Bài giảng Ngữ văn khối 12 - Tiết dạy: Hồn trương ba, da hàng thịt

Chào mừngQÚY THẦY Cễ GIÁOhồn trương ba, da hàng thịt (Trích ) -Lưu Quang Vũ-A. Tìm hiểu chungI. Tác giả* Lưu Quang Vũ ( 1948 – 1988)- Quê gốc : Đà Nẵng – sinh tại Phú Thọ.Gia đình trí thức, cha là nhà viết kịch Lưu Quang Thuận => Thiên hướng năng khiếu từ nhỏ. *Cuộc đời :hồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-- Có nhiều thăng trầm.- Số phận bất hạnhA. Tìm hiểu chungThành công đặc biệt với thể loại kịch.Vở kịch gây chấn động dư luận: Lời nói dối cuối cùng, Nàng xita, Chết cho điều chưa nói Mục đích : Khát vọng bày tỏ, trao gửi, dâng hiến.Nhà soạn kịch tài năng của văn học Việt Nam hiện đại * Sự nghiệp sáng tác Lưu Quang Vũ là một tài năng đa dạng: làm thơ, sáng tác văn xuôi, vẽ tranh, soạn kịch.* Vị tríhồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-Gia đỡnh Lưu Quang Vũ - Xuõn Quỳnh năm 1986 (Ảnh trong bài do PGS. TS Lưu Khỏnh Thơ, em gỏi nhà thơLưu Quang Vũ cung cấp) Gia đỡnh Lưu Quang Vũ – NS To Uyen va be Kit( ảnh chụp năm 1975)Khu tưởng niệm Lưu Quang Vũ và Xuân QuỳnhA. Tìm hiểu chung Tác phẩm1. Thể loại : Kịch nóiII. Tác phẩm2.Thời gian viet- Tác phẩm được viết năm 1981 nhưng đến 1984 mới ra mắt công chúng- Tác phẩm được hư cấu, sáng tạo từ cốt truyện dân gian => Đặt ra nhiều vấn đề mới mẻ, triết lí nhân sinh sâu sắc.3. Tóm tắt tác phẩm.hồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-.Thắt nútPhát triểnmở nútCao trào7654123Nam Tào, Bắc Đẩu tắc trách gạch nhầm tên Trương BaTrương Ba đánh cờ với Trương Hoạt, Đế Thích. Trương Ba qua đờiNam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịtXác anh hàng thịt đòi về nhà Trương Ba. Mọi người ngỡ ngàng song đành chấp nhậnLý trưởng sách nhiễu. Trương Ba phải ở lại nhà hàng thịt đến nửa đêm mới được về.Hồn Trương ba bị thể xác xui khiến định xuôi theo bà vợ hàng thịtTrương Ba thay đổi tính nết khiến mọi người xa lánh, chán ghét, bản thân đau khổ dằn vặt. Trương Ba cầu khẩn Đế Thích chấp nhận cái chết để được là chính mìnhNội dung vở kịch gồm 7 cảnhNam Tào sửa sai bằng cách cho hồn Trương Ba nhập vào xác anh hàng thịt Tác phẩmA. Tìm hiểu chungIII. Đoạn trớch1. Vị trí đoạn trích- Cảnh 7 - Đoạn kết vở kịch.- Mâu thuẫn ở đây được đẩy lên cao trào => Mở nút và kết thúc.2. Bố cục:Hồn Trương BaChính mìnhXác anh hàng thịtNgười thânĐế ThíchKếthồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-B. Đọc hiểu đoạn trớch.I. Xung đột kịch - Xung đột kịch là xung đột giữa linh hồn và thể xác :+ Hồnyếu tố quan trọng nhất của sự sống, điều khiển chi phối thể xác. Là phần tâm hồn, tư tưởng, tình cảm+ Xác : Là phần vật chất bao chứa linh hồnLà phần thuộc về bản năng+ Mâu thuẫn của Trương Ba : “Bên trong một đằng, bên ngoài một nẻo”hồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-Trương BaNhân hậu, trong sạchThú vui tao nhã : đánh cờ, chăm sóc vườn tượcTrú nhờ xác anh hàng thịtThô lỗ, phàm tụcHam