Bài giảng Ngữ văn 9: Tổng kết từ vựng

CHÀO MỪNG CÔ GIÁOVÀ CÁC BẠNĐến với phần trình bày củaTổng kết từ vựngNg÷ v¨n 9Nội dung toàn bài bao gồmI. Từ nhiều nghĩaII. Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từIII. Từ đồng âm, phân biệt hiện tượng từ nhiều nghĩa và hiện tượng từ đồng âmIV. Từ đồng nghĩa Từ trái nghĩa Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữTrường từ vựngI. Nghĩa của từ1. Ôn lại khái niệm nghĩa của từNghĩa của từ là nội dung (sự vật, tính chất, hoạt động, quan hệ,) mà từ biểu thịA. NghÜa cña tõ mÑ là: “ Ng­êi phô nữ, cã con, nãi trong quan hÖ víi con”.NghÜa cña tõ mÑ kh¸c víi tõ “bè” ë phÇn nghÜa “ Ng­êi phô nữ cã con”.C. NghÜa cña tõ mÑ kh«ng thay ®æi trong hai c©u: “MÑ em rÊt hiÒn” và “ThÊt b¹i là mÑ thành c«ng”.D. NghÜa cña tõ mÑ kh«ng cã phÇn nào chung víi nghÜa cña tõ “bà”.2. Chọn cách hiểu đúng trong các cách hiểu sau: 3. Cách giải thích nào trong hai cách giải thích sau là đúng? Vì sao?Độ lượng là: a) đức tính rộng lương, dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ.b) rộng lượng dễ thông cảm với người có sai lầm và dễ tha thứ. Cách giải thích b đúng vì dùng từ rộng lượng định nghĩa cho từ độ lượng (giải thích bằng từ đồng nghĩa) phần còn lại cụ thể hoá cho từ rộng lượng.II. Từ nhiều nghĩa1. Khái niệm-Thế nào là từ nhiều nghiã và -Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là gì?- Từ có thể có một nghĩa hoặc nhiều nghĩa. - Hiện tượng chuyển nghĩa của từ là sự thay đổi nghĩa của từ, tạo ra những từ nhiều nghĩa. * Từ có thể có một nghĩa hay nhiều nghĩaVD:Tõ mét nghÜa: xe ®¹p, m¸y næ, bä nÑt- Tõ nhiÒu nghÜa: ch©n, mòi, xu©nVD: Mùa xuân là tết trồng cây Làm cho đất nước càng ngày càng xuân Hồ Chí MinhXuân (1) nghĩa gốc, chỉ mùa xuân, mùa đầu trong bốn mùa của một năm, khí hậu mát mẻ, cây cối đâm trồi nảy lộc- Xuân (2) nghĩa chuyển, chỉ sự tươi đẹp của đất nước.* Hiện tượng chuyển nghĩa của từ Từ nhiều nghĩa NghÜa gèc NghÜa chuyÓn Là nghĩa xuất hiện từ đầu, làm cơ sở để hình thành các nghĩa khác.Là nghĩa được hình thành trên cơ sở của nghĩa gốc.2. Hãy hoàn thành sơ đồ sau3. Trong hai câu thơ sau, từ hoa trong thềm hoa, lệ hoa được dùng theo nghĩa gốc hay nghĩa chuyển?Có thể coi đây là hiện tượng chuyển nghĩa làm xuất hiện từ nhiều nghĩa được không?“Nỗi mình thêm tức nỗi nhàThềm hoa một bước lệ hoa mấy hàng !” (NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu) Từ hoa trong thềm hoa, lệ hoa được dùng theo nghĩa chuyển: “ hoa" trong các tổ hợp trên có nghĩa là đẹp,sang trọng, tinh khiết(đây là các nghĩa chỉ dùng trong câu thơ lục bát này, nếu tách "hoa" ra khỏi câu thơ thì những nghiã này sẽ không còn nữa; vì vậy người ta gọi chúng là nghĩa lâm thời, nó chưa làm thay đổi nghĩa của từ, chưa thể đưa vào từ điển)III. Từ đồng âm1.Khái niệm:Từ đồng âm là những từ giống nhau về âm thanh nhưng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì với nhau.VD: cái bàn- bàn bạc 2.Phân biệt từ nhiều nghĩa với hiện tượng từ đồng âm: từ nhiều nghĩa từ đồng âm - một từ có chứa nhiều nét nghĩa khác nhau - hai hoặc nhiều từ có nghĩa rất khác nhau - Các nghĩa có quan hệ với nhau dựa trên cơ sở chung nào đó- Các nghĩa của từ khác xa nhau, không có quan hệ với nhau.3. Trong hai trường hợp (a) và (b), trường hợp nào có hiện tượng đồng âm, trường hợp nào có hiện tượng nhiều nghĩa ?a. Từ lá trong:	Khi chiếc lá xa cành	Lá không còn màu xanh	Mà sao em xa anh	Đời vẫn xanh rời rợiVà trong : Công viên là lá phổi của thành phố.b. Từ đường, trong: Đường ra trận mùa này đẹp lắmVà trong : 	Ngọt như đường. nghĩa gốc nghĩa chuyển hiện tượng đồng âm. hiện tượng chuyển nghĩa của từ.  con đường đường dùng để ănCâu đố vui: Cây