Bài giảng Ngữ văn 12 - Tiết: Khái quát văn học Việt Nam từ CMT8 năm 1945 đến hết thế kỉ XX

 Khái quát văn học Việt Nam từ CMT8 năm 1945 đến hết thế kỉ XX I. Khái quát về văn học Việt Nam từ CMT8 đến 1975 Nền văn học mới ra đời phát triển dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản 1. Hoàn cảnh xã hội, lịch sử, văn hoáĐã tạo nên sự thống nhất về khuynh hướng, tư tưởng, tổ chức và quan niệm, hình thành kiểu nhà văn mới: nhà văn - chiến sĩ.- Đất nước trải qua nhiều sự kiện lớn: Xây dựng cuộc sống mới, chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mĩ đã tác động mạnh mẽ, sâu sắc đến đời sống vật chất, và tinh thần của toàn dân tộc. Trong đó có nền văn học. Tạo nên nền văn học có những đặc điểm và tính chất riêng của một nền văn học hình thành và phát triển trong hoàn cảnh chiến tranh.Nền kinh tế còn nghèo nàn nên điều kiện giao lưu bị hạn chế, nước ta chỉ chủ yếu tiếp xúc và chịu ảnh hưởng của văn hoá các nước XHCN (Liên Xô, Trung Quốc...).Hoạt động nhóm- Tìm nội dung- Nêu những thành tựu của truyện ngắn và kí, kể tên các tác phẩm tiêu biểu?- Nêu những thành tựu của thơ ca, kể tên các tác phẩm tiêu biểu?- Nêu những thành tựu của kịch và lí luận phê bình, kể tên các tác phẩm tiêu biểu?  a) Tìm hiểu chặng đường phát triển và những thành tựu từ năm 1945 đến 19542. Quá trình phát triển và những thành tựu chủ yếu a. Chặng đường từ 1945 - 1954Nội dungVăn xuôiThơ caKịchLLPB - Phản ánh k. khí hồ hởi, vui sướng của nhân dân ta khi đất nước được độc lập.- Phản ánh cuộc k/c chống Pháp, khám phá sức mạnh và những phẩm chất tốt đẹp của nhân dân, thể hiện niềm tự hào dân tộc, và niềm tin tưởng vào tương lai... Truyện và kí là những thể loại mở đầu: Một lần tới thủ đô và Trận phố Ràng - Trần Đăng, Đôi mắt và nhật kí Ở rừng của Nam Cao, Làng của Kim Lân, Thư nhà - Hồ Phương, Vùng mỏ - Võ Huy Tâm, Xung kích - Nguyễn Đình Thi, Đất nước đứng lên của Ng. Ngọc... Đạt được nhiều thành tựu: Cảnh khuya, Cảnh rừng Việt Bắc, Rằm tháng giêng, Lên núi - Hồ Chí Minh, Bên kia sông Đuống - Hoàng Cầm, Tây Tiến – Q.Dũng, Nhớ - Hồng Nguyên, Đất nước- Nguyễn Đình Thi, Đồng chí – Chính Hữu, Việt Bắc - Tố Hữu...Một số vở kịch x . hiện gây được sự chú ý: Bắc Sơn, Những người ở lại – Ng Huy Tưởng, Chị Hoà - Học Phi ...Chưa phát triển nhưng đã có một số sự kiện và tác phẩm có ý nghĩa: bản báo cáo Chủ nghĩa Mác và vấn đề văn hóa Việt Nam - Trường Chinh, bài tểu luận Nhận đường và Mấy vấn đề nghệ thuật - Nguyễn Đình Thi...Kim LânTố HữuNguyễn Đình ThiTìm nội dungNêu những thành tựu của văn xuôi, kể tên các tác phẩm tiêu biểu? - Nêu những thành tựu của thơ ca, kể tên các tác phẩm tiêu biểu?