Bài giảng Ngữ văn 12 - Tiết 35, 36: Thực hành một số phép tu từ cú pháp - Trường THPT Lương Thế Vinh

SỞ GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO QUẢNG NAMTRƯỜNG THPT LƯƠNG THẾ VINHHỘI GiẢNG CHÀO MỪNG NGÀY NHÀ GIÁO ViỆT NAM 20/11CHÀO QUÝ THẦY CÔ GIÁO VỀ DỰ GiỜ THĂM LỚPCHÀO CÁC EM HỌC SINH LỚP 12/7 Kiểm tra bài cũĐoạn thơ sau đã gợi ra được khung cảnh hiểm trở của vùng rừng núi và sự gian lao, vất vả của cuộc hành quân là nhờ có sự đóng góp của yếu tố ngữ âm (có cả những yếu tố không thuộc ngữ âm).Hãy phân tích Dốc lên khúc khuyủ dốc thăm thẳm Heo hút cồn mây súng ngửi trời Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi. (Quang Dũng-Tây Tiến) -Nhịp 4-3 ở 3 câu thơ đầu - Sự phối hợp các thanh trắc và thanh bằng ở ba câu thơ đầu, trong đó câu thơ đầu thiên về thanh trắc  Gợi không gian hiểm trở và mang sắc thái hùng tráng. Câu thứ tư toàn thanh bằng  Gợi không gian thoáng đãng, rộng lớn trải ra trước mắt sau khi vượt chặng đường gian lao, vất vả. - Các từ láy gợi hình - Phép nhân hóa - Phép lặp cú pháp (câu 1 và 3) Tiết: 35,36 THỰC HÀNH MỘT SỐ PHÉP TU TỪ CÚ PHÁP I.Phép lặp cú pháp 1.Ôn tập : Thế nào là phép lặp cú pháp? Lặp cú pháp là sự lặp lại kết cấu cú pháp trong câu hoặc đoạn câu nhằm nhấn mạnh nội dung được đề cập hoặc tạo nên sự hài hòa, cân đối về từ ngữ, âm điệu 2. Thực hành: Bài tập 1 Trong các đoạn văn, thơ sau, có những câu không những lặp lại một số từ ngữ mà còn lặp lại kết cấu cú pháp. - Hãy xác định những câu có lặp kết cấu cú pháp và phân tích kết cấu cú pháp đó. - Cho biết phép lặp đó có tác dụng như thế nào?a) Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã thành thuộc địa của Nhật, chứ không phải thuộc địa của Pháp nữa. Khi Nhật hàng Đồng minh thì nhân dân cả nước ta đã nổi dậy giành chính quyền, lập nên nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà. Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhật, chứ không phải từ tay Pháp. Pháp chạy, Nhật hàng, vua Bảo Đại thoái vị. Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây dựng nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hoà.KÕt cÊu cú ph¸p ®­îc lÆp l¹i:C©u1C©u 2Sù thËt lµ tõ mïa thu n¨m 1940n­íc ta ®· thµnh thuéc ®Þa cña NhËt chø kh«ng phaûi thuéc ®Þa cña Ph¸p nöõaSù thËt lµd©n ta®· lÊy l¹i n­íc ViÖt Nam tõ tay NhËt chø kh«ng phaûi tõ tay Ph¸p -> KÕt cÊu kh¼ng ®Þnh ë vÕ ®Çu vµ b¸c bá ë vÕ sau Chñ ng÷VÞ ng÷ 1VÞ ng÷ 2 Thµnh phần phô t×nh th¸i (P)Sự thật là từ mùa thu năm 1940, nước ta đã trở thành thuộc địa của Nhật chứ không phải thuộc địacủa Pháp nữa.Sự thật là dân ta đã lấy lại nước Việt Nam từ tay Nhậtchứ không phải từ tay PhápKÕt cÊu cú ph¸p ®­îc lÆp l¹i:C©u1C©u2D©n ta D©n ta®· ®¸nh ®æ l¹i ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 naêm nay ®Ó g©y dùng nªn n­íc ViÖt Nam ®éc lËpchÕ ®é qu©n chñ mÊy m­¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoµT¸c dông: T¹o cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hào hùng, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.Chñ ng÷VÞ ng÷Phô ng÷ chØ ®èi t­îngTr¹ng ng÷Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để xây dựng nước Việt Nam độc lập.Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thếkỉ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa.b) Trêi xanh ®©y lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y lµ cña chóng ta Nh÷ng c¸nh ®ång th¬m m¸t Nh÷ng ng¶ ®­êng b¸t ng¸t Nh÷ng dßng s«ng ®á nÆng phï sa (Nguyễn Đình Thi - Đất nước) Trêi xanh ®©y // lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y // lµ cña chóng ta C V Nh÷ng c¸nh ®ång // th¬m m¸t Nh÷ng ng¶ ®­êng // b¸t ng¸t Nh÷ng dßng s«ng // ®á nÆng phï sa C V(TT)T¸c dông: Khẳng ®Þnh m¹nh mẽ chñ quyÒn của chóng ta và béc lé cảm xóc sung s­íng, tù hào, sảng kho¸i ®èi với thiªn nhiªn, ®Êt n­íc khi giành ®­îc quyền làm chñ. C. “Nhớ sao lớp học i tờ Đồng khuya đuốc sáng những giờ liên hoan Nhớ sao ngày tháng cơ quan Gian nan đời vẫn ca vang núi đèo. Nhớ sao tiếng mõ rừng chiều Chày đêm nện cối đều đều suối xa” ( Tố Hữu- Việt Bắc ) - Lặp từ: Nhớ sao- Lặp kết cấu cú pháp: Kiểu câu cảm thán- Tác dụng:Biểu hiện nỗi nhớ da diết của người ra đi đối với những cảnh sinh hoạt và cảnh thiên nhiên ở Việt BắcBµi tập 2Thảo luận nhóm:Phân tích các kết cấu cú pháp trong các bài tập a,b,c,d ; nhận xét về số tiếng, sự đối xứng, nhịp điệu và tác dụng.. a) Tục ngữ: Bán anh em xa, mua láng giềng gần Hai vÕ lÆp có ph¸p nhê phÐp ®èi chÆt chÏ vÒ sè l­îng tiÕng, vÒ tõ lo¹i,về nghĩa của từ, vÒ kÕt cÊu cú ph¸p cña tõng vÕPhép đối: - Số lượng tiếng: 4-4 - Từ loại: ĐT- DT – TT, ĐT – DT - TT - Cấu tạo từ : Từ đơn - Từ ghép - Từ đơn, Từ đơn - Từ ghép - Từ đơn - Nghĩa của từ: bán > Phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng ) Cô giµ ¨n cñ Êu nonChó bÐ trÌo c©y ®¹i línChñ ng÷ (DT)VÞ ng÷ (§T)Thµnh tè phô cña VN (DT-TT)Cô giµ ¨n cñ Êu nonChó bÐ trÌo c©y ®¹i línc. Thơ Đường luật: Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ, Người khôn, người đến chốn lao xao. (Nguyễn Bỉnh Khiêm - Nhàn )C.Th¬ §­êng luËtC©u 1C©u 2Ta d¹iNg­êi kh«ntang­êi®Õnchèn lao xaot×mn¬i v¾ng vÎ=> Phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại, nghĩa của từ, cấu tạo từ (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngôn bát cú) và lặp nhịp điệuChñ ng÷ (DT)VÞ ng÷ (§T)Thµnh tè phô cña VN (TT)Khởi ng÷Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ,Người khôn, người đến chốn lao xao. (Nguyễn Bỉnh Khiêm - Nhàn )So sánh hiện tượng lặp kết cấu cú pháp trong bài tập 1 và 2 để thấy những điểm giống và khác nhau ( về số tiếng trong câu, sự đối xứng, nhịp điệu và tác dụng) của chúng Lặp kết cấu cú Thể loại pháp Tục ngữ, câu đối, thơ Đường, văn biền ngẫuVăn chính luận, thơ tự do Số lượng tiếngBằng nhau Có thể không bằng nhau Từ loại, cấu tạo từ Cùng loại, cùng kiểuCó thể không cùngloại, không cùng kiểu Nhịp điệu Lặp ở mức độ rõ Có thể không lặp- Giống nhau: Tất cả đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp.- Khác nhau:Bài “Dọn về làng” (Nông Quốc Chấn –SGK trang 140) “Mẹ ngồi khóc, con cúi đầu cũng khóc  Máu đầy tay, nước mắt tràn mặt”Bài “Đất nước” ( Nguyễn Khoa Điềm-SGK trang 118) “Khi ta lớn lên Đất nước đã có rồi  Đất nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm” Bài tập 3Hãy xác định các câu trong hai đoạn thơ sau có lặp kết cú pháp, phân tích và nêu tác dụng “ Dọn về làng” Mẹ //tháo khăn phủ mặt cho chồng C V PN chỉ đối tượngCon // cởi áo liệm thân cho bố C V PN chỉ đối tượng “Đất nước” Đất //là nơi anh đến trường C V PN Nước //là nơi em tắm C V PN Đất nước //là nơi ta hò hẹn C V PNĐất nước//là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm C V PN TN Tác dụng:Khẳng định:Đất nước gắn với những kỷ niệm cụ thể, riêng tư, biến thành máu thịt của mỗi người Tác dụng: Biểu lộ niềm thương yêu và căm giận khi người thân bị giặc sát hạiII/ PhÐp liÖt kª 1.Ôn tập: Thế nào là phép liệt kê?Sự sắp xếp nối tiếp những đơn vị cú pháp đồng loại (nhưng khác nhau về từ ngữ) nhằm tạo ra những ý nghĩa bổ sung về mặt nhận thức hoặc thể hiện cách đánh giá, c¶m xóc chñ quan về các sự vật được đưa ra. 2.Thực hành:kh«ng cã mÆcth×ta cho ¸okh«ng cã ¨n th× ta cho c¬mquan nháta th¨ng chøcth×T¸c dông: Nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh.hoµn c¶nhth×gi¶i ph¸pPhân tích hiệu quả của phép lặp cú pháp phối hợpvới liệt kê trong hai đoạn trích sau: a) “Các ngươi ở cùng ta coi giữ binh quyền đã lâu ngày, không có mặc thì ta cho áo, không có ăn thì ta cho cơm; quan nhỏ thì ta thăng chức, lương ít thì ta cấp bổng; đi thủy thì ta cho thuyền, đi bộ thì ta cho ngựa; lúc trận mạc xông pha thì cùng nhau sống chết, lúc ở nhà thì cùng nhau vui cười. Cách đối đãi so với Vương Công Kiên, Cốt Đãi Ngột Lang ngày trước cũng chẳng kém gì.” ( Trần Quốc Tuấn -Hịch tướng sĩ) b)VÒ chÝnh trÞ, chóng tuyÖt ®èi kh«ng cho nh©n d©n ta mét chót tù do d©n chñ nµo.Chóng thi hµnh nh÷ng luËt ph¸p d· man. Chóng lËp ba chÕ ®é kh¸c nhau ë Trung, Nam, B¾c ®Ó ng¨n c¶n viÖc thèng nhÊt n­íc nhµ cña ta, ®Ó ng¨n c¶n d©n téc ta ®oµn kÕt.Chóng lËp ra nhµ tï nhiÒu h¬n tr­êng häc. Chóng th¼ng tay chÐm giÕt nh÷ng ng­êi yªu n­íc th­¬ng nßi cña ta. Chóng t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong nh÷ng bÓ m¸u.Chóng rµng buéc d­ luËn, thi hµnh chÝnh s¸ch ngu d©n.Chóng dïng thuèc phiÖn, r­îu cån ®Ó lµm nßi gièng ta suy nh­îc. (Hồ Chí Minh – Tuyên Ngôn Độc lập) b)VD:Chóng // thi hµnh nh÷ng luËt ph¸p d· man. T¸c dông: phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt vạch tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp, dồn dập.cvPhụ ngữ chỉ đối tượng Chúng //lập ra nhiều nhà tù hơn trường họcChúng // lập ra ba chế độ khác nhau ở Trung,Nam, Bắc đểChúng // dùng thuốc