rượu, thịt, ham muốn xác thịtTrương Ba ý thức được điều đó nhưng không biết thoát ra bằng cách nàoMâu thuẫn kịchhồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-B. Đọc hiểu đoạn trớch.I. Xung đột kịchII.Những cuộc đối thoại của Trương Ba1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình- Hành động cử chỉNgồi ôm đầu Trạng thái bế tắc, u uất, không lối thoátVụt đứng dậyĐau khổ,quẫn bách đến cùng cực,không thể chịu đựng hơn=> trào ra thành dòng độc thoại đầy nước mát(Nhìn chân tay)- Lời nói:Các từ phủ định liên tiếpCác câu cảm thán ngắn, lời văn dồn dập,hối thúchồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-B. Đọc hiểu đoạn trớch .I. Xung đột kịchII.Những mối xung đột và đối thoại của Trương Ba1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mìnhTâm trạngTôi chán chỗ ở của tôi lắm rồiThân thể kềnh càng...Ta sợ miNếu cái hồn của ta có hình thù riêng...nó được tách ra khỏi cái xác này dù chỉ một látTâm trạng bi kịchhồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-B. Đọc hiểu đoạn trớch.II. Những mối xung đột của Trương BaI. Xung đột kịch1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình2. Cuộc đối thoại giữa hồn và xác* Nội dung cuộc đối thoại:hồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ- Các phương diệnHồn Trương BaDa hàng thịtMục đíchPhủ định sự lệ thuộc của linh hồn vào xác thịt. Khẳng định linh hồn vẫn có đời sống riêng: nguyên vẹn, trong sạch, thẳng thắnKhẳng định thể xác có sức mạnh ghê gớm có khả năng điều khiển, làm át đi linh hồn cao khiết.Phủ định sự trong sáng cao đẹp của linh hồnXưng hôCử chỉ, nét mặt Bịt tai lại, như tuyệt vọng->Uất ức, tức giận, bất lựcLắc đầu, buồn rầu, thì thầm, an ủi -> Tỏ vẻ thương hại Mày –Ta->Khinh bỉ, xem thường Ông - Tôi->Ngang hàng thách thứcVị thếBị động, kháng cự yếu ớt, đuối lý, tuyệt vọng, bị dồn vào thế bị động-> Người thua cuộc. Chấp nhận trở lại vào xác hàng thịtChủ động đặt nhiều câu hỏi phản biện, lý lẽ giảo hoạt->Kẻ thắng thế, buộc được hồn Trương Ba quy phục mình.-Giọng điệu Giận dữ, khinh bỉ, mắng mỏ, đồng thời ngậm ngùi thấm thiá,tuyệt vọngKhi ngạo nghễ thách thức, khi buồn rầu thì thầm ranh mãnh, an ủi.B. Đọc hiểu đoạn trớch.II. Những cuộc đối thoại của Trương BaI. Xung đột kịch1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình2. Cuộc đối thoại giữa hồn và xác* ý nghĩa:hồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-Qua mối xung đột giữa hồn và xỏc,tỏc giả muốn gửi gắm tới chỳng ta bức thụng điệp gỡ?Trong cuộc sống con người luụn phải nổ lực hoàn thiện nhõn cỏch“Tỏc giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xỏc ở con người để gửi gắm vào đõy một thụng điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tõm đến con người là phải quan tõm cả mặt thể xỏc lẫn tõm hồn. Con người lại khụng chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thõn để cú được một cuộc sống cao cả, cú ý nghĩa. Đõy là một cuộc đấu tranh vụ cựng phức tạp khú khăn”.