Nguyễn: Sông Hương lại có “vẻ đẹp u tịch và niềm kiêu hãnh” và “vẻ đẹp trầm mặc”Chùa Thiên mụ + Khi đi trong âm hưởng ngân nga của tiếng chuông chùa Thiên Mụ: là vẻ đẹp mang màu sắc triết lí, cổ thi Qua cái nhìn tinh tế, lãng mạn cùng với bút pháp kể, tả kết hợp nhuần nhuyễn Hoàng Phủ Ngọc Tường đã làm nổi bật vẻ kì thú củaSông Hương. Nó giống như một cô gái đẹp vừa được đánh thức, làm bừng lên sức trẻ và niềm khao khát mãnh liệt.c.Sông Hương giữa lòng thành Huế:Sông Hương chảy về với Huế nó như được đến với điểm hẹn của tình yêu; nó là cuộc hội ngộ của những đôi tình nhân. Vì thế mà+ “vui tươi hẳn lên” khi đi qua những bãi bờ xanh biếc vùng ngoại ô ở Kim Long.+ Dòng sông “kéo một nét thẳng thực yên tâm theo hướng tây nam – đông bắc”.+ Sông Hương mong đợi được đến với Huế cho nên:Từ xa “nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng..nhỏ nhắn như vành trăng non”Nó còn làm duyên với Huế “Sông Hương uốnkhông nói ra của tình yêu”- Tác giả đã so sánh Sông Hương với sông Xen, sông Đa – nuýp nhưng nó được cảm nhận ở nhiều góc độ: + Nhìn từ góc độ hội hoạ: Sông Hương và những chi lưu của nó tạo những đường nét thật tinh tế,và làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô.(“Những nhánh sông đào mang nước của dòng sông Hương... nào nhìn thấy được”). + Qua cách cảm nhận âm nhạc: Sông Hương đẹp như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình (“Tôi nhớ lại con sông Hương, quý điệu chảy lững lờ của nó khi ngang qua thành phố”). + Với cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình: * Dường như sông Hương không muốn xa thành phố: “Rồi như sực nhớ lại một điều gì chưa kịp nói, nó đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp thành phố lần cuối”, tựa như một “nổi vương vấn”, “cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu”. * Sông Hương như trở lại “để nói một lời thề trước khi về biển cả”. Tác giả liên hệ: “Lời thề ấy vang vọng khắp lưu vực sông Hương thành giọng hò dân gian”. Một phát hiện thú vị của tác giả.2. Vẻ đẹp sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử, cuộc đời và thơ ca:+ Được ghi trong “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi: “là dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía tây nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”- Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử:+ Nó gắn liền với những thế kỉ vinh quang của đất nước “từ thuở nó còn là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng”+ Thế kỉ XIX: “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ 19 với máu của những cuộc khởi nghĩa”.+ Vào thế kỉ XVIII: “nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”+ Thế kỉ XX: Nó “đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển”, chứng kiến cuộc nổi dậy tiến công tết Mậu Thân 1968.  Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang của đất HuếSông Hương với cuộc đời và thơ ca:* Trong đời thường: “Khi nghe lời gọi, nó biết tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm người con gái dịu dàng của đất nước” Vẻ đẹp giản dị mà khác thường: thích ứng với hoàn cảnh (lịch sử - hùng tráng, đời thường - giản dị).* Trong thi ca: Là dòng sông đã khơi nguồn cảm hứng cho biết bao thi nhân. - Vơí Tản Đà: “Dòng sông trắng – lá cây xanh” (Chơi Huế) - Với Cao Bá Quát: “Như kiếm dựng trời xanh” (Trường giang như kiếm lập thanh thiên). - Với Tố Hữu: Là sức mạnh hồi sinh trong tâm hồn (Tiếng hát sông Hương)+ Hay trong thơ của Thu Bồn:“Con sông dùng dằng, con sông không chảySông chảy vào lòng nên Huế rất sâu”+ Gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế: - “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya” - Là “tứ đại oán” trong Kiều của Nguyễn Du: “Nguyễn Du đã bao năm lênh đêng trên quãng sông này...mới sa nửa vời”.Ca Huế trên sông HươngIII. Tổng kết:1.Nghệ thuật:- Đoạn văn rất giàu chất thơ. Thể hiện một vốn hiểu biết phong phúvề văn hoá , lịch sử, địa lí->HPNT là một cây bút hướng nội, tinh tế và tài hoa.2. Nội dung:Qua bức tranh thơ mộng của Sông Hương, ta thấy được tình yêu, niềm tự hào tha thiết và sâu lắng của tác giả dành cho dòng sông quê mình. XIN CHÂN THÀNH CÁM ƠN !