Bài giảng Ngữ văn 12 - Người lái đò sông Đà (tiết 1)

 Người lỏi đũ sụng Đà( Nguyễn Tuõn)Trường THPT Thanh Chương ITiết 1 Tựy bỳt “Sụng ĐàCõu hỏi : Căn cứ vào phần tiểu dẫn, em hóy cho biết tựy bỳt “Sụng Đà” ra đời trong hoàn cảnh nào?a. Hoàn cảnh sỏng tỏc :- Tựy bỳt “Sụng Đà” được sỏng tỏc năm 1960, gồm 15 tựy bỳt.Đõy là kết quả chuyến đi thực tế của Nguyễn Tuõn lờn Tõy Bắc vào năm 1958. b.Về thể loại tựy bỳt: + Chủ quan, tự do, phúng tỳng, biến húa linh hoạt, giàu hỡnh ảnh, nhạc điệu, từ ngữ phong phỳ, nhiều cỏch so sỏnh liờn tưởng + Thể loại giỳp Nguyễn Tuõn thăng hoa cảm xỳc và tư tưởng của mỡnhI – TèM HIỂU CHUNGBản đồ sụng Đàc. Nội dung của tập tựy bỳtGhi lại : + Phong cảnh Tõy Bắc vừa uy nghiờm hựng vĩ, vừa thơ mộng trữ tỡnh. + Con người Tõy Bắc dũng cảm, lao động cần cự.2. Tựy bỳt “ Người lỏi đũ sụng Đà” Xuất xứ: Trớch từ tựy bỳt “Sụng Đà” (1960)- Nội dung bài tựy bỳt thể hiện: + Vẻ đẹp của thiờn nhiờn Tõy Bắc qua hỡnh ảnh của Sụng Đà hung bạo- trữ tỡnh. + Vẻ đẹp của con người lao động Tõy Bắc qua hỡnh ảnh của những người lỏi đũ trờn sụng.- Chủ đề: Tỏc phẩm thể hiện tỡnh cảm yờu mến thiờn nhiờn, đất nước, con người và cuộc sống mới ở vựng cao Tõy Bắc của nhà văn. II. Phõn tớchCâu hỏi: Tác giả đã giới thiệu sông Đà với những đặc điểm gì tiêu biểu?1.Hỡnh ảnh sụng Đà :Sụng Đà được nhà văn quan sỏt và miờu tả ở nhiều gúc độ : Khai sinh ở Vân Nam, nhập quốc tịch Việt Nam, dài 883 nghìn thước, nhà Trần lấy tên đặt cho 15 lộ(Mọi con sụng đều chảy theo hướng Đụng, chỉ cú sụng Đà theo hướng Bắc)Cách giới thiệu tạo ấn tượng , biện pháp nhân hoá, cái nhìn của một người am hiểu địa lí SĐ như một nhân vật có cá tính độc đáo, mang tính chính xác của bút kí.a. Về “lai lịch” Nguồn gốc lai lịch của sông Đà được tác giả giới thiệu như thế nào?HèNH ẢNH CON SễNG ĐÀ TRấN BẢN ĐỒb.Về tớnh cỏch :b1.Một dũng sụng hung bạo – hiểm ỏc:+ Bờ: dựng thành vách đá, vách đá dựng đứng cao vút, vách đá chẹt lòng sông như một cái yết hầu, ngồi trong khoang đò mùa hè thấy lạnhQua lời văn miêu tả của Nguyễn Tuân ta thấy sông Đà có những nét tính cách tiêu biểu gì ? Phép so sánh chính xác, lạ, miêu tả bằng cảm giáccon sông hiện lên với dáng vẻ kì vĩ đồng thời gợi cảm giác rợn ngợp.+ Mặt ghềnh Hát Loóng: “Nước xụ đỏ, đỏ xụ súng, súng xụ giú, cuồn cuộn luồng giú gựn ghố như muốn đũi nợ xuýt một chiếc thuyền nào qua đú”.Câu hỏi: Hãy đọc và nhận xét câu văn miêu tả mặt ghềnh, chỉ ra cái hay, cái đẹp trong văn nguyễn Tuân?Ngôn ngữ giàu giá trị tạo hình, các vế câu gối đầu lên nhau trùng điệp làm nên âm hưởng rào rạt như sóng nước Câu hỏi : Tác giả Nguyễn Tuân đã sử dụng các biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả hút nước sông Đà?