Bài giảng Ngữ văn 12 - Tiết 45, 46: Ai đã đặt tên cho dòng sông (trích)

Hoàng Phủ Ngọc Tường (Trích)Tiết : 45 – 46Ai đã đặt tên cho dòng sôngI.Tìm hiểu chung 1.Tỏc giả ( SGK)2. Tác phẩm “Ai đã đặt tên cho dòng sông”- Thể loại : tuỳ bút- Xuất xứ : Viết tại Huế tháng 1-1981, in trong tập sách cùng tên.- Bố cục: 3 phần+ Phần 1:Cảnh quan thiên nhiên của sông Hương.+ Phần 2+ 3: Phương diện lịch sử và văn hoá của sông Hương.3. Đoạn trích:Vị trí: thuộc phần đầu của tác phẩm. Bố cục: + Đoạn 1: Từ đầu đến “ chân núi Kim Phụng” Sông Hương đoạn Thượng lưu.+ Đoạn 2: Tiếp đến “quê hương xứ sở”: Sông Hương đoạn Trung-Hạ lưu.+ Đoạn 3: Những suy cảm về sông Hương.Dãy Trường SơnNúi Kim PhụngNgã ba TuầnĐiện Hòn ChénNguyệt Biều,Lương QuấnChùa Thiên MụCồn HếnVĩ DạII. Đọc hiểu văn bản1. Sông Hương đoạn Thượng lưu Dòng sông đẹp, thuộc về một thành phố duy nhất “Huế”. Tính cách: + Rầm rộ mãnh liệt.	+ Dịu dàng, say đắm. =>Hình ảnh so sánh , thể hiện nét độc đáo , kì thú. Quan hệ mật thiết với núi rừng Trường Sơn: như hình ảnh cô gái Di-gan.Tạo bản lĩnh gan dạ, tự do, chế ngự được bản năng, tạo vẻ đẹp dịu dàng trí tuệ.Cần có cách nhìn dầy đủ bản chất về dòng sông. Cảm xúc đậm chất sử thi, liên tưởng tự do, tạo nhiều ngạc nhiên cho người đọc.2. Sông Hương ở Trung- Hạ lưu.* Đoạn từ KimPhụng qua cánh đồng Châu Hoá.Hình ảnh ẩn dụ:người tình mong đợi, người gái đẹp nằm ngủ mơ màng => vẻ đẹp thơ mộng.- Hoạt động:+ Chuyển dòng liên tục+ Vòng quanh đột ngột+ Uốn mình=> Sống động Các hướng rẽ:+ Nam Bắc+ Tây Bắc+ Đông Bắc Đa dạng, đang tìm kiếm thử thách để về thành phốSắc nước : xanh thẳm. mềm như tấm lụa=> So sánh, bức tranh có đường nét và hình khối“ Sớm xanh, trưa vàng, chiều tím”=> Vẻ đẹp đa màu, biến ảo- Vẻ đẹp trầm mặc mang màu sắc, triết lí cổ thi. Bằng bút pháp kể và tả, Liên tưởng độc đáo, vốn hiểu biết phong phú làm nổi bật cảnh đẹp sông Hương giữa thiên nhiên xứ Huế phong phú, hài hoà.Dãy Trường SơnNúi Kim PhụngNgã ba TuầnĐiện Hòn ChénNguyệt Biều,Lương QuấnChùa Thiên MụCồn HếnVĩ Dạ- Sông Hương mang vẻ đẹp dịu dàng, có linh hồn và “vui tươi” hẳn lên như “tìm đúng đường về”. Rồi ngay lập tức, sông Hương gắn bó tha thiết với thành phố “như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu” “ngập ngừng như muốn đi muốn ở” vương vấn không muốn xa rời. * Sông Hương khi đi qua thành phố- Trong cách biểu đạt tài hoa của tác giả, sông Hương được cảm nhận dưới nhiều góc độ:+ Bằng con mắt hội hoạ: SH và những chi lưu của nó tạo những đường nét tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô.+ Qua cách cảm nhận âm nhạc: SH đẹp như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình.+ Dưới cái nhìn say đắm của một trái tim đa tình: Sông Hương là người tình dịu dàng, thuỷ chung.