Bài giảng Ngữ văn khối 12 - Ông già và biển cả

Ong gia va bien caErnest HemingwayNỘI DUNG THUYẾT TRÌNHI. GIỚI THIỆUII. PHÂN TÍCH1. Ý nghĩa nhan đề2. Biểu tượng con người3. Hình tượng thiên nhiên4. Mối quan hệ giữa các nhân vật5. Nghệ thuật tạo “khoảng trống” & ĐTNTIII. TỔNG KẾTI. Gioi thieuI. GIỚI THIỆUTóm tắt tác phẩm Lão Santiago 84 ngày không câu được cá, hay mơ về thời trai trẻ, bé Manôlin không được đi theo. Ngày 85 đi câu, không có Manôlin. Cá cắn câu, kéo lão ra khơi. Ngày 86 biết đó là con cá kiếm. Ngày 87 giết con cá, chiến đấu với đàn cá mập, về lều, ngủ, mơ về thời trai trẻ. II. Phan tíchÝ nghĩa nhan đềHai hình ảnh đối lập: ông già >< biển cả.Tuy là cuộc chiến không cân sức, nhưng con người nhỏ bé bằng ý chí và nghị lực của riêng mình đã chiến đầu vô cùng dũng cảm, cuối cùng chiến thắng mọi khó khăn và thử thách do thiên nhiên tạo ra.	2. Biểu tượng con người	2. Biểu tượng con người	2.1. Hình tượng Santiago thể hiện thân phân phận bi đát của con ngườiSantiago: một con người già nua, cô độc, kém may mắnSantiago: một mình chiến đấu với cá kiếm khổng lồ, với ngày nắng gắt, đêm giá lạnh, những cơn đói khát và sự cô đơn.Santiago: một mình chiến đấu với đàn cá mập hung ác, với vận rủi của chính mình.	→ Santiago là biểu tượng của thân phận con người bơ vơ, đơn độc, xa lạ giữa cuộc đời; dấn thân để thực hiện khát vọng, khẳng định sự tồn tại của chính mình. 	2.2. Hình tượng Santiago: là lời khẳng định tầm vóc và giá trị đích thực của con ngườiSantiago: một con người không bị khuất phục trước số phận nghiệt ngã.Santiago: một con người với nghị lực phi thườngSantiago: biểu tượng cho khát vọng sống của con người. →	Santiago đã khẳng định sự tồn tại của chính mình bằng những hành động phi thường vươn tới những khát vọng lớn lao và cao cả của đời mình. 	2. Biểu tượng con người	2.2. Hình tượng Santiago: là lời khẳng định tầm vóc và giá trị đích thực của con người	→ Dù phải trải qua những thử thách ghê gớm, sự vùi dập thân phận của cuộc đời nhưng Santiago vẫn là người chiến thắng.	→ Ông lão đánh cá đã từ trong thất bại, mất mát vươn lên trên số phận bi thảm; vẫn kiêu hãnh và bất khuất trong cuộc chiến đấu với thiên nhiên với số phận.	→ Tóm lại, Santiago là một hình tượng bất tử trong văn học thế giới, là biểu tượng đẹp về con người trong cuộc đấu tranh sinh tồn nghiệt ngã.	3. Hình tượng thiên nhiên	3.1. Hình ảnh con cá kiếmTác giả không trực tiếp miêu tả hình dạng con cá mà thông qua những lần nó đối mặt với ông lão Santiago, tác giả đã dần dần hoàn thiện bức tranh về con cá kiếm: 	+ Lần 1: “ Hai bên sườn nó, nước chảy xuống ròng ròng, thân hình nó bóng loáng trong ánh nắng. Đấu và lưng con cá màu tím thẫm, ánh mặt trời làm nổi rõ những đường vằn màu hoa cà trên mình nó. Mũi nó dài bằng chiếc côn đánh bóng gạt