( TS. Hoàng Hữu Bội)B. Đọc hiểu đoạn trớch.II. Những cuộc đối thoại của Trương BaI. Xung đột kịch1. Cuộc đối thoại- độc thoại với chính mình2. Cuộc đối thoại giữa hồn và xác* ý nghĩa:hồn trương ba, da hàng thịt (Trích) -Lưu Quang Vũ-“Tỏc giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xỏc ở con người để gửi gắm vào đõy một thụng điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tõm đến con người là phải quan tõm cả mặt thể xỏc lẫn tõm hồn. Con người lại khụng chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thõn để cú được một cuộc sống cao cả, cú ý nghĩa. Đõy là một cuộc đấu tranh vụ cựng phức tạp khú khăn”.( TS. Hoàng Hữu Bội)3. Màn đối thoại giữa hồn Trương Ba và người thân: Thảo luận nhúmPhản ứng của vợ ra sao? Nguyênnhân? Trước sự tha hoá và biến đổi của Hồn Trương BaTrước phản ứng của người thân Tâm trạngcủaTrương Bara sao? Nguyênnhân? Phản ứng của con dâu ra sao? Nguyênnhân? Phản ứng của cháu gái ra sao ? Nguyênnhân?Nhúm 1Nhúm 2Nhúm 3Nhúm 4* Diễn biến cuộc đối thoại Người thânHồn Trương baMQHNguyên nhânTâm trạngPhản ứngNguyên nhânVợThông cảm và xót thươngCháu gáiCon dâuQuyết liệt và dữ dộiThấu hiểu nhưng đau lòng nhận thấy bố ngày một đổi khácNhận thấy sự thay đổi của chồng và không muốn sống cảnh chồng chungBuồn bã đau khổ,muốn bỏ đi, định nhường chồng cho cô hàng thịtTâm hồn tuổi thơ vốn trong sạch, không chấp nhận sự tầm thường dung tục.-Vẻ mặt: Thẫn thờ, lặng ngắt như tảng đá.-Cử chỉ: Tay ôm đầu - Điệu bộ: Run rẩy, lập cập.-Giọng điệu: Nhẫn nhục, cầu cứu=> Vô cùng đau đớn, bế tắc.Hiểunhững gì mình đã,đang và sẽ làm cho người thân là rất tệ hại mặc dù không hề muốn“Ông bây giờ còn biết đến ai nữa!”; “ Ông đâu còn là ông nữa”; “Tôi sẽ đi biệt để ông được thảnh thơi với cô hàng thịt”“Con sợ lắm, bởi con cảm thấy, đau đớn thấymỗi ngày thầy một đổi khác, mất mát dần, tất cả cứ lệch lạc, nhoà mờ dần đến nỗi có lúc chính con cũng không nhận ra thầy nữa”“Ông nội tôi chết rồi nếu ông nội tôi hiện hồn về ông nội tôi sẽ bóp cổ ông”; “ông chiết cây cam bàn tay giết lợn của ông làm gãy tiệt cái chồi non, chân ông to bè như cái xẻng, giẫm lên nát cả cây sâm quý mới ươm! Ông nội tôi đời nào phũ phàng như vậy!” So sánh tâm trạng, thái độ của HồnTrương Ba ở màn đối thoại với xỏc hàng thịt và với người thõnMàn đối thoạivới xác hàng thịt: Tuyệt vọng, Bất lực cam chịu.Chấp nhận chung sống với xácthịt dung tụcMàn đối thoạiVới người thân: Vô cùng đau đớn song kiên quyết, dứt khoát không sống chungvới xác thịtdung tục Đỉnh điểm của xung đột nhân vật không thoả hiệp mà đấu tranh mạnh mẽ quyết liệt-> vẻ đẹp tâm hồn cao quý của người lao động trong cuộc đấu tranh với cái dung tục tự hoàn thiện nhân cách4. Màn đối thoại với Đế Thích:Hãy chỉ ra sự khác nhau trong quan niệm của Trương Ba và Đế Thích về ý nghĩa sự sống?Quan niệm của Đế ThíchQuan niệm của Hồn Trương BaKhuyên Trương Ba chấp nhận vì thế giới vốn không toàn vẹn: “ Dưới đất, trên trời đều thế cả”Không chấp nhận cái cảnh phải sống bên trong một đằng bên ngoài một nẻo, muốn được là mình “toàn vẹn”=> Đế Thích có cái nhìn quan liêu hời hợt về cuộc sống con người nói chung và với Hồn Trương Ba nói riêng. Đế Thích định cho hồn Trương Ba nhập vào cu Tị, Trương Ba đã từ chối. Vì sao?