Bài giảng Ngữ văn 12 - Bài: Đất Nước, Nguyễn Khoa Điềm

Giáo viên soạn giảng : Nguyễn Thị Bình.Kính chào Quí Thầy CôVà các em Học sinh dự giờ học hôm nay !Giáo viên soạn giảng : Nguyễn Thị Bình.Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạnĐoạn thơ( Trích"Mặt đường khát vọng"của Nguyễn Khoa Điềm)"Đất Nước"Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn I .Giới thiệu: 1. Nhà Thơ Nguyễn Khoa Điềm - Sinh : 1943 , Quê : Thừa Thiên Huế-Trưởng thành trong kháng chiến chống Mỹ-Thơ giàu chất suy tư , cảm xúc dồn nén thể hiện tâm tư của người trí thức tham gia vào cuộc chiến đấu của nhân dân.-Tác phẩm tiêu biểu: “ Đất ngoại ô” “mặt đường khát vọng”..2 . Đoạn trích “Đất Nước”a. Xuất xứ và hoàn cảnh ra đời :Trích phần đầu chương năm thuộc trường ca “ Mặt đường khát vọng” .Viết từ 1971 đến 1974 về sự thức tỉnh của thanh niên Miền Nam , nhận rõ bộ mặt kẻ thù , đứng về phía nhân dân chống Mỹ b .Bố cục :  .Đầu đến “ làm nên đất nước muôn đời” : Những cảm nhận mới mẻ về Đất Nước .Còn lại : Tư tưởng “Đất Nước là của nhân dân”Hai phầnII . Phân tích:Đọc một đoạn thơ mà em cho là thể hiện rõ nhất đặc sắc nghệ thuật của đoạn trích . Nêu những đặc sắc nghệ thuật mà em cảm nhận được .1. Đặc sắc nghệ thuật :  Đoạn thơ mang tính trữ tình chính luận + Cảm xúc , suy tưởng được trình bày dưới dạng một cuộc trò chuyện tâm tình của đôi trai gái yêu nhau, có vẻ phóng khoáng , tự do . + Nhưng có hệ thống lập luận chặt chẽ Chất liệu văn hóa dân gian được sử dụng sáng tạoKhông gian nghệ thuật hấp dẫn bởi giai điệu của huyền thoại , truyền thuyết , ca dao nhưng mới mẻ và hiện đại .2 . Giá trị nội dung: Đoạn thơ là sự cảm nhận mới mẻ về đất nước một cách toàn vẹn , tổng hợp từ nhiều bình diện , làm nổi bật tư tưởng “ Đất nước là của nhân dân” Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn2 . Giá trị nội dung :a . Những cảm nhận về Đất Nước Đọc đoạn thơ đầu. Nhận xét về cách mở đầu và cách thể hiện của nhà thơ ! Theo em , trong cách cảm nhận của nhà thơ , Đất Nướccó từ bao giờ , bắt nguồn từ đâu ? Bắt đầu một cách bình dị , tạo không khí gần gũi nhà thơ thể hiện cảm nhận về Đất nước một cách mới mẻ.  . Đất Nước có từ lâu đời , trong huyền thoại , cổ tích  . Đất Nước bắt nguồn , lớn lên gắn liền với những gì bình thường nhất , gần gũi nhất mà cũng thân thương nhất , thiêng liêng nhất trong đời sống vật chất và tinh thần của của mỗi người . Nghe lại đoạn thơ , đồng thời xem những hình ảnh minh họa sau , Em hãy nhận xét về hình ảnh , nhạc điệu , lời thơ của Nguyễn Khoa Điềm ?Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi Đất Nước có tự ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể Đất Nước bắt đầu với miếng trầu bây giờ bà ăn Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc.Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn Tóc mẹ thì bới sau đầu Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn ..Cái kèo , cái cột thành tên Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã , dần, sàngĐất Nước có từ ngày đó Đất là nơi Anh đến trường. Nước là nơi Em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn  Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầmNhận xét của em về hình ảnh được sử dụng trong đoạn thơ ? Những hình ảnh trong đời sống hàng ngày được liệt kê gợi không gian thân thuộc mà thiêng liêng.