và nhọn hoắc như 1 lưỡi kiếm”	3.1. Hình ảnh con cá kiếmTác giả không trực tiếp miêu tả hình dạng con cá mà thông qua những lần nó đối mặt với ông lão Santiago, tác giả đã dần dần hoàn thiện bức tranh về con cá kiếm: 	+ Lần 3: “Ông lão trông thấy cái đuôi con cá kiếm dựng đứng trên mặt nước, to cao hơn một cái lưỡi hái lớn, với một màu tím nhạtCánh vi trên sống lưng nó xếp lại, trong khi những bộ vi to lớn hai bên sườn thì xòe rộng ra”	3.1. Hình ảnh con cá kiếmTác giả không trực tiếp miêu tả hình dạng con cá mà thông qua những lần nó đối mặt với ông lão Santiago, tác giả đã dần dần hoàn thiện bức tranh về con cá kiếm: 	+ Lần 5: “Nó tung mình nhảy vọt lên khỏi mặt nước, như muốn phô bày hết vẻ đẹp và giương oai lần cuối. Trong giây lát, trông nó như treo lơ lửng giữa khoảng không, phía trên ông lão và con thuyền. Rồi nặng nề, nó gieo mình xuống biển, đánh ầm một cái thật lớn làm bắn nước tung tóe trùm kín khắp người ông lão và chiếc thuyền”	3.1. Hình ảnh con cá kiếmTác giả không trực tiếp miêu tả hình dạng con cá mà thông qua những lần nó đối mặt với ông lão Santiago, tác giả đã dần dần hoàn thiện bức tranh về con cá kiếm: 	 Một cái gì đó hùng vĩ, mạnh mẽ, oai hùng toát lên từ những trang mô tả về con cá kiếm. Nó mang trong mình sức mạnh của chính nó và cũng là sức mạnh của biển cả, của thiên nhiên hùng vĩ và bao la.	3.1. Hình ảnh con cá kiếm	Tác giả đặc biệt miêu tả đến thân hình và cái đuôi của con cá:	+ “Nó rướn mình lên, rồi chậm chạp bơi đi, chiếc đuôi vĩ đại vung vẩy trong không khí..”	+ “Mình nó dài thượt, rộng bè, màu bạc lóng lánh có những đường vằn đỏ thẫm. Dưới nước trông nó như vô tận”	+ “Ông lão thấy nó lù lù như một cái bóng đen sẫm. Cái bóng đó lướt qua dưới đáy thuyền lâu đến nỗi ông lão không sao tin được là nó có thể dài như thế”	+ “Nó nhô lên mãi gần như bất tận..”	 3.1. Hình ảnh con cá kiếmĐối với ông lão con cá còn là một người anh em, ông đánh giá cao về sức mạnh của nó, ông xem con cá là một con người, một đối thủ ngang tài ngang sức. Tác giả đã dành cho con cá kiếm sự trân trọng, ưu ái xem nó như một người bạn. 	→ Con cá là niềm tin, là hy vọng, là vận may mà biển cả dành tặng cho ông lão. Con cá là hình ảnh của sức mạnh, của cái đẹp hùng vĩ, vô biên của thiên nhiên.	3. Hình tượng thiên nhiên	3.2. Hình ảnh đàn cá mập 	Cá mập không chỉ đơn thuần là hình ảnh của cái xấu, cái ác mà như ông lão đã nói :	+ “ Trên cơ thể nó, cái gì cũng đẹp, trừ bộ hàm”	+“Lưng nó cũng xanh như lưng loài cá kiếm, bụng nó ánh bạc, da bóng mượt và tuyệt đẹp”	→ Đàn cá mập là biểu hiện cho sự hung bạo, xảo quyệt. 	