Bài giảng Ngữ văn 12 - Rèn luyện kĩ năng mở bài, kết trong bài văn nghị luận

BÀI DỰ THI “VIÊN PHẤN XANH”GIÁO ÁN ĐIỆN TỬ (Sách giáo khoa lớp 12 tập 2) Nhóm thực hiện: 	Nguyễn HồngAnh 	Nguyễn Thanh Hà 	Phan Duy Khôi Lớp Ngữ Văn 4ATRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCMKHOA NGỮ VĂNRÈN LUYỆN KĨ NĂNG MỞ BÀI, KẾT TRONG BÀI VĂN NGHỊ LUẬN// Để bản in Handouts được rõ nét, một số phần đồ họa đã được lược bỏCẤU TRÚC GIÁO ÁN Phương pháp và phương tiệnTiến trình dạy họcCông việc chuẩn bịMục tiêu bài dạy12342MỤC TIÊU BÀI DẠY 1. Về kiến thức - Hiểu một cách đầy đủ về chức năng của mở bài và kết bài trong văn nghị luận 	 - Nắm vững các kiểu mở bài và kết bài thông dụng trong văn nghị luận. 2. Về kĩ năng Có ý thức vận dụng một cách linh hoạt các kiểu mở bài và kết bài trong khi viết văn nghị luận 3. Về thái độ	 - Thấy được tầm quan trọng của mở bài và kết bài trong một bài văn nghị luận. - Biết nhận diện các lỗi thường gặp khi viết mở bài và có ý thức tránh những lỗi này. 31. Về phía giáo viên - Soạn giáo án. - Chuẩn bị đồ dùng dạy học: Sách Ngữ Văn 12 tập 2, sách giáo viên Ngữ Văn 12 tập 2, phần mềm Mindmap 5.0. - Phiếu câu hỏi2. Về phía học sinh - Đọc và gạch dưới các ý chính của bài học trong sách giáo khoa. - Soạn bài theo hướng dẫn của giáo viên. - Luyện tập sử dụng phần mềm Mindmap 5.0.CÔNG VIỆC CHUẨN BỊ4 1. Phương pháp dạy học	- Phương pháp diễn giảng	- Phương pháp phát vấn	- Phương pháp gợi mở	- Phương pháp thảo luận	2. Phương tiện dạy học	- Sách giáo khoa, sách giáo viên Ngữ Văn 12 tập 2	- Phần mềm PowerPoint	- Phần mềm Mindmap 5.0PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC5KIỂM TRA BÀI CŨ 1) Em biết gì về tác giả Lỗ Tấn? 2) Các chi tiết nghệ thuật: đường mòn trong nghĩa địa, vòng hoa trên mộ Hạ Du, câu hỏi “Thế này là thế nào nhỉ?” trong tác phẩm “Thuốc” của Lỗ Tấn có ý nghĩa như thế nào?6(2 phút)(2 phút)7Một bài văn chỉ hay khi:Dòng văn mở đầu khơi chảy đầy sinh khíÝ tứ không vơi cạn cho đến câu cuối cùngNhư một dòng sông thượng nguồn phải trong và hạ nguồn đầy sâu lắngLàm sao để viết được một bài văn hay?RÈN LUYỆN KĨ NĂNG MỞ BÀI, KẾT BÀITRONG BÀI VĂN NGHỊ LUẬN A- Giới thiệu bài mới (2’) B- Nội dung bài học I. Viết mở bài (20’) 1/ Tìm hiểu chức năng của mở bài (7’) 2/ Các yêu cầu cơ bản của mở bài (13’) II. Viết kết bài (16’) 1/ Tìm hiểu chức năng của kết bài (7’) 2/ Các yêu cầu cơ bản của kết bài (9’) III. Luyện tập (33’) 1/ Bài tập 1, SGK/116 (15’) 2/ Bài tập 3, SGK/117 (18’)C- Củng cố (10’)D- Dặn dò (2’)CẤU TRÚC BÀI HỌC8I. VIẾT PHẦN MỞ BÀI9BÀI TẬP 1/112/SGK Chọn mở bài thích hợp cho đề bài sau: Đề bài: Phân tích giá trị nghệ thuật của tình huống truyện trong Vợ nhặt (Kim Lân).Tìm hiểu chức năng của mở bài1.101	Nhà văn Kim Lân tên khai sinh là Nguyễn Văn Tài, quê ở làng Phù Lưu, xã Tân Hồng, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh. Kim