->Khát vọng mãnh liệt của con người trong cuộc đấu tranh quyết liệt chống lại sự dung tục, giả tạo để bảo vệ quyền được sống toàn vẹn hợp với lẽ tự nhiên cùng sự hoàn thiện nhân cách.Hồn Trương Ba cương quyết từ chối, khụng chấp nhận cỏi cảnh sống giả tạo, mà theo ụng chỉ cú lợi cho đỏm chức sắc, khụng chấp nhận cảnh cuộc sống mà theo ụng cũn “ khổ hơn là chết”Hồn Trương Ba trách Đế Thích, người đem lại cho mình sự sống ‘’Ông chỉ nghĩ đơn giản là cho tôi sống còn sống như thế nào thì ông chẳng cần biết” có đúng không?->Lòng tốt hời hợt thì chẳng đem lại điều gì thực sự có ý nghĩa cho ai mà sự vô tâm còn tệ hại hơn, nó đẩy người khác vào nghịch cảnh, vào bi kịchHỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT Lưu Quang Vũ* í nghĩa triết lớ nhõn sinh của màn đối thoại:THẢO LUẬN: Khỏi quỏt lờn ý nghĩa triết lớ nhõn sinh ? GỢI í: - Cần nhận thức gỡ về quan hệ tõm hồn và thể xỏc?- Làm thế nào để cú một đời sống cho ra Con Người?- Lũng tốt của Đế Thớch cú hiệu quả gỡ? Tõm hồn và thể xỏc phải hài hũa. Khụng thể cú một tõm hồn thanh cao trong một thể xỏc ham muốn vật chất dung tục, tội lỗi. Sống cho ra CON NGƯỜI khụng phải dễ. Phải luụn tự ý thức bảo vệ quyền được sống toàn vẹn và cú ý chớ hành động chống lại sự tầm thường, giả tạo để hoàn thiện nhõn cỏch. Lũng tốt hời hợt ớt đem lại điều gỡ cú ý nghĩa thực sự cho ai.5. Màn kết: Lời Hồn Trương Ba: - Tôi vẫn ở liền ngay bên bà đây, ngay trên bậc cửa nhà ta, trong ánh lửa bà nấu cơm, cầu ao bà vo gạo, trong cái cơi bà đựng trầu, con dao bà giẫy cỏ - Không phải mượn thân ai cả, tôi vẫn ở đây, trong vườn cây nhà ta, trong những điều tốt lành của cuộc đời, trong mỗi trái cây cái Gái nâng niu Lời của cái Gái - Cho nó mọc thành cây mới. Ông nội tớ bảo vậy. Những cây sẽ nối nhau mà lớn khôn. Mãi mãiEm có nhận xét gì về ngôn ngữ của nhân vật => Ngôn ngữ nhân vật nhẹ nhàng, sâu lắng giàu chất trữ tình, đằm thắm bay bổng.Nêu ý nghĩa của hình ảnh màu xanh lá vườn và lời nói của mọi người?Hồn Trương Ba hoá thân vào các sự vật thân thương, tồn tại vĩnh viễn bên cạnh những người thân yêu của mình*ý nghĩaHỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT Lưu Quang Vũ5. Màn kết: Trương Ba chết thật - cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muụn đời. Hồn Trương Ba nhập vào cõy trỏi trong vườn. Cõy trỏi tiếp tục được gieo mầm, sinh sụi - Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi ngườiĐú là chất thơ lạc quan về cuộc sống đớch thực.HỒN TRƯƠNG BA, DA HÀNG THỊT Lưu Quang Vũ5. Màn kết: Trương Ba chết thật - cuộc sống tuần hoàn theo quy luật của muụn đời. Hồn Trương Ba nhập vào cõy trỏi trong vườn. Cõy trỏi tiếp tục được gieo mầm, sinh sụi - Sự bất tử của linh hồn trong sự sống và trong lòng mọi ngườií nghĩa của cỏch kết thỳc ?