→ Để bảo vệ cái đẹp, chinh phục tự nhiên con người phải đấu tranh chống lại cái ác cái xấu.	4. Mối quan hệ giữa các nhân vật	ManolinSantiago ICá kiếmCá mậpSantiago IIDu khách12344 4. Mối quan hệ giữa các nhân vật Quan hệ (1) Ông lão và ông lão 	 tâm lí và đời tư của ông lão: một con người dũng cảm, khả năng chịu đựng lớn.Quan hệ (2) Ông lão và thằng bé 	 thể hiện nốt phần đời tư của ông lão (tuổi tác, hoàn cảnh sống, thể trạng) và diện tiếp xúc chỉ gói gọn trong tình cảm của ông giành cho chú bé Ma-nô-lin. 4. Mối quan hệ giữa các nhân vậtQuan hệ (3) Ông lão và du khách: 	Santiago bị ruồng bỏ bởi mọi người ngư dân khác, ông không trò chuyện với bất cứ aiQuan hệ (4) Ông lão và biển cả (cá kiếm + bầy cá mập) 	 lòng dũng cảm, ý chí, nghị lựccủa con người. 4. Mối quan hệ giữa các nhân vậtQuan hệ (4) Ông lão và biển cả (cá kiếm + bầy cá mập) Thiên nhiên vừa là môi trường thử thách, vừa cưu mang, vừa đối nghịch với con người. Càng xa bờ, ông lão càng cô độc. Chính nỗi cô độc đó đã tước đoạt con cá, bào mòn tuổi tác, thể lực của Santiago.Quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm:	+ Quan hệ giữa người chinh phục và kẻ bị chinh phục. Ông lão bắt cá để kiếm sống, để khẳng định tay nghề và danh hiệu ngư dân của mình. 4. Mối quan hệ giữa các nhân vậtQuan hệ (4) Ông lão và biển cả (cá kiếm + bầy cá mập) Quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm:	+ Quan hệ giữa người chinh phục và kẻ bị chinh phục. Ông lão bắt cá để kiếm sống, để khẳng định tay nghề và danh hiệu ngư dân của mình.	+ Đấu tranh ngang tài ngang sức.	“ Cá ơi, tao yêu và trọng mày lắm”	“ Tao chưa bao giờ thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người anh em ạ”. 4. Mối quan hệ giữa các nhân vậtQuan hệ (4) Ông lão và biển cả (cá kiếm + bầy cá mập) Quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm:	+ Quan hệ giữa hai cái đẹp	Cái đẹp gặp cái đẹp  chỉ một cái đẹp tồn tại. Con người cô độc gặp vận rủi, ông lão tự mình xa lánh và bị mọi người xa lánh. Ràng buộc duy nhất giữa Santiago và xã hội chỉ là chú bé và thiên nhiên (đại dương).	4. Mối quan hệ giữa các nhân vật	Tính đa nghĩa của tác phẩm toát lên ở chỗ: mỗi một nhân vật của tác phẩm tự thân đã mang nhiều diện mạo. Ông lão làm nghề đánh cá nhưng lại vươn ra ngoài để hành động. Ông lão mong muốn hành động, luôn vươn lên để tự khẳng định mình, khẳng định giá trị tồn tại của con người, ngay cả khi hết sức, già nua vì đối với Santiago : không hành động đồng nghĩa với chết. 	5. Nghệ thuật tạo “khoảng trống” và nghệ thuật độc thoại nội tâm5.1. Nghệ thuật tạo “khoảng trống”	Loại bỏ để tạo khoảng trống trong tác phẩm là thao tác Hêmingway thực hiện nguyên lí tảng băng trôi. 	Khoảng trống được để lại ở tất cả các cấp độ hình thức văn bản: 	+ Cấp độ nhân vật 	+ Cấp độ ngôn ngữ “Ta đã di chuyển được nó ông lão nói. Ta đã di chuyển được nó rồi”. 5.1. Nghệ thuật tạo “khoảng trống”	+ Cấp độ ngôn ngữ → loại bỏ mạch tư duy liên tục của nhân vật chỉ giữ lại những suy nghĩ mang tính cốt lõi, giàu sức gợi.	 “cái quá tốt đẹp thì chẳng bền” “lão thấy trong ánh nắng, những tia nước từ sợi dây bắn ra. Thế rồi sợi dây thoát đi mất”→ “lão thấy trong ánh nắng, những tia nước từ sợi dây bắn ra. Lão sợ sợi dây câu đứt nên buông dây ra. Thế rồi sợi dây thoát đi mất”5.1. Nghệ thuật tạo “khoảng trống”	+ Cấp độ ngôn ngữ 	Khoảng trống trong dòng độc thoại nội tâm của ông lão:	 “Con cá là vận may của ta” → khoảng trống. → “Con cá là vận may của ta vì ta đả bắt được nó, đã chứng minh vượt qua vận rủi”.5.2. Độc thoại nội tâm “Mày giết con cá không phải để tồn tại, để kiếm ăn, lão nghĩ. Mày giết nó chỉ vì lòng kiêu hãnh và bởi vì mày là một người câu cá. Mày yêu nó khi nó còn sống và ngay cả khi nó chết. Nếu mày yêu nó thì sẽ chẳng có tội khi giết nó. Còn gì khác nữa?” “ Mày nghĩ nhiều quá ,lão già ạ”. Lão nói lớn. “Nhưng mày thích giết con cá kiếm, lão nghĩ. Nó sống bằng những con cá y như mày(). Nó đẹp cao thượng và chẳng biết sợ bât cứ thứ gì. “Mình giết nó vì sinh kế “ Lão nói lớn. “ Và mình đã hạ được nó”. “Ngoài ra, lão nghĩ, vạn vật sát hại mình y hệt như thể nó nuôi sống mình”.5.2. Độc thoại nội tâm	Những đối thoại trong dòng nội tâm này → sự dằn vặt, trở trăn của ông lão trước việc giết con cá kiếm.	Sự đan xen lời dẫn chuyện của người tường thuật: “ chúng ta được đầy may mắn và lão nghĩ. Sau đấy lão xót xa cho con cá khổng lồ vì chẳng có gì để ăn và dẫu cho sự quyết tâm bắt bằng được con cá của lão có mạnh đến đâu chăng nữa thì không vì thế mà nỗi buồn trước sự nhọc nhằn của con cá trong lòng lão nguôi ngoai. Bao nhiêu người sẽ xâu xé mày lão nghĩ. Nhưng liệu họ có đủ tư cách để ăn thịt mày không?	“Mình không hiểu những vấn đề ấy, lão nghĩ”.5.2. Độc thoại nội tâm	Trong câu “Ta đã giết con cá, người anh em” → ông lão là một người biết phân tích tình hình và ý thức rõ công việc nhọc nhằn của mình. “Con cá là vận may của ta” → khẳng định những gì dân làng chài đánh giá về ông lão trước đó là không đúng. Ông lão vẫn gặp may, vẫn xứng đáng là con người đúng nghĩa.III. Tong ketLà một trong những đỉnh cao của sự nghiệp sáng tác, tuy tác phẩm không dài.Là tác phẩm mà nhà văn nào cũng muốn viết được một lần trong đới. Cốt truyện hết sức đơn giản, là một dịp để nhà văn thi thố nghệ thuật sử dụng độc thoại nội tâm trong tiểu thuyết, kết hợp một cách nhuần nhuyễn với lời nủa trực tiếp và những “đối thoại môt chiều”.III. Tong ketLà tác phẩm có nhiều lớp ý nghĩa: trước tiển đó là một bản anh hùng ca ca ngợi con người và sức lao động của con người, qua đó toát lên lòng thông cảm và yêu thương vô bờ bến của nhà văn đối với những con người nghèo khổ.Con cá kiếm khổng lồ cũng biểu hiện cái đích mơ ước của con người muốn đạt tới trong cuộc đời nhưng không thực hiện nổi, thể hiện nổi niềm của tác giả.