+ Những hút nước:“giống như cái giếng bê tông”, “nước thở và kêu như cửa cống cái bị sặc”, “giếng sâu nước ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào” “khối pha lê xanh như sắp vỡ tan”Phép so sánh bằng những hình ảnh liên tưởng, cái nhìn của nhà điện ảnh, ngôn ngữ phóng đại => Sụng Đà “thành ra diện mạo và tõm địa của một thứ kẻ thự số một,” sẵn sàng cướp đi mạng sống con người, cú tõm địa ỏc độc,dữ dằn như dỡ ghẻ.ảNH MINH HOạ+Thác đá: Những dũng thỏc lao dũng, những thạch trận trờn sụng nhằm uy hiếp người lỏi đũ.“ Khi thỡ “oỏn trỏch van xin” , khi thỡ “ khiờu khớch, giọng gằn và chế nhạo”, khi thỡ “rống lờn”, “reo như đun sụi” Câu hỏi: Khi miêu tả thác sông Đà, tác giả chủ yếu nhấn mạnh những yếu tố nào?A.Âm thanh; B. Hình ảnh; C. Ngôn từ; D. Cả 3 yếu tố trên.* Nguyễn Tuõn dựng nhiều cõu gúc cạnh, giàu tớnh tạo hỡnh, những động từ mạnh, và lối núi vớ von, ẩn dụ tượng trưng, liờn tưởng đầy bất ngờ, chớnh xỏc, thỳ vị, ngôn ngữ võ thuật để khắc hoạ âm thanh, thác đá hiện hình gào thét trong muôn vàn âm thanh.Ab2.Một dũng sụng thơ mộng- trữ tỡnh:Câu hỏi: Tác giả miêu tả dáng vẻ trữ tình của sông Đà từ góc độ trên cao như thế nào ? - Về hỡnh dỏng : “Sụng Đà tuụn dài như một ỏng túc trữ tỡnh” “Sụng Đà như một ỏng túc mun, dài ngàn ngàn vạn vạn sải”. Sụng Đà như hỡnh ảnh của thiếu nữ Tõy Bắc kiều diễm và man sơ.- Màu nước của dũng sụng thay đổi theo mựa :+ “Mựa xuõn, dũng xanh ngọc bớch”.+ “Mựa thu, nước sụng Đà lừ lừ chớn đỏ như da mặt người bầm đi vỡ rượu bữa”những so sánh không trùng lặp thật thú vị, màu sắc biến đổi thật tinh vi qua cái nhìn của một nhà hội hoạ.- Hai bờn bờ sụng : + “ lặng tờ”+ “Hoang dại như một bờ tiền sử”+” Hồn nhiờn như nỗi niềm cổ tớch tuổi xưa” Sụng Đà thật mỹ lệ và như “một cố nhõnlắm bệnh nhiều chứng” gợi cảm hứng nghệ thuật và cảm xỳc; vừa Đường thi lại vừa hiện đại. càng về cuối bức tranh sông Đà càng sống động:+ cá dầm xanh quẫy như bạc rơi thoi, tiếng cá đập, giọng nói êm êm+ tiếng còi sương, tác giả thèm được nghe tiếng còi xúp- lê của một chuyến xe lửaCâu hỏi : Những âm thanh này biểu thị cho suy nghĩ gì của tác giả về sông Đà?Biểu thị cho sự giàu đẹp của sông Đà, đồng thời hướng người đọc tới một tương lai tươi sáng : cuộc sống hiện đạiTúm lại: + Bằng khả năng quan sỏt sắc sảo ở nhiều góc độ,trớ tưởng tượng phong phỳ, ngụn ngữ điờu luyện biện pháp tu từ Nguyễn Tuõn đó cung cấp những kiến thức hết sức chi tiết về một dũng sụng nổi tiếng ở Tõy Bắc của Tổ quốc, thiên nhiên được khám phá ở phương diện nghệ thuật, văn hóa, thẩm mĩ Sụng Đà như một cụng trỡnh nghệ thuật thiờn tạo để nhiều dấu ấn cho những ai một lần biết đến.