Lân bắt đầu viết truyện ngắn từ năm 1941. Tác phẩm của ông được đăng trên các báo Tiểu thuyết thứ Bảy và Trung Bắc chủ nhật. Ôâng là tác giả của các tập truyện ngắn: Nên vợ nên chồng (1955), Con chó xấu xí (1962). Truyện ngắn Vợ nhặt lúc đầu có tên là Xóm ngụ cư. Tác phẩm được viết ngay sau khi Cách mạng tháng Tám thành công. Sau khi hòa bình lập lại, nhà văn dựa vào một cột truyện cũ và viết lại tác phẩm này. Vợ nhặt được in trong tập Con chó xấu xí. Đây là tác phẩm có tình huống truyện đặc sắc112	Truyện ngắn Vợ nhặt của nhà văn Kim Lân được viết ngay sau Cách mạng tháng Tám thành công. Cái tên mà tác giả chọn đặt cho truyện ngắn này đã cho thấy một tình huống rất “có vấn đề” của câu chuyện được kể. Từ chuyện “nhặt được vợ” của Tràng – nhân vật chính trong tác phẩm – đúng vào những ngày đói thê thảm của năm Aát Dậu (1945), nhà văn đã thâu tóm trong đó không chỉ cái bi kịch và khát vọng sống của một con người mà còn phản ánh trọn vẹn tấn bi kịch lịch sử và khát vọng sống, xu thế tất yếu của dân tộc. Tình huống “nhặt được vợ” (như nhan đề của truyện ngắn đã nêu rõ) có vai trò quyết định đối với toàn bộ giá trị nghệ thuật và nội dung của tác phẩm.123	Đọc Vợ nhặt của Kim Lân, cái ấn tượng đậm nét nhất mà truyện ngắn để lại trong tâm trí người đọc là hình ảnh Tràng dắt về “người vợ theo” trong cái cảnh “tối sầm lại vì đói khát” của năm Aát Dậu. Sự lựa chọn đầy táo bạo của con người trong tình huống trớ trêu ấy cũng là sự lựa chọn của cả một cộng đồng: phải sống và làm người, phải vượt lên cái đói và cái chết. Đó cũng là tình huống của lịch sử. Có thể nói, thành công của Vợ nhặt trước hết là thành công của tình huống truyện.13Mở bài (2)Mở bài (1)Mở bài (3)Chưa nêu bật được trọng tâm vấn đềDIỄN DỊCHQUY NẠPĐáp ứng đầy đủ yêu cầu của đề bài14 Từ ba ví dụ trên, em nào có thể cho cô biết chức năng của mở bài?Tìm hiểu chức năng của mở bài1.  Chức năng của mở bài: đánh dấu bước khởi đầu trong quá trình trình bày vấn đề nghị luận, nêu bật nội dung cần bàn luận.15BÀI TẬP 2/113/SGK Đọc các mở bài sau và thực hiện yêu cầu nêu ở dưới: - Xác định vấn đề được triển khai trong văn bản và vai trò của mở bài trong việc trình bày vấn đề nghị luận - Phân tích tính hấp dẫn của các mở bài trênCác yêu cầu cơ bản của mở bài2.161- Vấn đề được triển khai: đặt nguyên lý cho bản Tuyên ngôn Độc lập.- Tính hấp dẫn: trích bản Tuyên ngôn Mỹ, Pháp làm cơ sở có sức thuyết phục.	 Hỡi đồng bào cả nước,	“Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho học những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”.	Lời bất hủ ấy trong bản Tuyên ngôn Độc lập năm 1776 của nước Mĩ. Suy rộng ra, câu ấy có ý nghĩa là: tất cả các dân tộc trên thế giới đều sinh ra bình đẳng, dân tộc nào cũng có quyền sống, quyền sung sướng và quyền tự do.	