gì ? Hai cây cùng có một tênCây xoè mặt nước cây lên chiến trườngCây này bảo vệ quê hươngCây kia hoa nở ngát thơm mặt hồ Đáp án:- Cây súng ( vũ khí)- Cây súng ( hoa súng)IV. Từ đồng nghĩaTừ trái nghĩaCấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ1.Bảng hệ thống lý thuyết.NghÜa cña tõKh¸i niÖmPh©n lo¹iVÝ dô Tõ ®ång nghÜa Tõ tr¸i nghÜaCÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ngữTr­êng tõ vùngLµ những tõ cã nghÜa gièng nhau hoÆc gÇn gièng nhauTõ ®ång nghÜa hoµn toµnTõ ®ång nghÜa kh«ng hoµn toµnTr¸i - Qu¶Hi sinh - Bá m¹ngLµ những tõ cã nghÜa tr¸i ng­îc nhau__Cao - ThÊpT­¬i - ¦¬n (c¸)Tươi - HÐo(hoa)NghÜa cña mét tõ ngữ cã thÓ réng h¬n( kh¸i qu¸t h¬n) khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ngữ ®ã bao hµm ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ngữ kh¸c hoÆc hÑp h¬n( Ýt kh¸i qu¸t h¬n) khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ngữ ®ã ®­îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ngữ kh¸cTừ ngữ có nghĩa rộng hơnTừ ngữ có nghĩa hẹp hơn Đéng vËtThó Chim C¸Lµ tËp hîp cña những tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜaHo¹t ®éng cña m¾t: Nhìn, tr«ng, liÕc, nhßma) §ång nghÜa lµ hiÖn t­îng chØ cã trong mét sè ng«n ng÷ trªn thÕ giíi.b) §ång nghÜa bao giê còng lµ quan hÖ nghÜa gi÷a hai tõ, kh«ng cã quan hÖ ®ång nghÜa gi÷a ba hoÆc h¬n ba tõ.c) C¸c tõ ®ång nghÜa víi nhau bao giê còng cã nghÜa hoµn toµn gièng nhau.d) C¸c tõ ®ång nghÜa víi nhau cã thÓ kh«ng thay thÕ nhau ®­îc trong nhiÒu tr­êng hîp sö dông. 3. §äc c©u sau : Khi ng­êi ta ®· ngoµi 70 xu©n th× tuæi t¸c cµng cao, søc kháe cµng thÊp.Cho biÕt dùa trªn c¬ së nµo, tõ xu©n cã thÓ thay thÓ cho tõ tuæi. ViÖc thay tõ trong c©u trªn cã t¸c dông diÔn ®¹t nh­ thÕ nµo?2. Chän c¸ch hiÓu ®óng trong nh÷ng c¸ch hiÓu sau:Xu©n lµ mét tõ chØ mét mïa trong n¨m, kho¶ng thêi gian t­¬ng øng víi mét tuæi. Cã thÓ coi ®©y lµ tr­êng hîp lÊy bé phËn ®Ó thay thÕ cho toµn thÓ, mét h×nh thøc chuyÓn nghÜa theo ph­ong thøc ho¸n dô. Tõ xu©n thÓ hiÖn tinh thÇn l¹c quan cña t¸c gi¶. Ngoµi ra, dïng tõ nµy cßn lµ ®Ó tr¸nh lÆp víi tõ tuæi t¸c4. Cho biÕt trong c¸c cÆp tõ sau ®©y, cÆp tõ nµo cã quan hÖ tr¸i nghÜa:«ng – bµ,xÊu - ®Ñp,xa – gÇn,voi – chuét,th«ng minh – l­êi,chã – mÌo,réng – hÑp,giµu – khæ.5*/125/SGK Cho nh÷ng cÆp tõ tr¸i nghÜa sau:yªu - ghÐt,sèng- chÕt,ch½n - lÎ,cao –thÊp,chiÕn tranh – hßa b×nh,giµ – trÎ,n«ng – s©u,giµu - nghÌo. Nhãm 1Nhãm 2Tõ(XÐt vÒ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o)Tõ ®¬nTõ phøcTõ ghÐpTõ l¸yTõ ghÐp ®¼ng lËpTõ ghÐp chÝnh phôTõ l¸y ©mTõ l¸y vÇnTõ l¸y hoµn toµnTõ l¸y bé phËn6. Điền từ thích hợp vào ô trống7.VËn dông kiÕn thøc vÒ tr­êng tõ vùng ®Ó ph©n tÝch sù ®éc ®¸o trong c¸ch dïng tõ ë ®o¹n trÝch sau: Chóng lËp ra nhµ tï nhiÒu h¬n tr­êng häc. Chóng th¼ng tay chÐm giÕt nh÷ng ng­êi yªu n­íc th­¬ng nßi cña ta. Chóng t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong nh÷ng bÓ m¸u. ( Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp)Tõ t¾m vµ tõ bÓ n»m trong tr­êng tõ vùng n­íc nãi chung N¬i chøa n­íc: bÓ, ao , s«ng hå C«ng dông cña n­íc: t¾m, t­íi, röa, uèng H×nh thøc cña n­íc: xanh, trong TÝnh chÊt cña n­íc: m¸t mÎ T¸c gi¶ dïng hai tõ cïng tr­êng tõ vùng lµ: t¾m, bÓ. ViÖc sö dông c¸c tõ nµy gãp phÇn t¨ng gi¸ trÞ biÓu c¶m cña c©u nãi, lµm cho c©u nãi cã søc tè c¸o m¹nh mÏ h¬n Hãy liệt kê lại các từ vựng đã được tổng kết?1. Từ đơn và từ phức.2. Nghĩa của từ.3. Thành ngữ.4.Từ nhiều nghĩa và hiện tượng chuyển nghĩa của từ.5. Từ đồng âm.6. Từ đồng nghĩa.7. Từ trái nghĩa.8. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ.9. Trường từ vựng.CỦNG CỐCẢM ƠN CÔ GIÁOĐã lắng nghe phần trình bàyCỦA TỔ 2XIN CẢM ƠN