Bài giảng Ngữ văn 12 - Bài dạy: Hồn trương ba, da hàng thịt

1Bài dự thi VIÊN PHẤN XANH 2009SV: PHAN THỊ THANH GIANGLỚP: SPNV 3ALưu Quang Vũ2HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT	(trích)BỐ CỤC BÀI GIẢNG31. TIỂU DẪN2. ĐỌC HIỂU	2.1. NHÂN VẬT TRƯƠNG BA TRONG CUỘC ĐỐI THOẠI GIỮA HỒN VÀ XÁC	2.2. HỒN TRƯƠNG BA TRONG CUỘC ĐỐI THOẠI VỚI MỌI NGƯỜI TRONG GIA ĐÌNH	2.3. HỒN TRƯƠNG BA TRONG CUỘC ĐỐI THOẠI VỚI ĐẾ THÍCH 	2.4. ĐOẠN KẾT3. TỔNG KẾTMục tiêu cần đạtKỹ năngThái độKiến thức4CHUẨN BỊ CỦA GIÁO VIÊN – HỌC SINHGiáo viên: SGK, SGV, Tài liệu tham khảo, thiết kế bài dạy Học sinh: Đọc văn bản, tìm hiểu câu hỏi hướng dẫn học bài trong SGK5PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌCBình giảngThảo luậnPhát vấn6Tiến trình dạy họcOån định lớpKiểm tra bài cũNội dung bài mới71. Tác giả2. Tác phẩm3. Đoạn trích8I. TIỂU DẪN1. Tác giả Lưu Quang Vũ – nhà viết kịch xuất sắc của nước ta sau năm 1975. Quê gốc ở Đà nẵng , sinh tại Phú Thọ trong một gia đình trí thức.Từng gia nhập quân ngũ và làm nhiều nghề để kiếm sống. Từ năm 1978 làm biên tập viên tập chí sân khâú và bắt đầu sáng tác kịch nói. Qua đời trong một tai nạn giao thông vào ngày 29-8-1988 9Là một tài năng đa dạng, làm thơ, sáng tác văn xuôi, vẽ tranh và soạn kịchKịch là phần đóng góp đặc sắc nhất của Lưu Quang Vũ.Kịch của ông phản ánh nhiều vấn đề nóng bỏng có tính chất thực sự của đời sống  đóng góp thiết thực vào công cuộc đổi mới đất nước. Lưu Quang Vũ trở thành hiện tượng đặc biệt của sân khấu, kịch trường những năm 80 của thế kỉ trước, nhà soạn kịch tài năng nhất của nền văn học nghệ thuật Việt Nam hiện đại.Tác phẩm chính: Lời nói dối cuối cùng, Chết cho điều chưa có, Hồn Trương Ba da hàng thịt102. Tác phẩma. Thể loại kịch: Đề cập đến khả năng tham gia giải quyết mạnh mẽ và trực tiếp nhất các vấn đề xã hội và nhân sinh. Có kết cấu : phát triển, cao trào, thắt nút, mở nút.11b. Kịch “Hồn Trương Ba, da hàng thịt” Hoàn cảnh ra đời  Tóm tắt vở kịch Nội dung tác phẩm12- Vở kịch được Lưu Quang Vũ viết vào năm 1981, được công diễn vào năm 1984. - Công cuộc đổi mới của Đảng phát động nhằm giải phóng sức sản xuất, phát huy mọi tiềm năng sáng tạo của ndân trong đó có người cầm bút.- Số phận cá nhân, con người cá nhân, vấn đề tiêu cực cần được khám phá.- Vở kịch gồm 7 cảnh: + Cảnh 1: Nam Tào, Bắc Đẩu và Đế Thích trên thiên đình.+ Cảnh 2: TRương Ba - Một người giỏi cao cờ, đột ngột qua đời theo sự bất cẩn của Đế Thích.+ Cảnh 3: Cảnh thiên đình.+ Cảnh 4: Nhà người hàng thịt+ Cảnh 5: Mọi rắc rối do hồn Trương Ba phải mượn xác anh hàng thịt.+ Cảnh 6: Nhà người anh hàng thịt+ Cảnh 7: Nhà Trương BaPhần kết : Hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cây cỏ trong vườn, trò chuyện với vợ. Cu Tị và bé Gái ăn na và gieo hạt “cho nó mọc thành cây mới”.Có hư cấu độc đáo dựa vào cốt truyện dân gian, nhưng có nhiều sáng tạo, đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, có ý nghĩa tư tưởng, triết lý và nhân văn sâu sắc.Trên thiên đình Nam Tào làm việc cẩu thả, gạch nhầm tên người chết là Trương Ba.