Đú là chất thơ lạc quan về cuộc sống đớch thực.III. CHỦ ĐỀ:Qua phần trớch, ta rỳt ra bài học gỡ về đời sống con người ? Sự quý giỏ thật sự của đời sống là sống trọn vẹn với những giỏ trị mỡnh vốn cú, sống hài hũa giữa tõm hồn và thể xỏc. Phải luụn tự nhận thức về mỡnh, can đảm đấu tranh với bản thõn để hoàn thiện nhõn cỏch. Xó hội hóy tạo điều kiện cho con người phỏt triển tõm hồn và thể chất hợp quy luật tự nhiờn.“Màn kết với chất thơ sâu lắng đã đem lại âm hưởng thanh thoát cho một bi kịch lạc quan đồng thời truyền đi thông điệp về sự chiến thắng của cái Thiện, cái Đẹp và của sự sống đích thực.” TS.Nguyễn Kiều Tõm* Nghệ thuật:(đặc sắc trên nhiều phương diện)Sự sỏng tạo từ dõn gian; Ngụn ngữ kịch linh hoạtSức phê phán mạnh mẽ, quyết liệt và chất trữ tình đằm thắm, bay bổngSự kết hợp giữa tính hiện đại và truyền thốngC. TỔNG KẾT:Hồn Trương Ba da hàng thịt( Trớch) - Lưu Quang Vũ-* Nội dung :Ghi nhớ ( SGK- 154 )Hồn Trương Ba tự nhận thấy khụngthể sống “hồn này xỏc nọ”Mọi người trong gia đỡnh xa lỏnh-> HồnTrương Ba tuyệt vọngHồn và Xỏc đối thoại-> Hồn đau khổ, bế tắcHồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thớch-> Đấu tranh đểlựa chọn cỏch sống.-Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liờn hoàn và tăng cấpV. LUYỆN TẬP: Chọn phương ỏn đỳngc.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị sự sống: sống đúng là mình, trọn vẹn với giá trị mình vốn có và luôn tự mình đấu tranh với những nghịch cảnh để hoàn thiện nhân cách và vươn tới những giá trị tinh thần cao quý. b.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần hồn : Vỡ phần hồn sẽ giỳp con người sống thanh cao, trong sỏng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh ộo le của cuộc sống. a.Cần phải ý thức sâu sắc giá trị phần xỏc : Vỡ phần xỏc sẽ giỳp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giỏ trị của cuộc đời ban tặng cho con người. Một trong những bài học mà chỳng ta rỳt ra qua đoạn trớch Hồn Trương Ba da hàng thịt là:Đó là hồn Trương BaSao cũn da hàng thịt?Đứng khuất sau cỏnh gàNgậm cười ra nước mắt.Bạn tụi tay nắm chặtMuốn giật tấm màn trũSao cứ phải vũng voMượn giả để núi thật?Đời cú chỳt phần hồnVàng rũng này khú giữCả hai phớa màn nhungMỡnh làm mỡnh khụng dễTrăm rủi, chẳng một mayLiệu rồi khi nhắm mắt?Thụi, gửi da vào đấtGửi hồn vào “hương cõy”.Gửi hồn vào hương cõy - Nguyễn Vũ Tiềm-“Kịch của Lưu Quang Vũ khụng những đem hơi thở tươi rúi của xó hội vào từng phõn cảnh mà người xem cũn tỡm ra ở đấy chất sỏng tạo đương đại trờn từng vai diễn cũng như trong cỏch dàn dựng sõn khấu.” - Phản ánh cuộc sống bằng việc khám phá, phát hiện những mâu thuẫn xung đột => Diễn đạt bằng hành động và ngôn ngữ- Quá trình phát triển : Thắt nút -> Phát triển -> Cao trào -> Mở nút