+Tác giả là người am tường sâu sắc nhiều ngành văn hoá nghệ thuật, là nghệ sĩ tài hoa có trái tim yêu non sông Tổ Quốc thật mãnh liệt.Một số hỡnh ảnh về sụng ĐàBỡnh minh trờn sụng ĐàHoàng hụn trờn sụng ĐàDu ngoạn trờn sụng ĐàDọc theo triền sụng ĐàHết tiết 1Xin chào các em, hẹn gặp lại ở giờ học sau! tiết 2: Người lái đò sông đà Tác giả Nguyễn Tuân2. Hỡnh ảnh người lỏi đũ trờn sụng: - Hỡnh ảnh người lài đũ chớnh là đối tượng của cỏi đẹp, lấp lỏnh ỏnh sỏng của người nghệ sĩ tài hoa. Bởi lẽ, ở đõy, lỏi đũ - chở đũ là cả một nghệ thuật cao cường trờn sụng nước. Nghệ thuật ấy là sự nhập thõn vào cả hai phương diện tõm hồn và tớnh cỏch của ụng lỏiMinh họa cho hỡnh ảnh ụng lỏi đũa. ễng lỏi đũ:* Về lai lịch : - ễng đũ là một ụng già 70 tuổi. ễng sinh ra và lớn lờn ngay bờn bờ sụng Đà .- Phần lớn cuộc đời ụng dành cho nghề lỏi đũ dọc trờn sụng Đà – một nghề đầy gia khổ và hiểm nguy.“Quờ ụng ở ngay chỗ ngó tư sụng sỏt tỉnh”.“Thời Tõy , Tàu ụng chở đũ dọc tải chố mạn , chố cối từ Mường Lay cho đến hết cửa rừng hũa bỡnh”*.Về hỡnh dỏng: - Cỏi gian nan, khổ cực của nghề lỏi đũ như “ chạm khắc”, làm nờn một hỡnh dỏng rất đặc biệt của ụng lỏi . Chỉ một vài nột, Nguyễn Tuõn đó tạc nờn một bức chõn dung của lỏi đũ khụng chỉ hỡnh dỏng bề ngoài mà cả nội tõm, phong thỏi của một người lao động cú tõm hồn .“ Tay ụng lờu nghờu như cỏi sào, chõn ụng lỳc nào cũng như kẹp lấy một cỏi cuống lỏi tưởng tượng. Giọng ụng ào ào như tiếng nước trước mặt gềnh Nhỡn giới ụng vũi vọi .Cỏi đầu quắc thướcđặt trờn một thõn hỡnh cao to và gọn quỏnh như chất sừng, chất mun.”Tài năng và tõm hồn:+ Trong thời gian hơn chục năm “trờn sụng Đà, ụng xuụi, ụng ngược hơn một trăm lầnchớnh tay ụng giữ lỏi độ sỏu chục lần”+ ễng am hiểu tường tận về con sụng, về phương tiện đi lại, ụng dựng mắt “ mà nhớ tỉ mỉ như đúng đanh vào lũng tất cả những luồng nước của tất cả những con thỏc hiểm trở”; ễng thuộc dũng sụng như thuộc “ một trường thiờn anh hựng ca” => Là người từng trải, hiểu biết và rất thành thạo trong nghề lài đũ. - Bỡnh tĩnh, ung dung đối đầu với những cơn cuồng bạo của thỏc gềnh ( nộn đau, giữ mỏi chốo, tỉnh tỏo chỉ huy bạn chốo lần lượt vượt qua cỏc vũng võy của thủy trận sụng Đà). - Xử lý cỏc tỡnh huống nguy hiểm một cỏch tài tỡnh, linh hoạt “ nắm chắc binh phỏp của thần sụng, thần nỳi”.