Bài giảng Ngữ văn 12 - Tuần 17 - Tiết: Ai đã đặt tên cho dòng sông

Ai đã đặt tên cho dòng sông?( Hoàng Phủ Ngọc Tường)1.T¸c gi¶: -Sinh 1937 tại thành phố Huế - 2007 ông được trao tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.-Lµ mét trÝ thøc yªu n­íc, cã vèn hiÓu biÕt s©u réng trªn nhiÒu lÜnh vùc -Lµ nhµ v¨n chuyªn viÕt vÒ thÓ lo¹i bót kÝ I. T×M HIÓU CHUNGSự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều ®­îc tæng hîp tõ vốn kiến thức sâu rộng, lối viết hướng nội, sóc tÝch, mª đắm, tài hoa. R­îu hång ®µo (2001)T¸c phÈm ( sgk)Hoa tr¸i quanh t«i (1995)Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng? (1986)RÊt nhiÒu ¸nh löa (1979)Ng«i sao trªn ®Ønh Phu V¨n L©u (1971)Ngän nói ¶o ¶nh (1999)Sông Hương về đêm2. Văn bản: a. Hoàn cảnh sáng tác : Là một trong những bài bút kí đặc sắc, viết tại Huế, 4-1-1981, in trong tập sách cùng tên.Hãy dựa vào SGK chia bố cục đọan trích ?b. Bè côc : Cã thÓ chia 2 phÇn :PhÇn 1: “tõ ®Çu  xứ sở”-> thủy trình sông HươngPhÇn 2: cßn l¹i -> Sông Hương với vẻ đẹp văn hoá và lịch sử, thơ ca .CHÙA THIÊN MỤDựa vào phần tìm hiểu trên , hãy phát biểu chủ đề của đoạn trích ?c. Chủ đề : Tình yêu , niềm tự hào tha thiết , sâu lắng của tác giả dành cho sông quê hương, cho xứ Huế thân yêu CÁNH ĐỒNG CHÂU HÓAII. ĐỌC – HIỂU NHãM 1: T×m hiÓu vÒ S«ng H­¬ng vïng th­îng nguånTh¶o luËn nhãm: (5 phót)Nhãm 4: T×m hiÓu S«ng H­¬ng khi rêi khái thµnh phè HuÕNhãm 2: T×m hiÓu S«ng H­¬ng vïng ®ång b»ng Nhãm 3:T×m hiÓu S«ng H­¬ng khi gÆp thµnh phè HuÕ .Dãy Trường SơnNúi Kim PhụngNgã ba tuầnĐiện Hòn ChénNguyệt Biều,Lương QuánChùa Thiên MụKim LongCồn HếnBao VinhVĩ DạThượng nguồnĐồng bằngGặp kinh thành HuếRời khỏi HuếHoµng phñ Ngäc T­êng yªu HuÕ, yªu s«ng H­¬ng b»ng mét t×nh c¶m g¾n bã s©u lÆng thiÕt tha, mét t©m hån dÔ rung ®éng, nh¹y c¶m, tinh tÕ vµ mét ngßi bót tµi hoaLµm næi bËt vÎ ®Ñp riªng cña s«ng H­¬ng II. Đọc và tìm hiểu văn bản:1. Thuỷ trình của Sông Hươnga. Vẻ đẹp của sông Hương ở thượng nguồn:RÇm ré gi÷a bãng c©y ®¹i ngµnCuén xo¸y nh­ c¬n lècM·nh liÖt v­ît qua ghÒnh th¸c+ H/ảnh so s¸nh: - Giữa lßng Tr­êng S¬n:“mét b¶n tr­êng ca cña rõng giµ ”B¶n lÜnh gan d¹ T©m hån tù do vµ trong s¸ng+ H×nh ¶nh nh©n ho¸C« g¸i Di-gan phãng kho¸ng vµ man d¹i Gi÷a lßng Tr­êng S¬n, S«ng H­¬ng mang mét vÎ ®Ñp trµn ®Çy søc sèng, m·nh liÖt, man d¹i vµ c¸ tÝnh+Trë thµnh ng­êi mÑ phï sa cña mét vïng v¨n ho¸ xø së+§ãng kÝn t©m hån s©u th¼m ë cöa rõng- Khi ra khái rõng giµ:+DÞu dµng vµ trÝ tuÖVÎ ®Ñp dÞu dµng, s©u th¼m, bÝ Èn->Tãm l¹i: s«ng H­¬ng ë th­îng nguån mang vÎ ®Ñp phãng kho¸ng, man d¹i, bÝ Èn nh­ng còng rÊt dÞu dµng vµ trÝ tuÖ b. S«ng H­¬ng vïng ®ång b»ng: VÎ ®Ñp nhuèm mµu cæ tÝch +Ng­êi g¸i ®Ñp n»m ngñ m¬ mµng- ®­îc ng­êi t×nh mong ®îi ®Õn ®¸nh thøc Gi÷a c¸nh ®ång Ch©u Ho¸ ®Çy hoa d¹i, s«ng H­¬ng lµ c« g¸i ®Ñp ngñ m¬ mµng+chuyÓn dßng liªn tôc gi÷a khóc quanh ®ét ngét;theo nh÷ng ®­êng cong thËt mÒm+®ét ngétlÊy ch©n ®åi Thiªn Mô;+t¹o nªn nh÷ng ph¶n quang nhiÒu mµu s¾c:§ã lµ mét cuéc t×m kiÕm vµ ®uæi b¾t, hµo hoa vµ ®am mª nh­ ng­êi con g¸i ®i t×m t×nh yªu Dßng ch¶y chuyÓn ®éng:MÒm m¹i vµ nhiÒu mµu s¾cqua mét lßng vùc s©u+vßng+uèn m×nhvÏ mét h×nh cung thËt trßn+«msím xanh, tr­a vµng, chiÒu tÝm+v­ît- S«ng H­¬ng ®o¹n ch¶y vÒ ®ång b»ng S«ng H­¬ng mang vÎ ®Ñp , th¬ méng, mÒm m¹i, dÞu dµng, trÇm mÆc vµ nhuèm mµu cæ tÝch Ngọc TrảnXưa có tên là Hương Uyển Sơn sau đổi là Ngọc Trản (Chén ngọc). Dân gian quen gọi là điện Hòn Chén vì liên quan đến giai thoại vua Minh Mạng đánh rơi chén ngọcNgã ba TuầnNgã ba Bằng Lãng (ngã ba Tuần) là ngã ba sông rất nổi tiếng ở Huế, nơi hợp lưu của dòng tả trạch (vùng núi huyện Nam Đông cao 900m) và dòng hữu trạch (thượng ngàn A Lưới )đổ xuống ,tạo thành sông Hương. Nơi đây ngày xưa nhà Nguyễn cho đóng quân, tuần tra, bảo vệ phía tây kinh thành Huế.Diện Hòn ChénTọa lạc trên núi Ngọc Trản. Tục thờ Thánh Mẫu Thiên Yana có những hình thức sinh hoạt tín ngưỡng dân gian ,có nguồn gốc với tín ngưỡng Thiên Tiên Thánh giáo, thờ Mẫu Vân Hương (miền bắc) thờ Mẫu ở núi Bà Đen (miền nam) Pohnaga (Tháp Chàm - Nha Trang)Đồi Vọng CảnhĐồi Vọng Cảnh cao 43m . Nó tọa lạc giữa vùng lăng tẩm của các vua chúa nhà Nguyễn và đối diện với điện Hòn Chén . Ở quanh quất cách đồi Vọng Cảnh dăm trăm mét là lăng Đồng Khánh, lăng Tự Đức, lăng Thiệu Trị, lăng Hiếu Đông (vợ vua Minh Mạng), lăng Xương Thọ (của bà Từ Dũ, vợ vua Thiệu Trị), lăng bà Thánh Cung (vợ vua Đồng Khánh), lăng bà Từ Cung (vợ vua Khải Định), lăng Hoàng tử Cảnh (con vua Gia Long), v.v Chùa Thiên mụChùa bắt nguồn từ một huyền thoại. Đêm đêm có một bà già mặc áo đỏ, quần lục xuất hiện trên ngọn đồi nơi chùa tọa lạc ngày nay và nói: rồi sẽ có chân chúa đến lập chùa ở đây để tụ khí cho bền long mạch. Nói xong bà biến mất, sau này chúa Nguyễn Hoàng qua đây nghe kể lại và cho xây chùa lấy tên là Thiên Mụ (Linh Mụ).Sông Hương trầm mặc cổ xưaLăng Tự ĐứcLăng Tự ĐứcLăng Minh MạngLăng Minh MạngLăng Minh MạngS«ng H­¬ng