phiện, rượu cồn đểIII/ PhÐp chªm xena) ThÞ Në xÝch l¹i. §Æt bµn tay lªn ngùc h¾n (thÞ suy nghÜ ®Õn b©y giê míi xong), thÞ hái h¾n: - Võa thæ h¶?b) ChÝ PhÌo h×nh nh­ ®· tr«ng tr­íc thÊy tuæi giµ cña h¾n, ®ãi rÐt vµ èm ®au, vµ c« ®éc, c¸i nµy cßn ®¸ng sî h¬n ®ãi rÐt vµ èm ®au.c) C« bÐ nhµ bªn (cã ai ngê) Còng vµo du kÝch H«m gÆp l¹i t«i vÉn c­êi khóc khÝch M¾t ®en trßn (th­¬ng th­¬ng qu¸ ®i th«i)d) Bëi thÕ cho nªn, chóng t«i, L©m thêi ChÝnh phñ cña n­íc ViÖt Nam míi, ®¹i biÓu cho toµn d©n ViÖt Nam, tuyªn bè tho¸t li Lµ nhöõng từ ngữ (có khi là một tổ hợp từ có dạng một câu trọn vẹn) trong câu, nhưng không cã quan hệ ngữ pháp giữa câu này với phần câu chứa chúng nhằm chi tiết hoá sự việc, bæ sung th«ng tin làm cho lêi vaên thªm linh ho¹tThế nào là chêm xen?1.Ôn tập 2. Thực hành Bài tập 1Phân tích bộ phận in đậm trong các câu sau về các mặt:Vị trí và vai trò ngữ pháp trong câu Dấu câu tách biệt bộ phận đó Tác dụng của bộ phận đó đối với việc bổ sung thông tin, biểu hện tình cảm, cảm xúca) -Vị trí, vai trò ngữ pháp:Giữa hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích, ghi chú thêm thông tin - Dấu câu:Khi nói: Tách bằng ngữ điệu. Khi viết:dấu ngoặc đơn - Tác dụng:bổ sung thông tin cho khoảnh khắc( thị Nở)“đặt bàn tay lên ngực hắn”b) - Vị trí:Đi sau và ghi chú thêm thông tin cho từ “côđộc” - Dấu câu tách biệt: Dấu phẩy -Tác dụng:Ghi chú thêm thông tin đánh giá về sự“cô độc” so với “đói rét và ốm đau”c) -Vị trí và vai trò ngữ pháp:Cuối câu thơ, ghi chú thêm nhận xét và cảm xúc- Dấu câu: Dấu ngoặc đơn - Tác dụng:Bộc lộ nhận xét và cảm xúc trước sự việc, hiện tượng mà cô gái đã làm d) - Vị trí, vai trò ngữ pháp: Đặt sau từ “chúng tôi”xác định tư cách pháp nhân chính đáng của những người tuyên bố- Dấu câu: Dấu phẩyTác dụng:Khẳng định vị thế(tư cách pháp nhân) của những người tuyên bố 4.Củng cố: a)Xác định phép lặp kết cấu cú pháp phối hợp với phép đối, phân tích tác dụng của nó trong đoạn thơ sau: Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân, Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung. Bốn bề bát ngát xa trông, Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia. ( Nguyễn Du- Truyện Kiều) b) Phân tích tác dụng phép chêm xen trong đoạn thơ sau: Cô gái như chùm hoa lặng lẽ Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu. (Anh vô tình anh chẳng biết điều Tôi đã đến với anh rồi đấy)a) – Lặp kết cấu cú pháp: - vẻ non xa / tấm trăng gần: cả hai vế đều là cụm danh từ - cát vàng cồn nọ / bụi hồng dặm kia: cả hai câu đều là kết cấu chủ - vị - Tác dụng: khắc họa khung cảnh thiên nhiên rộng lớn đối lập với cái cô đơn, nhỏ bé của nàng Kiều trong lầu Ngưng Bíchb) - Phần chêm xen đặt trong dấu ngoặc đơn - Tác dụng: Thể hiện một cách kín đáo, tế nhị lời nói thầm kín của cô gái với chàng trai- hương thầm của chùm hoa là cách bộc lộ tình yêu của cô gái.CÁM ƠN QUÝ THẦY CÔ!CÁM ƠN CÁC EM HỌC SINH!