Bài giảng Ngữ văn 12 - Những đứa con trong gia đình - Trường THPT Trần Quốc Toản

(Trích)Nguyễn ThiTRƯỜNG THPT TRẦN QUỐC TOẢNNHỮNG ĐỨA CON TRONG GIA ĐÌNH Giới thiệu bài mới: - Đây là một truyện ngắn xuất sắc của Nguyễn Thi, thể hiện rõ bút pháp, phong cách nghệ thuật của nhà văn.- Tác phẩm mang đậm tính sử thi vì tác giả đã khắc họa rõ nét lòng yêu nước của nhân dân miền Nam thời chống Mĩ qua việc xây dựng hình tượng những người con trong một gia đình có truyền thống yêu nước, gắn bó - trung thành với cách mạng. Vậy những con người ấy là ai ? Họ có số phận và phẩm chất như thế nào ?DÀN Ý BÀI HỌCI/ GIỚI THIỆU CHUNG1, Tác giả2. Tác phẩmII/ ĐỌC – HIỂU VĂN BẢNNghệ thuậtPhân tích nhân vật a. nhân vật chú Năm b. Nhân vật má Việt c. Nhân vật Chiến d. Nhân vật Việt3. Tính sử thi của tác phẩm4. Đoạn văn cảm động nhấtI. GIỚI THIỆU CHUNG :Vài nét về tác giả: * Nguyễn Thi ( 1928-1968) tên thật là Nguyễn Hoàng Ca, quê ở tỉnh Nam Định nhưng gắn bó sâu sắc với nhân dân Nam Bộ và trở thành nhà văn của nhân dân Nam Bộ. * Sáng tác thành công ở nhiều thể loại: bút kí, truyện ngắn, tiểu thuyết. Tác phẩm xây dựng thành công hình tượng người nông dân Nam Bộ yêu nước, căm thù giặc, chiến đấu dũng cảm, thủy chung son sắt với cách mạng. Tác phẩm tiêu biểu: Người mẹ cầm súng, Truyện và kí, Những đứa con trong gia đình.* Nguyễn Thi là nhà văn có năng lực phân tích tâm lí sắc sảo; ngôn ngữ Nguyễn Thi phong phú, góc cạnh, giàu giá trị tạo hình và đậm chất Nam Bộ.Ông hi sinh trong chiến dịch Xuân Mậu Thân 1968, năm 2000 ông được truy tặng giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật.2. Tác phẩm Truyện ngắn được viết tháng 2 - 1966, trong những ngày chiến đấu ác liệt khi ông công tác ở Tạp chí Văn nghệ Quân giải phóng.Nêu Hoàn cảnh sáng tác ?Nguyễn Thi(1928-1968)II. ĐỌC – HIỂU:1.Về nghệ thuật: -Truyện ngắn Những đứa con trong gia đình được trần thuật chủ yếu qua dòng hồi tưởng miên man, đứt nối và cảm nghĩ của nhân vật Việt khi anh bị thương nặng ở chiến trường  Tác phẩm đậm đà màu sắc trữ tình, tự nhiên, sống động đồng thời tạo điều kiện cho nhà văn có thể đi sâu vào thế giới nội tâm nhân vật để dẫn dắt câu chuyện.Đoạn trích được trần thuật chủ yếu từ điểm nhìn của nhân vật nào? Cách trần thuật này cĩ tác dụng như thế nào đối với kết cấu truyện và khắc họa tính cách nhân vật?2. Phân tích nhân vật:- Đặc sắc của truyện là đã khắc họa được hình tượng những con người trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước. Họ có chung một đặc điểm:- Gan góc, dũng cảm, khao khát được chiến đấu giết giặc.- Căm thù giặc sâu sắc.- Giàu tình nghĩa, rất mực thủy chung, son sắt với quê hương và CM.- Trong cái dòng sông truyền thống của gia đình ấy, mỗi người một khúc, mỗi người lại có nét tính cách riêng, không ai giống ai. Đó chính là điểm nói lên tài năng của Nguyễn Thi. Tác phẩm kể chuyện một gia đình nông dân Nam Bộ. Truyền thống nào đã gắn bó những người con trong gia đình lại với nhau ?  