Bài giảng Ngữ văn 12 - Tiết số 72: Thực hành về hàm ý

TiÕt 72: TiÕng ViÖtTHÖÏC HAØNH VEÀ HAØM YÙ1.¤n tËp vÒ nghÜa t­êng minh vµ hµm ý§äc c¸c mÈu chuyÖn: 1. Thõa mét con th× cã Anh chång ®i ch¨n mét ®µn bß 10 con. ChiÒu tèi, anh ta c­ìi bß vÒ nhµ .§Õn cæng , anh chång dõng l¹i ®Ó ®Õm xem cã ®ñ 10 con bß hay kh«ng. Anh ta ®Õm ®i ®Õm l¹i m·i chØ cã 9 con. Ho¶ng qu¸ anh ta thÊt thanh gäi vî. ChÞ vî lËt ®Ët ch¹y ra , hái: “Ai chäc tiÕt m×nh mµ kªu khiÕp thÕ ?”. Anh chång mÕu m¸o: “M×nh ¬i ThiÕu 1 con bß! .. “ChÞ vî c­êi: T­ëng g× ? Thõa 1 con th× cã!”. 1.¤n tËp vÒ nghÜa t­êng minh vµ hµm ý2 . Toµn chã c¶ Cã nhµ nho nä ghÐt quan l¹i tham nhòng. Nh©n mét h«m cã c¸c quan ®Õn ch¬i , nhµ nho cho ng­êi nhµ lµm c¬m mêi kh¸ch. C¸c quan ngåi ¨n thÊy nhiÒu mãn l¹ , ngon miÖng míi khÒ khµ hái : §©y lµ ®Üa g× ? Kia b¸t g× ? Nhµ nho chê ®­îc dÞp ®ã, thong th¶ ®¸p . - §©y lµ chã, kia lµ chã, bÈm toµn chã c¶.1.¤n tËp vÒ nghÜa t­êng minh vµ hµm ý * T×m c©u cã hµm ý trong c¸c mÈu chuyÖn trªn, nghÜa hµm ý cña c©u ? 1 . - C©u nãi cã hµm ý: T­ëng g× ? Th­a 1 con th× cã! - Hµm ý : “ §å ngu nh­ bß, cßn mét con ®ang c­ìi n÷a sao kh«ng ®Õm? 2. - C©u nãi cã hµm ý: “§©y lµ chã , kia lµ chã, bÈm toµn chã c¶”. - Hµm ý: TÊt c¶ bän quan l¹i ®Òu lµ chã c¶.=> T­êng minh lµ phÇn th«ng b¸o ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u. Hµm ý lµ phÇn th«ng b¸o tuy kh«ng ®­îc diÔn ®¹t trùc tiÕp b»ng tõ ng÷ trong c©u nh­ng cã thÓ suy ra tõ nh÷ng tõ ng÷ Êy.- Để sử dụng hàm ý cần có hai điều kiện sau đây: + Người nói (người viết) có ý thức đưa hàm ý vào câu nói. + Người nghe (người đọc) có năng lực giải đoán hàm ý.1. ¤n tËp vÒ nghÜa t­êng minh vµ hµm ý2.Ph©n tÝch c¸c bµi tËp *Bµi 1( SGK/79)Lêi ®¸p cña A PhñThiÕu th«ng tin bß bÞ mÊtThõa th«ng tin vÒ viÖc " lÊy sóng ®i b¾n con hæ”C¸ch tr¶ lêi cña A Phñ cã hµm ýC«ng nhËn bß bÞ mÊt, bÞ hæ ¨n thÞtC«ng nhËn m×nh cã lçiý ®Þnh lÊy c«ng chuéc téi, h¬n n÷a hÐ më con hæ cã gi¸ trÞ h¬n nhiÒu so víi con bß bÞ mÊt (con hæ nµy to l¾m) .*Bµi 1 ( SGK/79) b. KÕt luËn: Hµm ý lµ nh÷ng néi dung, ý nghÜ mµ ng­êi nãi muèn truyÒn b¸o ®Õn ng­êi nghe, nh­ng kh«ng nãi trùc tiÕp, t­êng minh qua c©u ch÷, mµ chØ ngô ý ®Ó ng­êi nghe suy ra . ->Trong lêi héi tho¹i trªn A Phñ chñ ý nãi võa thiÕu l­îng tin cÇn thiÕt, thõa l­îng tin so víi yªu cÇu trong c©u hái cña P¸ Tra, tøc chñ ý vi ph¹m vÒ ph­¬ng ch©m vÒ l­îng tin ®Ó t¹o ra hµm ý. §ã lµ c«ng nhËn viÖc ®Ó mÊt bß muèn lÊy c«ng chuéc téi (lÊy sóng b¾n hæ).