- Được so sánh như “nàng Kiều trong đêm tình tự trở lại tìm Kim Trọng”. - “Lời thề ấy vang vọng  thành giọng hũ dõn gian”. Đó là tấm lũng con người Huế “mói chung tỡnh với quờ hương xứ sở”.* Như vậy , vẻ đẹp của sông Hương qua cảnh sắc thiên nhiên “ như một cô gái Huế duyên dáng, điểm tô cho vẻ đẹp Huế”.* Sụng Hương trở lại “để núi một lời thề trước khi về biển cả”.- Dưới góc độ văn hoá:+ Gắn với nhạc cổ điển và những đêm ca Huế trên sông.+ Gắn với Nguyễn Du và khúc nhạc “tứ đại cảnh”. + Là nguồn cảm hứng bất tận của thi ca -> sông không bao giờ tự lặp lại mình.=> sông Hương thuộc về một thành phố từng là chốn đế đô và tự bản thân nó đã thấm đẫm phẩm chất văn hoá độc đáo xứ Huế 3.1.2 .Vẻ đẹp của sông Hương với cuộc đờiCa Huế trên sông Hương- Dưới góc độ đời thường: Sông Hương trở lại là một người con gái dịu dàng của đất nước.3.1.3 Vẻ đẹp sông Hương gắn liền với những sự kiện lịch sử.- Thời vua Hùng sông Hương là dòng sông biên thuỳ xa xôi.- Trong “dư địa chí” (Nguyễn Trãi), sông Hương được đặt tên Linh Giang, gắn với những cuộc chiến đấu oanh liệt của quân dân Đại Việt.- Thế kỷ XVIII: Sông Hương “vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”.- Thế kỷ XIX: Sông Hương sống hết lịch sử bi tráng với máu của những cuộc khởi nghĩa.- Đi vào thời đại của Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.- Chứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968.=> sông Hương gắn liền với lịch sử của Huế, của dân tộc.* Tóm lại: Sông Hương là một hình tượng nghệ thuật hội tụ đầy đủ vẻ đẹp của thiên nhiên, văn hoá, lịch sử và tâm hồn - Tình cảm của HPNT với sông Hương: Tác giả đã soi sáng vẻ đẹp hình tượng dòng sông Hương bằng tâm hồn mình và bằng tình yêu tha thiết đối với quê hương xứ sở, khiến nó trở nên lung linh, đa dạng như đời sống tâm hồn con người.- Điểm nhìn trần thuật: Biến đổi linh hoạt:+ Phương diện thời gian+ Phương diện không gian+ Phương diện kết cấu=> Nhân vật trữ tình: Là nhà khoa học có kiến thức sâu rộng, người nghệ sỹ có tâm hồn nhạy cảm, tài hoa. Ngôi kể: Nhân vật Tôi – Người trần thuật. Quan sát, trình bày những hiểu biết suy nghĩ của mình về sông Hương. Bộc lộ cảm xúc cá nhân với sông Hương bằng những liên tưởng phong phú, bất ngờ.- Giọng điệu trần thuật: + Giọng điệu trữ tình giàu chất suy tưởng và chất triết luận.+ Sử dụng nhiều biện pháp nghệ thuật với những hình ảnh đặc sắc, giàu chất hội hoạ, nhạc và thơ. => Nghệ thuật trần thuật trong tuỳ bút Hoàng Phủ Ngọc Tường thể hiện: Chất Huế đã thấm đượm trong tâm hồn, tâm linh của nhà văn.III. Ghi nhớ: (SGK)* Củng cố: Dóy Trường SơnNỳi Kim PhụngNgó ba tuầnĐiện Hũn ChộnNguyệt Biều,Lương QuỏnChựa Thiờn MụKim LongCồn HếnBao VinhBằng LóngVĩ dạ