Chú ý mối quan hệ giữa Chiến, Việt với má và chú Năm.a. Nhân vật chú Năm:- Là khúc thượng nguồn của dòng sông truyền thống gia đình: Chú hay kể sự tích của gia đình. Là tác giả cuốn sổ ghi chép những chuyện xảy ra với gia đình: tội ác của giặc, chiến công của từng thành viên trong gia đình.- Là người lao động chất phác, giàu tình cảm, tâm hồn bay bổng dạt dào cảm xúc khi cất giọng hò và đặt cả trái tim vào trong câu hát.Truyền thống gia đình đã thể hiện qua nhân vật chú Năm và má của Việt như thế nào ?b. Nhân vật má Việt : - Là hiện thân của truyền thống, là hình tượng phụ nữ mang đậm nét tính cách của nhân vật Nguyễn Thi. - Rất gan góc, căm thù giặc sâu sắc. Rất phụ nữ nhưng không hề mềm yếu. - Rất yêu thương chồng con, đảm đang tháo vát. Cuộc đời lam lũ cơ cực, đau thương chồng chất nhưng đã cắn răng nén chặt nỗi đau thương để nuôi con, đánh giặc: Một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo thằng giặc để đòi đầu chồng; hiên ngang đối đáp với kẻ thù mà hai bàn tay to bản vẫn phủ lên đầu đàn con đang nép dưới chân. - Ngã xuống trong một cuộc đấu tranh nhưng “trái cà nông lép má nhặt” về vẫn còn nóng hổi  người mẹ ấy mãi bất tử, sống mãi trong lòng những đứa con  Trước đêm ra đi chiến đấu, những đứa con đều cảm nhận “má cũng đã về đâu đây” Nét đặc sắc, nổi bật nào được thể hiện ở nhân vật này ?c. Nhân vật Chiến: - Là nhân vật kế thừa người mẹ. + Gan góc, đảm đang, tháo vát. + Có tính cách đa dạng: Vừa là một cô gái mới lớn, tính khí còn rất trẻ con, vừa là người chị biết nhường em, biết lo toan mọi việc. + Chiến khác má ở cái vẻ trẻ trung thích làm duyên làm dáng và hơn cả má. - Vận hội mới của CM đã tạo điều kiện cho cô được ra chân trời mặt biển, được trực tiếp cầm súng chiến đấu với quyết tâm: Nếu giặc còn thì tao mất  Phân tích và so sánh tính cách các nhân vật Chiến - Việt để làm rõ sự tiếp nối truyền thống gia đình của những đứa con ?d. Nhân vật Việt : d. Nhân vật Việt : * Là nhân vật trung tâm của tác phẩm. Bằng ngôn ngữ, nhịp điệu và giọng điệu riêng của tự truyện, nhân vật hiện lên thật sống động với hai nét nổi bật: Vừa là cậu con trai mới lớn, vừa là chiến sĩ gan góc dũng cảm, kiên cường. * Tính tình còn trẻ con, ngây thơ, hiếu động: - Hay tranh giành với chị, thích câu cá, bắn chim - đi bộ đội vẫn còn đem theo cái súng cao su ở trong túi. Mọi công việc nhà, Việt đều phó thác cho chị: Đêm trước ngày lên đường, chị lo toan sắp xếp việc nhà, lo gửi bàn thờ má, Việt lăn kềnh ra ván, cười khì khì rồi ngủ lúc nào không biết. - Vào bộ đội, Việt giấu chị như giấu của riêng vì sợ mất chị ; Bị thương nằm ở chiến trường, Việt không sợ chết mà lại sợ ma - những con ma cụt đầu ngồi trên cây xoài mồ côi hay thằng chỏng thụt lưỡi nhảy nhót trong những đêm mưa ngoài vàm sông khi gặp lại đồng đội, Việt khóc đó rồi lại cười đó, giống hệt thằng út em ở nhà.Tìm những chi tiết làm rõ hai nét đối lập nổi bật trong tính cách của nhân vật Việt ?* Tư thế chững chạc, đàng hoàng của người chiến sĩ dũng cảm, kiên cường:- Từ nhỏ, Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc chặt đầu cha mình mà đá.