* Bài tập 2Câu nói có hàm ýHàm ýCách thức tạo lập“Tôi không phải là cái kho”Tôi không có nhiều tiền đến mức lúc nào cũng có thể cho anh=> Vi phạm phương châm cách thức (không nói rõ ràng)“Chí Phèo đấy hở” “Rồi làm mà ăn chứ cứ báo người ta mãi à”=> Hô gọi=> Cảnh báo, thúc giụcNói gián tiếp“Tao không đến đây xin năm hào” “Tao đã bảo tao không đòi tiền”Chí Phèo muốn đòi cái khác=> Vi phạm phương châm về lượng (lượng tin) và cách thức (không rõ ràng)* Bµi tËp 3 (SGK/80) a. L­ît lêi thø nhÊt cña bµ ®å cã h×nh thøc c©u hái, nh­ng kh«ng ph¶i ®Ó hái, mµ thùc hiÖn hµnh ®éng khuyªn rÊt thùc dông : khuyªn «ng ®å viÕt giÊy khæ to .- Qua l­ît lêi thø 2 cña bµ ®å ta cßn thÊy l­ît lêi ®Çu cã thªm hµm ý kh¸c ( kh«ng nãi ra) : kh«ng tin t­ëng hoµn toµn vµo tµi v¨n ch­¬ng cña chång , «ng viÕt nh­ng cã thÓ bÞ lo¹i bá v× v¨n kÐm chø kh«ng ph¶i nh­ ®iÒu ®¾c chÝ cña «ng ®å ( ý v¨n dåi dµo).* Bµi tËp 3 (SGK/80)b. Bµ ®å kh«ng nãi th¼ng ý m×nh ra mµ chän c¸ch nãi nh­ truyÖn v× cßn nÓ träng «ng ®å, muèn gi÷ thÓ diÖn cho «ng , vµ còng kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¸i hµm ý cña c©u nãi . * Bµi tËp 4 (81/SGK)- Qua bµi tËp ta nhËn ®Þnh: ®Ó t¹o ra c¸ch nãi cã hµm ý , tuú thuéc ng÷ c¶nh mµ ng­êi nãi sö dông mét c¸ch thøc hoÆc phèi hîp mét vµi c¸ch thøc víi nhau .-> Nªn ta chän ph­¬ng ¸n D. Một số tác dụng của cách nói hàm ý:- Tạo ra hiệu quả mạnh mẽ, sâu sắc hơn cách nói tường minh;-Giữ được thể diện của các nhân vật giao tiếp và tính lịch sự trong giao tiếp;- Làm cho lời nói, câu văn hàm súc, ý vị, hấp dẫn;- Tạo điều kiện cho người nói có thể tránh được trách nhiệm về hàm ý. BÀI TẬP BỔ TRỢ* T×m c©u cã hµm ý trong c¸c mÈu chuyÖn sau, nghÜa hµm ý cña c©u ? DIÊM VƯƠNG XỬ KIỆN Trên dương thế, có một con lợn bị đem ra giết thịt. Hồn nó về kêu với Diêm Vương. Diêm Vương hỏi:- Nỗi oan nhà ngươi như thế nào? Hãy nói rõ đầu đuôi nghe!- Dạ! Họ bắt tôi làm thịt!- Được rồi, hãy khai rõ ràng. Họ làm thịt như thế nào?- Dạ, trước hết, họ trói tôi lại, đè ra chọc tiết. Xong họ đổ nước sôi lên mình tôi, cạo lông.- Rồi sao nữa?- Cạo sạch rồi, họ mổ ra, thịt tôi họ xé thành từng mảnh, chặt nhỏ bỏ vào rổ. Thế rồi họ bắc chảo đổ mỡ vào, phi hành cho thơm, thêm mắm thêm muối xào lên- Thôi! Thôi đừng nói nữa mà tao thèm! Câu có hàm ý: 1- Thôi! Thôi đừng nói nữa mà tao thèm! Hàm ý: Diêm vương cũng là kẻ độc ác như tên đồ tểTRA CHUÔI VÀO Một ông thầy cúng đến làm lễ cho nhà chủ tên là: Nguyễn Văn Tròn. Thầy dốt không biết chữ "Tròn" viết thế nào, đành khuyên đại một cái vòng làm dấu. Có người nghịch lấy bút sổ thêm một nét dìa vòng tròn. Đến khi thầy đọc sớ, trông thấy ngờ ngợ như cán gáo nên cứ "Nguyễn Văn Gáo" mà đọc mãi ! Chủ nhà bảo thầy: - Không phải, tên tôi là Nguyễn Văn Tròn kia thầy !Thầy cúng ngượng quá, gắt ỏm tỏi :-Thế đứa thổ tả nào mới tra cái chuôi vào đây hử ? Đồ láo toét! Câu có hàm ý: 2 -Thế đứa thổ tả nào mới tra cái chuôi vào đây hử? Đồ láo toét! Hàm ý: Phê phán những kẻ ngu dốt còn đòi làm thầy