- Nêu những thành tựu của kịch, kể tên các tác phẩm tiêu biểu? Hoạt động nhómb) Tìm hiểu chặng đường phát triển và những thành tựu từ năm 1955 đến 1964b. Chặng đường 1955 - 1964Nội dungVăn xuôiThơ caKịch Tập trung thể hiện hình ảnh người lao động, ca ngợi những đổi thay của đất nước và con người với cảm hứng lãng mạn, tràn đầy niềm vui, lạc quan tin tưởng, thể hiện tình cảm sâu nặng với miền Nam, nói lên nỗi đau chia cắt và thể hiện ý chí thống nhất đất nước. Mở rộng đề tài, bao quát được khá nhiều vấn đề, phạm vi của hiện thực đời sống: Sống mãi với thủ đô- Ng.Huy Tưởng, Cao điểm cuối cùng - Hữu Mai, Trước giờ nổ súng – Lê Khâm, Tranh tối tranh sáng -Nguyễn Công Hoan, Mười năm – Tô Hoài, Vỡ bờ - Nguyễn Đình Thi, Cửa biển – Nguyên Hồng, Sông Đà Nguyễn Tuân, Bốn năm sau – Ng. Huy Tưởng, Mùa lạc - Nguyễn Khải, Cái sân gạch – Đào Vũ... Phát triển mạnh mẽ. Các tập thơ tiêu biểu: Gió lộng của Tố Hữu, Ánh sáng và phù sa của Chế Lan Viên, Riêng chung của Xuân Diệu, Đất nở hoa của Huy Cận, Tiếng sóng của Tế Hanh... Cũng phát triển, tiêu biểu là các vở: Một đảng viên của Học Phi, Ngọn lửa của Nguyên Vũ, Chị Nhàn và Nổi gió của Đào Hồng Cẩm...Xuân DiệuHuy Cận - Nªu nh÷ng néi dung?- Nªu nh÷ng thµnh tùu v¨n xu«i, kÓ tªn c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu?- Nªu nh÷ng thµnh tùu cña th¬ ca, kÓ tªn c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu?- Nªu nh÷ng thµnh tùu cña kÞch, lÝ luËn phª b×nh, kÓ tªn c¸c t¸c phÈm tiªu biÓu?c) T×m hiÓu chÆng ®­êng ph¸t triÓn vµ nh÷ng thµnh tùu tõ n¨m 1965 ®Õn 1975.Hoạt động nhómc. Chặng đường 1965 -1975N.dungVăn xuôiThơ caKịchLLPB Đề cao tinh thần yêu nước, ngợi ca chủ nghĩa anh hùng cách mạng Tập trung p/á cuộc sống chiến đấu và lao động, hình ảnh con người VN anh dũng, kiên cường: Người mẹ cầm súng –Ng, Thi, Rừng xà nu – Ng.T. Thành, Chiếc lược ngà – Ng.Q.Sáng, Hòn đất – Anh Đức, Mẫn và Tôi – Phan Tứ, Hà Nội ta đánh Mĩ giỏi - Nguyễn Tuân, Vùng trời - Hữu Mai, Cửa sông và - Ng. M. Châu... Đạt được nhiều thành tựu xuất sắc: Ra trận, Máu và hoa - Tố Hữu, Hoa ngày thường, Chim báo bão và Những bài thơ đánh giặc - Chế Lan Viên, Đầu súng trăng treo - Chính Hữu, Vầng trăng quầng lửa - Phạm Tiến Duật... Đặc biệt là sự xuất hiện của các nhà thơ trẻ chống Mĩ: Phạm Tiến Duật, Ng. Khoa Điềm, Lê Anh Xuân, Xuân Quỳnh, Thanh Thảo, Hữu Thỉnh, Ng. Duy... Có nhiều thành tựu. Các vở kịch gây được tiếng vang: Quê hương Việt Nam và Thời tiết ngày mai của Xuân Trình, Đại đội trưởng của tôi của Đào Hồng Cẩm, Đôi mắt của Vũ Dũng Minh... Tập trung ở một số tác giả: Vũ Ngọc Phan, Đặng Thai Mai, Hoài Thanh, Xuân Diệu, Chế Lan ViênNguyễn Quang SángChế Lan ViênNguyễn Minh Châud. Văn học vùng tạm chiếm từ 1945 - 1975* Có 2 chế độ: - Dưới chế độ thực dân Pháp (1945 – 1954) - Dưới chế độ đế quốc Mĩ (1954– 1957)* Xu hướng chủ yếu: - Văn học tiêu cực phản động, chống phá cách mạng, đồi trụy ... - Văn học tiến bộ thể hiện lòng yêu nước và cách mạng. Nó phủ định chế độ bất công, tàn bạo, lên án bọn cướp nước và bán nước, thức tỉnh lòng yêu nước, và ý thức dân tộc, bày tỏ khát vọng hoà bình...3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña v¨n häc ViÖt Nam tõ n¨m 1945 ®Õn n¨m 1975 a. NÒn v¨n häc chñ yÕu vËn ®éng theo h­íng c¸ch m¹ng ho¸, g¾n bã s©u s¾c víi vËn mÖnh chung cña ®Êt n­íc.