Đế Thích kết thân với Trương Ba – một người cao cờ ở hạ giới. T.Ba đột ngột qua đời.Nam Tào sửa sai bằng cách cho hồn T.Ba nhập vào xác anh hàng thịt để sống lại.Xác hàng thịt địi về nhà T.Ba, mọi người ngỡ ngàng song đành phải chấp nhận.Lí trưởng sách nhiễu, Trương Ba phải ở nhà hàng thịt đến đêm mới được về nhà.Bị thể xác xuơi khiến, Trương Ba định xuơi theo, ở lại với vợ hàng thịt.T.Ba bắt đầu thay đổi tâm tính khiến mọi người trong gia đình, bạn bè xa lánh, chán ghét. Vơ cùng đau khổ, T.Ba quyết định giải thốt, chấp nhận cái chết.123567thắt nútphát triểncao tràomở nút43. Đoạn tríchVị trí: 	Trích từ cảnh 7 và đoạn kết (thuộc phần cao trào và mở nút trong quá trình vận động kịch)Ý nghĩa: 	Đoạn trích bộc lộ sâu sắc những mâu thuẫn, xung đột từ bên trong của con người,đồng thời thể hiện nội dung tư tưởng của tác phẩm. 14Nhân vật hồn Trương Bađối thoại với người thân đối thoại với xác hàng thịtđối thoại với Đế Thích15Trong đoạn trích Hồn Trương Ba đối thoại với những ai?II/ ĐỌC – HIỂU1. Nhân vật Trương Ba trong cuộc đối thoại giữa Hồn và Xác16Tìm hiểu cuộc đối thoại giữa hồn Trương Ba và xác hàng thịt qua cách xưng hô, cử chỉ, giọng điệu và vị thếø?17Hồn Trương BaXác hàng thịtCử chỉÔm đầu, đứng vụt dậy, nhìn chân tay, thân thể, bịt tai lại  tâm trạng uất ức, tức giận bất lựcLắc đầuTỏ vẻ thương hạiXưng hôMày – ta  Khinh bỉ, xem thườngÔng – tôi  Ngang hàng thách thứcGiọng điệuNgắn ngủi, yếu ớt, sợ hãi, trốn chạy  bế tắc, lúng túng, đau khổ. Hùng hồn, mỉa mai, cười nhạo, lên mặt, chỉ trích, châm chọcVị thếBị động kháng cự yếu ớt, đuối lí, tuyệt vọng người thua cuộc, chấp nhận trở lại xác hàng thịtChủ động, đặt nhiều câu hỏi phản biện  trở thành kẻ thắng thế buộc hồn TB quy phục mình 18Mục đíchPhủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt, coi xác thịt chỉ là cái vỏ bề ngoài, không có ý nghĩa. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắn...Khẳng định sự âm u, đui mù của thể xác có sức mạnh ghê gớm, có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết	Nhận xét sự thay đổi trong giọng điệu của Xác giữa 8 lời thoại đầu và 5 lời thoại còn lại? Sự thay đổi có ý nghĩa như thế nào?19- 8 lời thoại đầu cho thấy “tính cách” Xác “ti tiện”- 5 lời thoại sau cho thấy một quan điểm mới về “xác”, Xác, bản thân nó không có lỗi	 Vấn đề cơ bản là Hồn đã tác động ngược lại để có một cái “xác” như thế náo, con người đã chăm sóc phần xác của mình thích đáng chưa?2021 Cuộc đối thoại Hồn – Xác là cuộc đấu tranh giữa các mặt khác nhau trong một con người với ý nghĩa đa chiều: nội dung và hình thức, con người của nhu cầu và con người của thiên chức, cái cao cả và cái tầm thường. (con người trong mối quan hệ với chính mình)Đối thoại giữa Hồn – Xác góp phần như thế nào trong vở kịch?22Cao trào của kịch càng được đẩy lên caoQua đoạn đối thoại đó tác gửi gắm điều gì?23 Thể xác có tính độc lập tương đối, có tiếng nói, có khả năng tác động vào linh hồn lấn át, tàn phá những gì trong sạch đẹp đẽ, cao quý trong con người. Linh hồn phải đấu tranh với những đòi hỏi không chính đáng của thể xác để hoàn thiện nhân cách.24 Linh hồn và thể xác không thể tách rời nhau, phải là một thể thống nhất. Linh hồn phải sống đúng với thân xác của mình. Không thể vay mượn, trú ẩn nơi không phải của mình. Sống như thế thì lúc nào cũng chỉ thấy bi kịch (Trương Ba được trả lại cuộc sống nhưng là một cuộc sống đáng hổ thẹn vì phải sống chung với sự dung tục và bị sự dung tục hóa)25 Lên án hiện tượng lý thuyết suông, đề cao tinh thần mà chẳng chú ý đến vật chất. Tác giả còn cảnh báo: Khi con người phải sống trong dung tục thì tất yếu cái dung tục ấy sẽ ngự trị, thắng thế, sẽ lấn át và sẽ tàn phá những gì trong sạch, cao quý của con người.2. Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với mọi người trong gia đình26Trong đoạn đối thoại với gia đình tính cách Trương Ba đã thay đổi như thế nào? 27Làm gãy tiệt cái chồi non Giẫm nát cây sâm quý Làm gãy diềuThô vụng hơntrở nên xa lạ hơn với người thânPhản ứng của người thân trước sự tha hóa và biến đổi của Trương Ba. Nguyên nhân?28Người thânPhản ứngNguyên nhânVợ buồn bã đau khổ muốn chết, bỏ đi, định nhường chồng.Nhận thấy sự thay đổi của chồng, đau khổ trước cảnh chồng chung.Con dâuThông cảm và xót thươngthấu hiểu nhưng vẫn đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khác.Cái Gáikhông muốn gần gũi, quyết liệt và dữ dội tâm hồn tuổi thơ vốn trong sáng, không chấp nhận sự tầm thường, dung tục Tất cả những người thân yêu của Hồn Trương Ba đều nhận ra cái nghịch cảnh trớ trêu. Họ đã nói ra thành lời bởi với họ cái ngày chôn xác Trương Ba xuống đất họ đau, họ khổ nhưng “cũng không đau khổ bằng bây giờ”.2930Tác dụng của việc chọn nhiều nhân vật cất tiếng nói tạo nên hiệu quả như thế nào?Tạo nên một cái nhìn đa chiều về nhân vật, thực chất là sự nhận thức về bản thân mình một cách nghiêm khắc và chí tình nhất.Tâm trạng của Trương Ba trước phản ứng của người thân như thế nào? Nguyên nhân?31Vẻ mặt: thẫn thờ, lạnh ngắt như tảng đáCử chỉ: tay ôm đầuĐiệu bộ: run rẩy, lập cậpGiọng điệu: nhẫn nhục, cầu cứuVô cùng đau đớn, bế tắcNguyên nhân: TB hiểu được những gì mình đã, đang và sẽ làm cho người thân là rât tệ hại mặc dù không hề muốnSo với màn đối thoại với xác hàng thịt thì lần này tâm trạng Trương Ba có gì khác? Điều đó có ý nghĩa gì?32Đối thoại với xác hàng thịtvới người thânTâm trạng Trương Ba Tuyệt vọng. Bất lực. Cam chịu. Chấp nhận sống chung với xác thịt dung tục Vô cùng đau đớn nhưng kiên quyết, dứt khoát không sống chung với xác thịt dung tục Ông cảm thấy không thể sống như vậy được nữa, không thể khuất phục trước thể xác là tự đánh mất mình.33	Cao trào của kịch đã lên đến đỉnh điểm, buộc nhân vật phải đứng trước sự lựa chọnVậy, theo em đỉnh điểm của bi kịch này là gì?34	Đỉnh điểm của bi kịch: nhân vật không chấp nhận thỏa hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết liệt  vẻ đẹp tâm hồn cao quý trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách35Theo em, động lực nào để Trương Ba đi đến quyết định cuối cùng: thắp hương mời Đế Thích xuống?36	Nhà viết kịch đã đề cho Hồn Trương Ba còn trơ trọi một mình với nỗi đau tuyệt vọng lên đến đỉnh điểm, một mình với những lời độc thoại đầy chua chát nhưng cũng đầy quyết liệt: “Chẳng còn cách nào khác”! Mày nói thế hả? Nhưng có thật là không còn cách nào khác? Có thật không còn cách nào ? Không cần đến cái đời sống do mày mang lại! Không cần!”. Đây là lời độc thoại có tính quyết định dẫn tới hành động châm hương gọi Đế Thích một cách dứt khoát.3. Hồn Trương Ba trong cuộc đối thoại với Đế Thích37Trong cuộc đối thoại này Đế Thích khuyên Trương Ba điều gì? Thái độ Trương Ba ra sao? Từ đó em thấy quan niệm của Đế Thích và Trương Ba như thế nào?3839Đế ThíchTrương BaKhuyên Trương Ba chấp nhận cảnh sống tạm bợ bởi thế giới vốn không toàn vẹn: “Dưới đất, trên trời đều thế cả” Cái nhìn quan liêu, hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Trương Ba nói riêngKhông thể chấp nhận cảnh sống “bên ngoài một đằng, bên trong một nẻo được” mà muốn được là “tôi toàn vẹn” Con người là thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa, đồng thuận, thống nhất với nhauEm hãy tìm những lời thoại hàm chứa sự biến chuyển về nhận thức của nhân vật.Từ đó tác giả đặt ra vấn đề gì?40“Không thể bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo được. Tôi muốn được là tôi toàn vẹn”.41Vấn đề tư tưởng được đặt ra là: sống như thế nào?“Sống nhờ vào đồ đạc, của cải người khác, đã là chuyện không nên, đằng này đến cái thân tôi cũng phải sống nhờ anh hàng thịt. Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống, nhưng sống như thế nào thì ông chẳng cần biết”. 	 Con người là thể thống nhất, hồn và xác phải hài hòa, đồng thuận với nhau. Dù bị khiếm khuyết về tinh thần hay thể xác cũng là cuộc sống không trọn vẹn, bất bình thường.42 Sống thiếu chân thực với mình là cuộc sống vô nghĩa, bất hạnh và cũng không cần thiết cho ai.Cái chết của cu Tị có ý nghĩa gì đối với diễn biến của vở kịch?43Cái chết của Cu Tị có ý nghĩa đẩy nhanh diễn biến kịch đi đến chỗ “mở nút”. Việc xin Đế Thích cho cu Tị sống, để mình được chết hẳn, không nhập hồn vào cơ thể ai nữa cho thấy điều trong nhận thức, tính cách của Trương Ba ?44Nhận thức tỉnh táo cùng tình thương mẹ con Cu Tị càng khiến Hồn Trương Ba đi đến quyết định dứt khoát. Qua quyết định này, chúng ta càng thấy Trương Ba là con người nhân hậu, sáng suốt, giàu lòng tự trọng. Đặc biệt, đó là con người ý thức được ý nghĩa của cuộc sống.45Màn đối thoại giữa Trương Ba và Đế Thích toát lên ý nghĩa gì?46 Màn đối thoại toát lên khát vọng sống đẹp, khát vọng tự giải phóng cho tâm hồn thanh cao của con người  khát vọng tự hoàn thiện nhân cách4. Đoạn kết47Ơû màn kết, hồn Trương Ba đã đi đến quyết định gì? Quyết định đó cho ta thấy được điều gì ở nhân vật này?4849Trương Ba quyết định trả xác cho hàng thịt Thể hiện rõ nhất quan niệm sống của Trương Ba: chấp nhận chết để linh hồn được trong sạch, để tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu. Đồng thời thể hiện tư tưởng nhân văn cao cả của tác phẩm.Các nhân vật đã nói hộ tư tưởng gì của Lưu Quang Vũ?50 Sự bất tử của con người nằm trong ý nghĩa sự sống và sự hóa thân vào cuộc sống xung quanh ta chứ không phải ở độ dài thời gian. Hãy sống trong sự hóa thân vào những điều tốt đẹp.Trong đoạn kết, Lưu Quang Vũ đã vẽ nên khung cảnh như thế nào? Điều đó mang thông điệp gì?51 Khung cảnh đầy chất thơ sâu lắng bởi hình ảnh của sự sống, sự bất tử của linh hồn và sắc xanh của thiên nhiên nhiên  cuộc sống lại tuần hoàn theo quy luật của muôn đời đem lại âm hưởng thanh toát cho một bi kịch đông thời cũng truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.52Nghệ thuậtNội dungBài học53III. TỔNG KẾTNghệ thuật Xung đột kịch hợp lí và căng thẳng, xây dựng ẩn dụ lớn, phát triển truyện dân gian đầy sáng tạo, hệ thống nhân vật đa dạng, phong phú  sự lôi cuốn hấp dẫn Ngôn ngữ nhân vật có sự biến hóa linh hoạt  góp phần làm nổi bật tâm trạng nhân vật Lời thoại đa nghĩa, có chiều sâu triết lí, có cá tính, chứa kịch tính cao  mang lại bài học sâu sắc54Em hãy nhận xét về xung đột kịch và ngôn từ giọng điệu của các nhân vật?Nội dungThực trạng: con người sống giả tạo, không chân thật, là nguy cơ bị tha hóa do chạy theo danh và lợi.Phê phán những biểu hiện đáng buồn, tiêu cực trong xã hội chạy theo ham muốn vật chất đãn đến đánh mất mình. Ngược lại, có những con người không chăm lo đến cuộc sống vật chất thường nhật, không phấn đấu cho hạnh phúc vẹn toàn. Cả hai quan niệm đều đáng phê phán.55Tác giả muốn nêu lên thực trạng gì? Muốn phê phán điều gì?Bài học	Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với những giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý56Qua những điều đã học, em có rút ra được bài học gì không?Những câu nói mang tính triết lý sâu sắc“Có những cái sai không thể sửa được...”“Không thể sống với bất cứ giá nào”57Bài tậpEm hãy chọn một câu thoại hoặc một chi tiết em tâm đắc và nêu suy nghĩ của bản thân58Xin chân thành cảm ơn sự quan tâm theo dõi của thầy cô và các bạn!59