Bản Tuyên ngôn Nhân quyền và Dân quyền của Cách mạng Pháp năm 1791 cũng nói:	“Người ta sinh ra tự do và bình đẳng về quyền lợi; và phải luôn luôn được tự do và bình đẳng về quyền lợi.”	Đó là những lẽ phải không ai chối cãi được.172	Vị trí của Tâm Tâm đối với Thơ mới có cái gì na ná như Thôi Hiệu đối với thơ Đường. Nếu chọn mười nhà thơ Đường lớn nhất, chưa chắc đã có Thôi Hiệu, nhưng nếu chọn mười bài thơ Đường hay nhất không thể không có Hoàng Hạc lâu. Vâng, kể tên mười nhà thơ mới lớn nhất không chắc có Thâm Tâm, nhưng chọn mười bài thơ mới hay nhất khó có thể bỏ qua Tống biệt hành. Thi phẩm là sự thăng hoa đột xuất của ngòi bút Thâm Tâm.183 Năm thập kỉ trước đây, khi Nam Cao quyết định bắt tay vào viết Cái lò gạch cũ - tên đầu tiên của Chí Phèo - thì trong văn học hiện thực phê phán, đề tài nông thôn đã qua mùa nở rộ, và những sáng tác thành công về nông dân của Nguyễn Công Hoan, Ngô Tất Tố, Vũ Trọng Phụng đã tồn tại sừng sững giữa văn đàn. Tác phẩm của một cây bút hồi ấy chưa mấy ai biết đến tên tuổi như Nam Cao cầm chắc sẽ bị che khuất, sẽ bị rơi vào cõi quên, nếu tác giả không tìm cho mình được một hướng khai thác riêng cho một đề tài đa thành quen thuộc. Thử thách đó, Nam Cao đã lặng lẽ chấp nhận, và đã vượt qua, với một Chí Phèo thật sự sâu sắc và độc đáo.19Phân tích ngữ liệu (2) - (3)20 Như vậy, theo em, phần mở bài cần đáp ứng yêu cầu gì trong quá trình tạo lập văn bản? + Thông báo chính xác, ngắn gọn vấn đề + Hướng người đọc vào nội dung vấn đề + Gợi sự hứng thú YÊU CẦUCỦA MỞ BÀI21Các yêu cầu cơ bản của mở bài2.II. VIẾT PHẦN KẾT BÀI22BÀI TẬP 1/114/SGK Chọn kết bài thích hợp cho đề bài sau: Đề bài: Suy nghĩ của anh chị về nhân vật ông lái đò trong tùy bút Người lái đò Sông Đà (Nguyễn Tuân)Tìm hiểu chức năng của kết bài1.23 Thiên tùy bút Người lái đò Sông Đà đã thể hiện rõ sự tài hoa và uyên bác trong phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân. Đó chính là sự phong phú, tinh tế trong cách biểu hiện thiên nhiên, con người để khắc họa rõ nét cái kì vĩ, phi thường của công cuộc chinh phục thiên nhiên. Tác phẩm hấp dẫn ở nhịp văn giàu nhịp điệu, đầy lôi cuốn ; cách dùng từ ngữ phong phú, sinh động và đầy bất ngờ. Đặc biệt, hình tượng người lái đò sông Đà đã để lại những ấn tượng thật sâu sắc24 Hình tượng người lái đò sông Đà, như đã đề cập tới, mang vẻ đẹp vừa mạnh mẽ, kì vĩ vừa bay bổng, phóng túng. Sự sáng tạo, dũng cảm và tài hoa của người lái đò trong cuộc đối mặt với thách thức trên sóng nước là biểu tượng của những phẩm chất đáng trân trọng nhất ở người lao động – đồng thời là người nghệ sĩ – theo cảm quan đặc biệtcủa Nguyễn Tuân. Từ tay lái nở hoa trên thác ghềnh, sóng nước, một lần nữa, Nguyễn Tuân lại khẳng định rõ bản lĩnh và quan niệm nghệ thuật của mình25Kết bài (2)đáp ứng đầy đủ yêu cầu đề bàiliên kết chặt chẽ với phần trướckhông đánh