* LLST: H×nh thµnh mét líp nhµ v¨n mang trong m×nh m¸u thÞt cña tinh thÇn c¸ch m¹ng: nhµ v¨n – chiÕn sÜ.* Néi dung: ph¶n ¸nh hiÖn thùc c¸ch m¹ng, v¨n häc tr­íc hÕt ph¶i lµ mét thø vò khÝ phôc vô sù nghiÖp c¸ch m¹ng. mang ®Õn cho v¨n häc nh÷ng phÈm chÊt míi: “S¾t löa mÆt trËn ®ang ®óc nªn v¨n nghÖ míi cña chóng ta” (NguyÔn §×nh Thi – NhËn ®­êng)* §Ò tµi: - §Ò tµi Tæ quèc : H×nh t­îng chÝnh lµ ng­êi chiÕn sÜ trªn mÆt trËn vò trang, nh÷ng lùc l­îng kh¸c nhau nh­: d©n qu©n, du kÝch, TNXP, d©n c«ng ho¶ tuyÕn, giao liªn... tÊt c¶ ®Òu d­îc thÓ hiÖn trong c¸c bµi th¬ cña Tè H÷u, ChÕ Lan Viªn, Giang Nam, Thanh H¶i, Thu Bån, Lª Anh Xu©n, Ph¹m TiÕn DuËt, NguyÔn Khoa §iÒm...- §Ò tµi x©y dùng CNXH: H×nh t­îng chÝnh lµ cuéc sèng míi, con ng­êi míi mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng... Nh÷ng tiÓu thuyÕt cña NguyÔn Kh¶i, §µo Vò, Chu V¨n, nh÷ng bµi th¬ cña Tè H÷u, Huy CËn, ChÕ Lan Viªn, Xu©n DiÖu, Hoµng Trung Th«ng... lµ nh÷ng s¸ng t¸c tiªu biÓu.b. NÒn v¨n häc h­íng vÒ ®¹i chóng.- BiÓu hiÖn trong ®êi sèng v¨n häc: + LLST: Bæ sung nh÷ng c©y bót tõ trong nh©n d©n. + Néi dung s¸ng t¸c: Ph¶n ¸nh ®êi sèng nh©n d©n, t©m t­ kh¸t väng, nçi bÊt h¹nh cña hä trong x· hé cò, ph¸t hiÖn kh¶ n¨ng vµ phÈm chÊt con ng­êi lao ®éng. TËp trung x©y dùng h×nh t­îng quÇn chóng c¸ch m¹ng. + NghÖ thuËt: Gi¶n dÞ, dÔ hiÓu, ng¾n gän, t×m ®Õn nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt quen thuéc víi nh©n d©n, ph¸t huy thÓ th¬ d©n téc.c. NÒn v¨n häc chñ yÕu mang khuynh h­íng sö thi vµ c¶m høng l·ng m¹n* Khuynh h­íng sö thi:- Néi dung: ®Ò cËp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa lÞch sö vµ tÝnh chÊt toµn d©n téc - Nh©n vËt chÝnh: nh÷ng con ng­êi ®¹i diÖn cho tinh hoa vµ khÝ ph¸ch, phÈm chÊt vµ ý chÝ cña d©n téc, tiªu biÓu lµ cho lÝ t­ëng cña céng ®ång h¬n lµ lîi Ých vµ kh¸t väng c¸ nh©n. - C¸ch kh¸m ph¸ con ng­êi: con ng­êi ®­îc kh¸m ph¸ ë bæn phËn, tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô c«ng d©n, ë lÏ sèng vµ t×nh c¶m lín. NÕu cã nãi ®Õn c¸i riªng th× cũng ph¶i hoµ vµo c¸i chung. - Lêi v¨n: mang giäng ®iÖu ngîi ca, trang träng vµ ®Ñp mét c¸ch tr¸ng lÖ, hµo hïng. * C¶m høng l·ng m¹n - Trµn ®Çy m¬ ­íc, h­íng tíi t­¬ng lai - Kh¼ng ®Þnh lÝ t­ëng cña cuéc sèng míi, vÎ ®Ñp con ng­êi míi, ca ngîi chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng. II. Vµi nÐt kh¸i qu¸t v¨n häc ViÖt Nam tõ 1975 ®Õn hÕt thÕ kØ XX 1. Hoµn c¶nh lÞch sö, x· héi, v¨n héi - §Êt n­íc ®· tho¸t khái chiÕn tranh, lÞch sö d©n téc ta l¹i më ra mét thêi k× míi – thêi k× ®éc lËp tù do vµ thèng nhÊt ®Êt n­íc.