Bài giảng Ngữ văn 12 - Bài thơ: Đất nước, Nguyễn Đình Thi

Đất nước Nguyễn Đình ThiA. Giới thiệu chung1.Tác giả:- Nguyễn Đình Thi: 1924 – 2003. Sinh tại: Luông Pha Băng (Lào) quê gốc: Hà Nội.- Tài năng: Tên tuổi Nguyễn Đình Thi gắn liền với những ca khúc như “Diệt phát xít”, “Người Hà Nội”, với tiểu thuyết “Xung kích”, “Vỡ bờ”, với một số vở kịch, với các tập thơ: “Người chiến sĩ”, “Dòng sông trong xanh”, “Tia nắng”, Thành tựu nổi bật nhất của ông là thơ: cảm xúc dồn nén, hàm súc, ngôn ngữ và hình ảnh đầy sáng tạo, tính nhạc phong phú, hấp dẫn 2. Tác phẩm:  * Hoàn cảnh sáng tácBài thơ “Đất nước” in trong tập thơ “Người chiến sĩ”. Nguyễn Đình Thi đã sáng tác bài thơ này trong một thời gian dài từ 1948 – 1955. Phần đầu khơi nguồn cảm hứng từ 2 bài thơ “Sáng mát trong” (1948) và “Đêm mít tinh” (1949). Bài thơ in trong tập thơ “Người chiến sĩ”. Nguyễn Đình Thi đã sáng tác bài thơ này trong một thời gian dài từ 1948 – 1955. Phần đầu khơi nguồn cảm hứng từ 2 bài thơ “Sáng mát trong” (1948) và “Đêm mít tinh” (1949). * Kết cấu: Cảm hứng về đất nước tuy được cảm nhận ở nhiều thời điểm khác nhau nhưng vẫn liền mạch và thống nhất.* Chủ đề: Bài thơ nói lên lòng yêu nước và niềm tự hào dân tộc; nghĩ về đất nước theo chiều dài lịch sử; tầm cao của giống nòi; quyết chiến đấu và hy sinh để bảo vệ và xây dựng đất nước yêu quý.B. Đọc và hướng dẫn tìm hiểu bài. I. Đất nước gắn với nỗi nhớ và niềm vui của người làm chủ.1. Mùa thu Hà Nội được tái hiện qua nỗi nhớ: Sáng mát trong như sáng năm xưa  Gió thổi mùa thu hương cốm mới   Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội  Những phố dài xao xác hơi may Người ra đi đầu không ngoảnh lại Sau lưng thềm nắng lá rơi đầyNhững c©u th¬ cña NĐT míi l¹ ë thi ®Ò (thu Hµ Néi, thu ë thµnh thÞ), ë thi liÖu (phè dµi, l¸ thu r¬i, thÒm ®Çy n¾ng, buæi s¸ng chia li). C¸i míi h¬n lµ ë chç gîi ra c¸i xao ®éng thu bªn trong mét t©m hån tµi hoa mµ tinh tÕ. Phải lµ mét t©m hån thËt tinh tÕmíi ®ñ nh¹y cảm ®Ó rung ®éng víi mét tho¸ng "chím l¹nh"(ch­a phải lµ "®· l¹nh"), mét chót "h¬i may"(ch­a h¼n lµ "giã heo may), míi thÊy ®­îc c¸i kh«ng khÝ lµnh l¹nh kia nh­ thÊm thÝa vµo tËn"lßng Hµ Néi". Vµ c¸i xao x¸c cña l¸ hay lµ cña t©m hån.Hình ảnh người trong buổi ra đi:Người ra đi đầu không ngoảnh lạiSau lưng thềm nắng lá rơi đầyNg­êi ë ®©y cã thÓ lµ ng­êi tõ biÖt Hµ Néi ®i vµo kh¸ng chiÕn; còng cã thÓ lµ trung ®oµn thñ ®«. Cïng lµ cảnh chia tay, hai t¸c giả (So sánh với Tống biệt hành- Thâm Tâm) ®· gÆp nhau ë mét sù ®ång ®iÖu: buån, l­u luyÕn, nh­ng døt kho¸t. Ng­êi ra ®i cã sù døt kho¸t cña sù lùa chän, ra ®i với kh¸t väng với những môc ®Ých lín nh­ng kh«ng phải lµ kh«ng l­u luyÕn