giá khái quát được vấn đềthiếu sự liên kết với phần trướcKết bài (1)26Sau khi đã tìm hiểu những ngữ liệu trên, em nào có thể cho cô biết chức năng của kết bài?Tìm hiểu chức năng của kết bài1. Chức năng của kết bài: thông báo về sự kết thúc trong quá trình trình bày vấn đề nghị luận, để lại ấn tượng sau cùng cho người đọc27BÀI TẬP 2/115/SGK HS đọc 2 lần ngữ liệu (1), (2) của bài tập 2, suy nghĩ và trả lời các câu hỏi sau: - Em thử gạch dưới các ý quan trọng và cho biết kết bài sau đây đã nêu được nội dung gì của văn bản? - Theo em, kết bài này đã có tác động như thế nào đến người đọc? Vì sao?2.Các yêu cầu cơ bản của kết bài28	Vì những lẽ trên, chúng tôi, Chính phủ lâm thời của nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa, trịnh trọng tuyên bố với thế giới rằng:	Nước Việt Nam có quyền hưởng tự do và độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy.+ “Nước Việt Nam có quyền”: nhận định khái quát, khẳng định ý nghĩa vấn đề+ “Toàn thể dân tộc .”: liên hệ mở rộng. Khắc sâu và củng cố tinh thần chiến đấu29	Hai đứa trẻ đã thực hiện được điều này. Hơn thế nữa, dấu ấn của phố huyện ấy luôn khảm trong ta bằng quyền năng kì lạ. Bây giờ và mãi sau này, mỗi khi đứng trước một phố huyện nào thì câu chuyện của Thạch Lam dễ sống dậy trong ta, bằng ánh sáng đẹp, diệu kì.+ “ Hai đứa trẻ đã thực hiện được điều này”: khẳng định, nhấn mạnh vấn đề.+ “ Hơn thế nữa.diệu kỳ”: liên hệ mở rộng  khắc sâu ấn tượng câu chuyện30 Như vậy, theo em, phần kết bài cần đáp ứng yêu cầu gì trong quá trình tạo lập văn bản? + Thông báo về sự kết thúc của việc trình bày vấn đề + Đánh giá khái quát của người viết + Gợi liên tưởng rộng, sâu YÊU CẦUCỦA KẾT BÀI312.Các yêu cầu cơ bản của kết bàiIII. LUYỆN TẬP32(33 phút)Bài tập 1-SGK/ 116	Cảm nhận của anh (chị) về số phận con người qua hình tượng ơng lão đánh cá Xan-ti-a-gơ trong tác phẩm Ơng già và biển cả của nhà văn Ơ. Hê-minh-uê.CÁC CÁCH MỞ BÀI THÔNG DỤNG	Mở bài 1 – SGK/116Ơi! Biết bao thuyền viên thuyền trưởngBuổi ra đi vui sướng đường xa	(V. Hugo) Bi kịch của con người trước biển cả cũng là bi kịch của khát vọng quá lớn và những thất bại khơng thể tránh khỏi trên hành trình tìm kiếm những giá trị của tồn tại. Nhưng vì sao hành trình ấy vẫn thơi thúc con người? Và con người vẫn ra đi theo tiếng gọi của biển cả bí ẩn? Vì sao hành trình ấy vẫn tiếp nối khơng ngừng trong suốt lịch sử của lồi người như một khúc bi ca bất tận, như một bản giao hưởng diễm tuyệt? Liệu số phận của con người trong Ơng già và biển cả của Ơ. Hê-minh-uê cĩ phải là một phần của bản giao hưởng bi tráng đĩ? Mở bài 2 – SGK/116 Ơng già và biển cả (1952) là tác phẩm thể hiện rõ nét bút pháp và quan niệm nghệ thuật của Ơ. Hê-minh-uê. Trong truyện ngắn này, tác giả đã khắc họa hình tượng Con Người đối mặt với Đại Dương. Cuộc quyết đấu của ơng lão đánh cá