- Tuy nhiªn, tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 1985 ®Êt n­íc ta l¹i gÆp nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch míi do hËu qu¶ chiÕn tranh ®Ó l¹i. T×nh h×nh trªn ®ßi hái “§¶ng vµ nh©n d©n ta kÞp thêi ®æi míi ®Ó tho¸t khái l¹c hËu vµ chËm ph¸t triÓn”. §©y lµ “yªu cÇu bøc thiÕt” vµ “cã ý nghÜa sèng cßn”...+ NÒn kinh tÕ d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng ®· cã chuyÓn biÕn, ®ã lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng.+ NÒn v¨n häc n­íc ta cã ®iÒu kiÖn tiÕp xóc réng r·i víi v¨n ho¸ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ë thêi “më cöa”.+ NguyÖn väng cña nhµ v¨n vµ ng­êi ®äc ®· kh¸c tr­íc. C¸i nh×n cña nhµ v¨n kh«ng ®¬n gi¶n, mét chiÒu mµ ®a diÖn, gãc c¹nh cã tÝnh chÊt ®èi tho¹i. Ng­êi ®äc mong chê nh÷ng kh¸m ph¸ míi cña v¨n häc vµ ®¸p øng ®­îc nhiÒu nhu cÇu phong phó trong ®ã cã nhu cÇu gi¶i trÝ vµ thÓ nghiÖm t©m linh.  V¨n häc ph¶i ®æi míi 2. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ thµnh tùu chñ yÕuV¨n xu«iTh¬ caKÞch LLPB- BÕn quª, Cá lau, Phiªn chî Gi¸t (N.M.Ch©u), Chót phËn cña ®êi, Hµ Néi trong m¾t t«i (Ng. Kh¶i), §¸m c­íi kh«ng cã giÊy gi¸ thó, Heo may giã léng (M. V.Kh¸ng), Bi kÞch nhá (Lª Minh Khuª), M¶nh ®Êt l¾m ng­êi nhiÒu ma (N. Kh¾c Tr­êng), Nçi buån chiÕn tranh (B¶o Ninh), BÕn kh«ng chång (D­¬ng H­íng), ¡n mµy dÜ v·ng (Chu Lai), Chim Ðn bay (Ng. TrÝ Hu©n), C¸i ®ªm h«m Êy ®ªm g× (Phïng Gia Léc), C©u chuyÖn vÒ mét «ng vua lèp (NhËt Linh), Thñ tôc lµm ng­êi ®­îc sèng (Minh Chuyªn)...Nh÷ng ng­êi ®i tíi biÓn (T.Th¶o), §­êng tíi thµnh phè (H÷u ThØnh), Di c¶o (ChÕ Lan Viªn). C¸c nhµ th¬ sau 1975: Lª ThÞ Kim, Lª ThÞ M©y, Ng. T. Hång Ng¸t, §oµn T. Lam LuyÕn, Ng. Quang ThiÒu, Tr. Nam H­¬ng, Phïng Kh¾c B¾c. C¸c nhµ th¬: Lª §¹t, Hoµng CÇm l¹i xuÊt hiÖn. Thµnh tùu ch­a nhiÒu, c¶ bèn thÕ hÖ ®Òu s¸ng t¸c t¹o ra diÖn m¹o míi, mÆc dï cßn ngæn ngang bÒ bén .NguyÔn Tr·i ë §«ng Quan, Rõng tróc (Ng. §×nh Thi), 50 vë kÞch cña L­u Quang Vò. §¸ng chó ý lµ: T«i vµ chóng ta, Hån Tr­¬ng Ba da hµng thÞt . §Ò cao: V¨n häc chÝnh trÞ, V¨n häc víi hiÖn thùc, §¸nh gi¸ v¨n häc 1945 – 1975, Chó ý nhiÒu ®Õn gi¸ trÞ nh©n v¨n, ý nghÜa nh©n b¶n, Chñ thÓ s¸ng t¹o vµ tiÕp nhËn v¨n häc, Lêi b×nh x· héi häc... Nh÷ng vÊn ®Ò dung tôc kh«ng ®­îc coi träng. Lưu Quang VũNguyễn Minh Châu	3. Kết luậnVHVN 1945-1975 kế thừa và phát huy những tư tưởng lớn của dân tộc: tinh thân yêu nước và chủ nghĩa nhân đạo, đặc biệt là CN nghĩa yêu nước và CN anh hùng CMVHVN là tấm gương phản chiếu hiện thực đất nước trong mợt thời kì lịch sử không thể nào quên trên nhựng phương diện cơ bản nhất của tâm hồn dân tộcThể hiện khát vọng “Không có gì gì quý hơn độc lập tự do”, xây dựng được nhiều hình tượng nghệ thuật tiêu biểu cho đất nước, con người VN giàu phẩm chất truyền thống và mang đậm nét mới của thời đại.