v­¬ng vÊn. Dï r»ng những t©m tr¹ng nµy chØ thÓ hiÖn qua ©m ®iÖu b©ng khu©ng vµ ngo¹i cảnh ®Ñp nh­ng buån lÆng lÏ."C¸i buån cña mét sù ®o¹n tuyÖt lÆng lÏ tù chñ". Người ra đi đầu không ngoảnh lạiSau l­ng thÒm n¾ng l¸ r¬i ®Çy" Nhịp có thể là 3/4;Hoặc 2/2/3.Hình ảnh th¬ cã nhiÒu c¸ch hiÓu: c¸ch 1- N¾ng vµng vµ l¸ vµng cïng r¬i xuèng mÆt thÒm=> s¾c th¸i thu ®Ñp nh­ng cã phÇn cÇu kỳ; c¸ch 2- vÎ ®Ñp thu giản dÞ s©u l¾ng. Ng­êi ra ®i mÆc dÇu "®Çu kh«ng ngoảnh l¹i"nh­ng t­ thÕ ®ã kh«ng phải lµ mét th¸i ®é hê hững v« tình mµ d­êng nh­ phải chia tay víi Hµ Néi, víi những "mïa thu ®· xa"ng­êi ra ®i nh­ nÐn l¹i những tình cảm ®ang trµo d©ng rung ®éng s©u s¾c trong lßng. Những con ng­êi giµu tình cảm mµ vÉn ®Çy chÝ tr¸ng.* Cảnh thu giã biệt sức gợi sâu xa, mãnh liệt, sắc thu gắn với hồn thu làm nổi bật tình người ra đi kháng chiến nhớ về Hà Nội. Bằng nét vẽ thoáng nhẹ, tác giả thể hiện sự hòa hợp, gắn bó giữa thiên nhiên và lòng người.2. Mùa thu nơi chiến khu.. Mùa thu nay khác rồiT«i ®øng vui nghe giữa nói ®åiGiã thæi rõng tre phÊp phíiTrêi thu thay ¸o míiTrong biÕc nãi c­êi thiÕt thaCuéc chiÕn cã nhiÒu ®æi thay nªn thiªn nhiªn ®Êt n­íc còng mang mµu s¾c míi. "Mïa thu nay"vÉn "m¸t trong nh­ s¸ng năm x­a"nh­ng ®· kh¸c råi bëi "®øng giữa nói ®åi", ®øng ë tÇm cao cña chiÕn khu kh¸ng chiÕn ViÖt B¾c ®Ó mµ "nhí", mµ "nghe". Lßng ng­êi ®æi nªn ngän giã, ©m thanh, s¾c mµu còng ®æi:"Mïa thu nay kh¸c råi". Lêi th¬ vang lªn nh­ tiÕng reo mõng vui rÊt ®çi tù hµo. C¸i t«i cña nhµ th¬ ®· hoµ chung niÒm vui cña cuéc ®êi: Trêi xanh ®©y lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y lµ cña chóng taNhững c¸nh ®ång th¬m m¸tNh÷ng ng¶ ®­êng b¸t ng¸t Những dßng s«ng ®á nÆng phï sa. ĐiÖp tõ "®©y"®ång thêi còng lµ tõ kh¼ng ®Þnh, ®iÖp ngữ"lµ cña chóng ta"vang lªn dâng d¹c thÓ hiÖn niÒm tù hµo vÒ quyÒn lµm chñ ®Êt n­íc. Những c©u tiÕp theo còng vÉn m¹ch ý Êy. Thªm vµo sù liÖt kª lµ sù miªu tả kh¸i qu¸t những sù vËt nãi lªn chñ quyÒn ®Êt n­íc b»ng những tÝnh tõ vµ danh tõ gîi tả Mét thiªn nhiªn ®Ñp ®· ®­îc nh©n c¸ch hãa nªn trë nªn sèng ®éng. Cảnh s¾c thiªn nhiªn trong trÎo, t­¬i s¸ng, sèng ®éng vµ cã linh hån hßa nhËp víi t©m tr¹ng cña con ng­êi"®øng vui". Lêi th¬ ®· thÓ hiÖn mét niÒm vui hå hëi phÊn chÊn tin t­ëng : trong thêi tiÕt kh« s¸ng vµ dÞu ªm cña mïa thu, ¸nh n¾ng nh­ trong h¬n, bÇu trêi nh­ cao vµ xanh h¬n, kh«ng khÝ nh­ nhÑ h¬n vµ mäi ©m thanh còng trë nªn ng©n xa vang väng N­íc chóng taN­íc những ng­êi ch­a bao giê khuÊtĐªm ®ªm rì rÇm trong tiÕng ®ÊtNhững buæi ngµy x­a väng nãi vÒ.C¸c c©u th¬ dµi ng¾n kh¸c nhau víi nhÞp biÕn ®æi phèi hîp vÇn(a/a/¸t/¸t/a/a/)vµ những tõ cã thanh ®iÖu trÇm ë giữa c¸c c©u(®á