Xan-ti-a-gơ trước biển với khát vọng lớn lao, chiến thắng phi thường và cả nỗi mất mát đau đớn là một biểu tượng đầy sức gợi mở và ám ảnh.33CÁC CÁCH MỞ BÀI THÔNG DỤNG	Mở bài 3 – SGK/114 Năm thập kỉ trước đây, khi Nam Cao quyết định bắt tay vào viết Cái lị gạch cũ - tên đầu tiên của Chí Phèo - thì trong văn học hiện thực phê phán, đề tài nơng thơn đã qua mùa nở rộ, và những sáng tác thành cơng về nơng dân của Nguyễn Cơng Hoan, Ngơ Tất Tố, Vũ Trọng Phụng đã tồn tại sừng sững giữa văn đàn. Tác phẩm của một cây bút hồi ấy chưa mấy ai biết đến tên tuổi như Nam Cao cầm chắc sẽ bị che khuất, sẽ bị rơi vào cõi quên, nếu tác giả khơng tìm cho mình được một hướng khai thác riêng cho một đề tài đã thành quen thuộc. Thử thách đĩ, Nam Cao đã lặng lẽ chấp nhận, và đã vượt qua, với một Chí Phèo thật sự sâu sắc và độc đáo.Mở bài 3 – SGK/114Đề bài: Phân tích tác phẩm Chí Phèo của nhà văn Nam Cao. 33CÁC CÁCH MỞ BÀI THÔNG DỤNG	 Thơ ca chúng ta từ ngàn năm đã viết về Tổ quốc, và hình tượng Tổ quốc trong thơ ca từ sau Cách mạng tháng 8 đến nay là sự kế thừa và phát triển của thơ ca truyền thống. Đĩ là một đất nước anh hùng trong chiến đấu và sản xuất, là một đất nước tươi đẹp và nhân ái thiết tha. Cĩ thể nĩi, chưa bao giờ trong thơ ca của chúng ta, hình tượng Tổ quốc lại cĩ những phẩm chất cao đẹp và mới mẻ như vậy.Đề bài: Cảm nhận của em về hình tượng Tổ quốc trong thi ca từ sau Cách mạng tháng 8 đến nay. 33Mở bài 4Mở bài 41. Em có nhận xét gì về cách dẫn dắt vào đoạn của các mở bài này?2. Em có nhận xét gì về trình tự phát triển của các đoạn mở bài trên?3. Theo em, các đoạn mở bài trên thể hiện tính hấp dẫn ở những điểm nào?GỢI Ý PHÂN TÍCH// Sau khi phân tích, GV vẽ trực tiếp MindMap minh họa.351 Suy nghĩ về hình tượng sóng và khát vọng tình yêu trong Sóng – Xuân Quỳnh2 Tình yêu và khát vọng đối với tự do trong bài Tự do – P.Ê-luy-a3 Nguyên nhân và ý nghĩa của hành động quyết liệt: Mị cắt dây trói và cùng A Phủ trốn khỏi nhà thống lí Pá Tra Lớp chia thành 3 tổ (đã phân công từ trước), sử dụng phần mềm mindmap viết mở bài và kết bài cho một trong những đề bài dưới đây:BÀI TẬP 3/117/SGK36Chức năngCác yêu cầu cơ bảnMở bài Kết bàiCỦNG CỐ (10’)37Chức năngCác yêu cầu cơ bảnMở bài Đánh dấu bước khởi đầu trong quá trình trình bày vấn đề nghị luận Thông báo chính xác, ngắn gọn vấn đề Hướng người đọc vào nội dung Nêu bật nội dung cần bàn luận Gợi sự hứng thúKết bài Thông báo về sự kết thúc trong quá trình trình bày vấn đề nghị luận Thông báo về sự kết thúc của việc trình bày vấn đề Đánh giá khái quát của người viết Để lại ấn tượng sau cùng cho người đọc Gợi liên tưởng rộng, sâuCỦNG CỐ381) - Học bài theo nội dung đã củng cố - Làm bài tập 2/116/SGK2) Chuẩn bị bài mới: - Đọc “Số phận con người” từ 1 đến 3 lần - Tóm tắt tác phẩm - Em có cảm nhận gì sau khi đọc xong đoạn trích?DẶN DÒ39