- Động tỏc điờu luyện “ cỡi đỳng ngay lờn bờm súng luồng nước, phúng thẳng thuyền vào giữa thỏc”=> Là người mưu trớ, dũng cảm; bản lĩnh cao cường và tài ba. Cảnh vượt thỏc sụng Đà- ễng khụng thớch lỏi đũ trờn những khỳc sụng bằng phẳng. ễng bảo “Chạy thuyền trờn khỳc sụng khụng cú thỏc, nú dễ dại tay dại chõn và buồn ngủ”. - ễng thớch chạy đũ qua những khỳc sụng cú nhiều gềnh thỏc vỡ ụng cảm nhận rằng “ hết gềnh thỏc, hỡnh như sụng Đà hết đậm đà với nhà đũ”.-Người lỏi đũ coi việc chiến thắng thủy trận sụng Đà là chiến cụng mà chỉ là một chuyện thường, là điều tất nhiờn “ đờm ấy nhà đũ đốt lửa trong hang đỏ, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cỏ anh vũ đầm xanh” Là một người nghệ sĩ tài hoa, yờu mến và tự hào với cụng việc. Hỡnh ảnh minh họa ụng lỏi đũ nghỉ ngơi khi dừng chốoTúm lại, ễng lỏi đũ là hỡnh ảnh tuyệt đẹp về người lao động bỡnh thường nhưng tài ba,trớ dũng . Nhõn vật ụng lỏi được xõy dựng trong mối tương quan với hoàn cảnh ( cuộc đối đầu dữ dội với sụng Đà) để làm bật nổi phẩm chất và tớnh cỏch. Nột độc đỏo là Nguyễn Tuõn đó sử dụng tri thức hội họa , điện ảnh, vừ thuật, quõn sự một cỏch tài hoa – uyờn bỏc để diễn tả sinh động tài nghệ của nhõn vật. => Qua đú , nhà văn đó dành cho nhõn vật những tỡnh cảm yờu mến và trõn trọng, ngợi ca. b.Cụ lỏi đũ lai Chõu:- Trờn sụng Đà, khụng chỉ cú ụng lỏi đũ, mà cũn cú “cụ lỏi đũ dọc đưa gạo khỏng chiến từ Quỳnh Nhai về thỏc Bà Hố đổ lờn kho quõn lương”.- Qua lời tõm sự của cụnhà văn giỳp ta cảm nhận được : + Tỡnh yờu nương ruộng – bản mường, yờu bộ đội, yờu khỏng chiến của người dõn lao động Tõy Bắc. + Sự gian truõn của người lao động trờn sụng nước.=> Vẻ đẹp tõm hồn và tiếng lũng của một người phụ nữ Tõy Bắc dịu hiền. Ảnh minh họa cho hỡnh ảnh cụ lỏi đũ -Qua bài tựy bỳt, ta thấy rừ phong cỏch của Nguyễn Tuõn: + Cỏch nhỡn và tả cảnh thiờn nhiờn thật đẹp ( thiờn nhiờn sụng Đà vừa mang một vẻ đẹp dữ dội “như thiờn anh hựng ca”, vừa mang vẻ đẹp trữ tỡnh, thơ mộng)  Tỡnh yờu thiờn nhiờn, tõm hồn nhạy cảm, vốn ngụn ngữ cực kỳ phong phỳ của nhà văn.* Phong cỏch nghệ thuật của Nguyễn Tuõn qua bài tựy bỳt:+Cỏch nhỡn và miờu tả con người lao động của nhà văn chỳ trong vào vẻ đẹp trớ tuệ , tài năng và tõm hồn ( tấm lũng ụng lỏi và cụ lỏi đũ thật chõn chất, đụn hậu).- Nghệ thuật viết tựy bỳt của Nguyễn Tuõn thật đặc sắc : + Lối vớ von độc đỏo, bất ngờ, chớnh xỏc. + Chi tiết chõn thực và húm hỉnh. +Cỏch viết phúng tỳng, ngụn ngữ điờu luyện. + Sự hiểu biết khoa học cặn kẽ, sức tưởng tượng phong phỳ, cảm xuc1 sõu lắng. Đặc biệt là lũng yờu thương và tự hào về con người và đất nước. III/ TỔNG KẾTHọc sinh viết lời đỏnh giỏ khỏi quỏt về tỏc phẩm ở hai phương diện nội dung và nghệ thuật.Tỏc dụng của bài học về nhận thức và tỡnh cảm. ( khoảng 8 dũng)