nÆng, rì rÇm) tÊt cả những yÕu tè Êy kÕt hîp víi ngữ nghÜa cña tõ, kiÓu c©u t¹o nªn ©m h­ëng chung cña ®o¹n: tù hµo, dâng d¹c, tha thiÕt, l¾ng s©u, trang träng, h­íng cảm xóc vµo suy t­. Tõ niÒm h©n hoan ®Õn say mª v« tËn nhµ th¬ nh­ l¾ng l¹i ®Ó suy ngÉm vÒ nguån gèc s©u xa cña søc m¹nh tinh thÇn ®· t¹o nªn sù ®æi thay vÜ ®¹i."S«ng nói n­íc Nam vua Nam ëV»ng vÆc s¸ch trêi chia xø së" (Nam quèc s¬n hµ)"Nh­ n­íc ®¹i ViÖt ta tõ tr­ícVèn x­ng nÒn văn hiÕn ®· l©uNói s«ng bê câi ®· chiaPhong tôc B¾c Nam còng kh¸cTõ TriÖu, Đinh, LÝ, TrÇn bao ®êi g©y nÒn ®éc lËp CïngH¸n,Đ­êng,Tèng,Nguyªn mỗi bên hùng cứ một phương (Bình Ng« ®¹i c¸o)* Nh­ vËy, cảm høng vÒ ®Êt n­íc trong phÇn mét lµ niÒm vui cña ng­êi lµm chñ. Đã lµ nçi nhí, niÒm vui võa s©u l¾ng, võa náo nøc trong lßng mét nçi niÒm väng trong t©m thøc nghe mªnh mang s©u th¼m. ĐÆt hai mïa thu x­a- nay t¸c giả ®· lµm næi bËt tình cảm s©u nÆng cña mình ®èi víi ®Êt n­íc. Mïa thu nay - mïa thu giải phãng khiÕn lßng ng­êi trµo d©ng niÒm tù hµo vui s­íng.         1. Yêu những mùa thu quê hương:    - Mùa thu Hà Nội quá vãng đẹp mà buồn:            “Những phố dài xao xác hơi may            .Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”.    - Mùa thu chiến khu, đất nước và con người dào dạt một sức sống và niềm vui thiết tha:            “Gió thổi rừng tre phấp phới.            . Trong biếc nói cười thiết tha”    Cả đất trời “mát trong” ngào ngạt “hương cốm mới” mang theo trong làn gió thu nhẹ:            “Sáng mát trong như sáng năm xưa            Gió thổi mùa thu hương cốm mới”    Cái hay của đoạn thơ là giàu cảm xúc hoài niệm hiện về trong hiện tại, “những ngày thu đã xa” sống lại trong “mùa thu này”, tạo nên chất thơ ngọt ngào.2. Đất nước hùng vĩ tráng lệ. Vui sướng tự hào trong tâm thế của người chiến sĩ đang làm chủ đất nước. Diễn đạt trùng điệp khẳng định tạo nên âm điệu hào hùng, đĩnh đạc:            “Trời xanh đây là của chúng ta            Núi rừng đây là của chúng ta            Những cánh đồng thơm mát            Những ngả đường bát ngát            Những dòng sông đỏ nặng phù sa”    Các tính từ - vị ngữ: “Xanh, thơm, mát, bát ngát, đỏ nặng - gợi tả vẻ đẹp vĩnh hằng ngàn đời của núi sông thân yêu.3. Một đất nước anh hùng, một dân tộc kiên cường bất khuất. Tổ tiên như truyền thêm sức mạnh Việt Nam cho con cháu ngày nay để ngẩng cao đầu “đi tới và làm nên thắng trận”:       Nước chúng ta       Nước những người không bao giờ khuất            Đêm đêm rì rầm trong tiếng đất            Những buổi ngày xưa vọng nói về”.    Phủ định để khẳng định một chân lý lịch sử “Chưa bao giờ khuất”. Chữ dùng rất hay, đem đến nhiều liên tưởng: “rì rầm”, “vọng nói về”.