mang “vÎ ®Ñp trÇm mÆc” nh­ triÕt lÝ ,nh­ cæ thi c.S«ng H­¬ng khi gÆp thµnh phè HuÕ :+Nã ®· thÊy chiÕc cÇu tr¾ng cña thµnh phè in ngÇn trªn nÒn trêi, nhá nh¾n nh­ nh÷ng vµnh tr¨ng nonMõng vui, phÊn khëi, thÑn thïng, t×nh tø+Dßng s«ng h¼n ®i nh­ mét tiÕng kh«ng nãi ra cña t×nh yªu S«ng H­¬ng gÆp HuÕ nh­ ng­êi con g¸i ®Õn víi ®iÓm hÑn cña t×nh yªu, dÞu dµng, e lÖ+Vui t­¬i h¼n lªn+KÐo mét nÐt th¼ngthùc yªn t©mmÒm“v©ng”mét c¸nh cung rÊt nhÑ sang cån HÕnnh×n+Uèn- Sông H­¬ng gi÷a lßng thµnh phè HuÕTr«i ®i chËm, thùc chËm,c¬ hå chØ cßn lµ mét mÆt hå yªn tÜnhLµ ®iÖu slow t×nh c¶m dµnh riªng cho HuÕNgËp ngõng nh­ muèn ®i muèn ëNg­êi tµi n÷ ®¸nh ®µn lóc ®ªm khuya Nh¹c ho¹ S«ng H­¬ng trong lßng thµnh phè nh­ mét ng­êi t×nh dÞu dµng, ®¾m say vµ thuû chung víi vÎ ®Ñp l÷ng lê, ªm ®Òm, nã trÇm l¾ng, nã b×nh th¶n, chËm r·i nh­ t©m t×nh ng­êi HuÕ vËyô Đoạn cồn Hến chia sông Hương làm 2 nhánh .Chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vầng trăng non .d. S«ng H­¬ng khi rêi khái kinh thµnh HuÕ: - nh­ sùc nhí l¹i mét ®iÒu g× ch­a kÞp nãi - nã ®ét ngét ®æi dßng- ®Ó gÆp l¹i thµnh phè lÇn cuèi - lµ nçi vÊn v­¬ng,- c¶ mét chót l¼ng l¬ kÝn ®¸o cña t×nh yªu - gièng nh­ nµng KiÒu trong ®ªm tù t×nh...,- s«ng H­¬ng ®· chÝ t×nh trë l¹i t×m Kim Träng cña nã, ®Ó nãi mét lêi thÒ tr­¬c khi vÒ biÓn c¶: -> Lµ cuéc chia tay víi ng­êi t×nh trong l­u luyÕn tiÔn ®­a, trong lêi thÒ chung thuû vang väng thµnh giäng hß d©n gianBåi håi l­u luyÕn nhí nhung=> S«ng H­¬ng kh«ng chØ mang vÎ ®Ñp trêi phó mµ cßn ¸nh lªn vÎ ®Ñp cña con ng­êi, nh­ mét ng­êi t×nh dÞu dµng thuû chungM·nh liÖt, man d¹i, ®Çy c¸ tÝnhDÞu dµng, mÒm m¹i, trÝ tuÖS«ng h­¬ngVÎ ®Ñp cña con ng­êi ®Êt cè ®«TrÇm mÆc nh­ triÕt lÝ, cæ thiNg­êi t×nh say ®¾m, thuû chung2. Vẻ đẹp sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử, cuộc đời và thơ ca:Thời Đại Việtlà điểm tựa, bảo vệ biên thùyChứng kiến cuộc nổi dậy tổng tiến công tết Mậu Thân 1968 Thế kỉ XVIII, vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân Đến với Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển Thế kỉ XIX, sống với lịch sử bi tráng của dân tộc Sông Hương đã "sống hết thế kỉ quang vinh với nhiệm vụ lịch sử của nó" Tù hiÕn ®êi m×nh lµmmét chiÕn c«nga. S«ng H­¬ng trong mèi quan hÖ víi lÞch sö+ Được ghi trong “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi: “là dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía tây nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại”. Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử:+ Nó gắn liền với những thế kỉ vinh quang của đất nước “từ thuở nó còn là một dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng”+ Thế kỉ XIX: “nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ 19 với máu của những cuộc khởi nghĩa”.+ Vào thế kỉ XVIII: “nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ”+ Thế kỉ XX: Nó “đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển”, chứng kiến cuộc nổi dậy tiến công tết Mậu Thân 1968.  Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang của đất HuếThay mµu thùc bÊt ngê trong c¸i nh×n cña T¶n §µLµ KiÒu trong c¸i nh×n th¾m thiÕt cña Tè H÷uTừ tha thiết mơ màng chợt nhiên hùng tráng , khÝ ph¸ch cña Cao B¸ Qu¸tSức mạnh phục sinh của tâm hồn trong th¬ Tè H÷uNỗi quan hoài vạn cổ trong thơ bà Huyện Thanh QuanS«ng H­¬ng kh«ng bao giê tù lÆp l¹i m×nh trongC¶m høng cña c¸c nghÖ sÜb. S«ng H­¬ng trong thi ca. Tản Đà: Dòng sông trắng- lá cây xanh.Cao Bá Quát: như kiếm dựng trời xanhBà huyện Thanh Quan: bóng chiều bảng lảng.Tố Hữu: tiếng hát sông Hương+ Gắn sông Hương với âm nhạc cổ điển Huế: - “Sông Hương đã trở thành một người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya” - Là “tứ đại oán” trong Kiều của Nguyễn Du: “Nguyễn Du đã bao năm lênh đênh trên quãng sông này...mới xa nửa vời”.Ca Huế trên sông Hươngc. Sông Hương với cuộc đời - Trong đời thường: “Khi nghe lời gọi, nó biết tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm người con gái dịu dàng của đất nước” Vẻ đẹp giản dị mà khác thường: thích ứng với hoàn cảnh (lịch sử - hùng tráng, đời thường - giản dị).Có một nhà thơ từ Hà Nộiđã đến đây,tóc bạc trắng ,lặng ngắm dòng sông...hỏivới trời, với đất,một câu thật bâng khuâng :- Ai đã đặt tên cho dòng sông ? 3. Ý nghĩa “Ai đã đặt tên cho dòng sông ?”“Dòng sông ai đã đặt tên ? Để người đi nhớ Huế không quên?”Kết thúc bài kí bằng cách lí giải về cái tên của dòng sông – sông thơm. Với tiêu đề ấy, nhằm lưu ý người đọc không chỉ cái tên đẹp đẽ của dòng sông mà còn gợi niềm biết ơn đối với những người đã khai phá vùng đất ấy.Ng­êi lµng Thµnh Trung cã nghÒ trång rau th¬m. ë ®©y cã mét huyÒn tho¹i kÓ r»ng v× yªu quý con s«ng xinh ®Ñp nh©n d©n hai bê s«ng H­¬ng ®· nÊu n­íc cña tr¨m lo¹i hoa ®æ xuèng dßng s«ng cho lµn n­íc th¬m tho m·i m·i.III. Tổng kết:Ghi nhớ (SGK)Sau khi häc xong ®o¹n trÝch em cã suy nghÜ g× vÒ vÎ ®Ñp cña non s«ng, ®Êt n­íc ViÖt Nam?XIN CHÂN THÀNH CÁM ƠN !