Đất nước là môi trường sống , là không gian tồn tại của cộng đồng , là đời sống vật chất và tinh thần , là cội nguồn , là hiện tại , là kỉ niệm , tình yêu Nghe đọc đoạn thơ tiếp theo . Theo Em , nhà thơ đã cảm nhận về đất nước từ những phương diện nào ? Có gì đặc sắc?“Đất là nơi con chim bay về hòn núi bạc Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi Thời gian đằng đẵng Không gian mênh mông Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ. Đất là nơi chim về Nước là nơi rồng ở Lạc Long Quân và Âu Cơ Đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng.Những ai đã khuất Những ai bây giờ Yêu nhau và sinh con đẻ cái Gánh vác phần người đi trước để lại Dặn dò con cháu chuyện mai sau.Hằng năm ăn đâu , làm đâuCũng biết cúi đầu nhớ ngày giỗ tổ”Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn Đoạn thơ cho thấy nhà thơ cảm nhận về Đất Nước từ phương diện nào?  .Đất nước là sự tổng hợp các phương diện : Lịch sử , địa lí , văn hóa , phong tục , lối sống , quá khứ , hiện tại , tương lai, cá nhân và cộng đồng . Nơi chim về  . Nơi rồng ở . Lạc Long quân và Aâu cơ đẻ ra đồng bào ta trong bọc trứng. Nơi dân mình đoàn tụ.................................... Lời thơ gợi nhắc những huyền thoại , truyền thuyết có ý nghĩa biểu tượng cho phong tục tập quán văn hóa, lối sống dân tộc.. Đất nước là “không gian mênh mông” với núi, sông , rừng , biển , là không gian sinh tồn của cộng đồng, là môi trường sống của nhân dân , của mỗi người . .Đất nước là lịch sử dài lâu trong “ thời gian đằng đẵng” gian nan vất vả hy vọng đợi chờ Thời gian , không gian thấm đẫm tính cội nguồn . Hướng lòng người về nguồn gốc , tổ tiên . Về lối sống có trách nhiệm với quá khứ , với hiện tại và tương lai  .“ Cúi đầu” thể hiện sự thành kính .Thể hiện sâu sắc tinh thần “ Uống nước , nhớ nguồn”. Người dân Việt Nam luôn coi trọng nơi “chôn nhau cắt rốn” Nghệ thuật dùng từ ở đoạn thơ này có gì đặc biệt ?Nghệ thuật tách , gộp tư øđược sử dụng tài hoa . Từ “ Đất nước” đã được khéo léo tách nhập tạo nên những liên tưởng bất ngờ , gợi nên chìều sâu suy tưởng , vừa khái quát , vừa cụ thể , vừa trí tuệ , vừa cảm xúc  Đất nước là Chung mà cũng là Riêng , vừa mộng , vừa thực , vừa là cội nguồn , vừa là tương lai. Hãy lắng nghe đoạn thơ sau đây ! “Trong Anh và em hôm nay Đều có một phần Đất Nước . Khi hai đứa cầm tay Đất Nước trong chúng ta hài hòa nồng thắm Khi chúng ta cầm tay mọi người Đất Nước vẹn tròn , to lớn . Mai này con ta lớn lên Con sẽ mang Đất Nước đi xa Đến những tháng ngày mơ mộng . Em ơi Em ! Đất Nước là máu xương của mình Phải biết gắn bó và san sẻ Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở Làm nên Đất Nước muôn đời”Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn Như vậy Đất nước không chỉ là lãnh thổ , là lịch sử  mà còn là? .