- Việt quyết tâm xin vào bộ đội để trả thù cho ba má. Trong một trận chiến ác liệt, anh đã hạ được một xe bọc thép của giặc. Việt bị thương nặng và lạc đơn vị . Trong đêm tối, Việt ngất đi tỉnh lại nhiều lần. Một mình nằm giữa chiến trường, toàn thân rỏ máu, mắt không thấy gì , đói khát Việt vẫn ở trong tư thế chờ giặc: Đạn đã lên nòng , ngón tay cái còn lại vẫn sẵn sàng nổ súng. Việt vẫn nhớ về má, về chú Năm, chị Chiến . Việt vẫn bò lết về nơi có tiếng súng vì ở đó, các anh đang chờ Việt và đạn ta đang đổ lên đầu giặc Mĩ  Hành động giết giặc để trả thù nhà, đền nợ nước đã trở thành thước đo phẩm cách con người của nhân vật Nguyễn Thi.Tìm những chi tiết làm rõ hai nét đối lập nổi bật trong tính cách của nhân vật Việt ?3. Tính chất sử thi của truyện ngắn “Những đứa con trong gia đình” thể hiện ở chỗ:- Vấn đề mà tác phẩm đặt ra có ý nghĩa chung cho cả cộng đồng và dân tộc trong thời kì chống Mĩ cứu nước.- Phẩm chất và tính cách của các nhân vật chính diện đều tiêu biểu cho những con người của thời đại.- Giọng điệu của tác phẩm trân trọng và ngợi ca những con người của chủ nghĩa anh hùng. Phân tích những biểu hiện của khuynh hướng sử thi trong đoạn trích này ?4. Đoạn văn cảm động nhất là đoạn diễn tả cuộc đối thoại giữa Chiến và Việt đêm trước ngày lên đường. Vì : Đây là một đoạn văn đối thoại rất tự nhiên, sinh động. Tính cách, cá tính của hai chị em bộc lộ rõ qua cuộc đối thoại này: Hai chị em cùng rất thương má, cùng mang nặng mối thù của má, cùng háo hức được đi giết giặc nhưng chị ra chị, em ra em với những nét khác nhau.- Cảm động nhất là cảnh hai chị em khiêng bàn thờ má sang gửi chú Năm: Chị Chiến  nhấc bổng một đầu bàn thờ má lên, Việt ghé vào một đầu đưa má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má, đến khi nước nhà độc lập con lại đưa má về. Việt thấy thương chị và cảm nhận được mối thù thằng Mĩ , vì nó đang đè nặng trên vai. Trong không khí vô cùng thiêng liêng này, hai đứa trẻ dường như khôn lớn hơn, trưởng thành hơn. Vô tư như Việt mà cũng đã thấy rõ lòng mình là thấy thương chị lạ. Đối với anh chị, đoạn văn nào cảm động nhất ? Vì sao ? Đây là chi tiết nghệ thuật có tính tiểu thuyết, cô đọng, dồn nén, chất chứa biết bao ý nghĩa, vừa là hành động cụ thể vừa có yếu tố tâm linh, vừa nặng trĩu căm thù, vừa chan chứa yêu thương .III. GHI NHỚ : - Tác phẩm thể hiện những đặc sắc về nghệ thuật truyện ngắn của Nguyễn Thi: trần thuật qua dòng hồi tưởng của nhân vật, khắc họa tính cách và miêu tả tâm lí sắc sảo; ngôn ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ. - Truyện kể về những người con trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc, thủy chung son sắt với quê hương, cách mạng. Chính sự gắn bó sâu nặng giữa tình cảm gia đình với truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người VN, dân tộc VN trong cuộc k.c chống Mĩ cứu nước.III. KIỂM TRA, ĐÁNH GIÁ: HS nắm vững tư tưởng chủ đề, hệ thống nhân vật. Qua việc phân tích nhân vật để làm rõ chủ đề. Nắm vững nghệ thuật tác phẩm: kể chuyện, xây dựng nhân vật.IV. CỦNG CỐ, DẶN DÒ, LUYỆN TẬP.