Đất Nước là mỗi người . Mỗi người là một phần của Đất Nước . “ Em ơi Em Đất Nước là máu xương của mình”  Lời thơ như tiếng gọi tha thiết.Mỗi người khi sinh ra và lớn lên đều được thừa hưởng những giá trị vật chất tinh thần của cha ông “Phải biết gắn bó và san sẻ Phải biết hóa thân cho dáng hình xứ sở Làm nên đất nước muôn đời”  Cụm từ “ phải biết” điệp lại như mệnh lệnh , như thôi thúc : Phải có trách nhiệm đối với đất nước Đó là tiếng gọi của tổ quốc và cũng là tiếng gọi của trái tim . , Đọc đoạn thơ “ những người vợ nhớ chồng” đến “những cuộc đời đã hóa núi sông ta” . Theo em nhà thơ muốn nói lên điều gì ?. b. “ Đất nước là của nhân dân” . .Vẻ đẹp của non sông đất nước do nhân dân làm nên Nhận xét về cách cấu tạo của đoạn thơ Đoạn thơ được viết theo lối qui nạp , cùng nghệ thuật liệt kê vừa cụ thể , gợi cảm , vừa có tính khái quát cao. Những hình ảnhđất nước được lựa chọn và sắp xếp như thế nào ? Danh thắng được liệt kê trải dọc theo chiều dài đất nước . Đoạn thơ thể hiện niềm tự hào sâu sắc. Mỗi tấc đất đều là sự hóa thân , là tâm hồn , khát vọng , ước nguyện , lối sống của cha ông . Núi Bà Đen –Tây NinhVịnh Hạ Long – Quảng Ninh Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạnNghe đoạn thơ tiếp theo . Ơû phương diện lịch sử , tư tưởng “ đất nước là của nhân dân” được nhà thơ thể hiện như thế nào?Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn“..Nhưng Em biết khôngCó biết bao người con gái , con traiTrong bốn nghìn lớp người giống ta lứa tuổiHọ đã sống và chết Giản dị và bình tâm Không ai nhớ mặt đặt tên Nhưng họ đã làm ra Đất Nước”Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn Nhân dân là người làm nên lịch sử .Cách gợi nhắc lịch sử của nhà thơ có gì đặc biệt?Nhà thơ tôn vinh những người anh hùng vô danh” ..Đã sống và chết Giản dị và bình tâmKhông ai nhớ mặt đặt tên” Và khẳng định : “Họ dã làm ra đất nước” . Điệp từ “họ”ï có giá trị nhấn mạnh : Họ đã “giữ” và “truyền” cho ta mọi giá trị vật chất và tinh thần Nhân dân đã sáng tạo nên tất cả , làm nên cốt cách dân tộc . Ơû phương diện lịch sử , tư tưởng “ đất nước là của nhân dân” được nhà thơ thể hiện như thế nào ? “Đất nước của nhân dân . Đất nước của ca dao thần thoại” Câu thơ gồm hai vế đồng đẳng như một định nghĩa .Nhà thơ đã vận dụng sáng tạo những câu ca dao tiêu biểu , làm nổi bật bản sắc tâm hồn dân tộc : . Lãng mạn say đắm trong tình yêu  .Aân nghĩa thủy chung trong tình người  .Kiên trì quyết liệt trong đánh giặc .  .Lạc quan trong mọi hoàn cảnh . III . Chủ đề :Trong đoạn thơ cuối có câu thơ đặc biệt . Theo em, đó câu nào ? Thử bình luận vẻ đẹp của tứ thơ .III . Chủ đề : IV. Kết luận :Củng cố - dặn dò 1. Nắm vững kiến thức cơ bản . Học thuộc thơ. 2. Vẽ sơ đồ tóm tắt bài học . Dựa vào sơ đồtìm các dẫn chứng cần thiết cho các ý . 3 . Chọn một vài ý , đoạn cơ bản tập viết thành văn. 4 . Soạn : Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạnTóm tắt bài họcI . Xuất xứ + Hoàn cảnh ra đời + Chủ đề .II. Đặc sắc Nghệ thuật III. Giá trị Nội dung:Trữ tình – Chính luậnSử dụng chất liệu văn hoá dân gian Những Cảm nhận mới mẻĐất nước là của nhân dân+ Đất nước có từ lâu đời .+ Bắt nguồn từ những gì gần gũi + Là địa lí , lịch sử , văn hóa , phong tục, quá khứ , hiện tại , tương lai + Là mỗi người Vẻ đẹp non sông , lịch sử dân tộc do nhân dân làm nênNguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạnCám ơn quí Thầy cô và các em . "Đất Nước"Đoạn thơ( Trích"Mặt đường khát vọng"của Nguyễn Khoa Điềm)Nguyễn Thị Bình – THPT Long Khánh biên soạn