Bài giảng Ngữ văn khối lớp12 - Bài: Ông già và biển cả

(Trích)ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢI.TÌM HIEÅU CHUNG1. Taùc giaû:- Heâminhueâ( 1899-1961), laø nhaø vaên Mó. - OÂng xuaát thaân trong moät gia ñình khaù giaû taïi thaønh phoá thuoäc ngoaïi vi Chicago. - Heâminhueâ böôùc vaøo ñôøi vôùi ngheà vieát baùo vaø phoùng vieân maët traän trong hai cuoäc chieán tranh theá giôùi. -Ông đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn xuôi hiện đại phương Tây và góp phần đổi mới lối viết truyện, tiểu thuyết của nhiều thế hệ nhà văn trên thế giới. - Đại chiến I,II ông làm phóng viên mặt trận, viết báo- Yêu nhiên nhiên hoang dại, thích phiêu lưu mạo hiểm.-1954 được trao giải thưởng Nô-ben về văn học.19531954Huy chương Pu-lit-dơHuy chương giải Nô-benLối sống giản dị của nhà văn* Suốt cuộc đời ước mơ “viết một áng văn xuôi giản dị và trung thực về con người”.* Tác phẩm tiêu biểu :-Về tiểu thuyết :+ Mặt trời vẫn mọc (1926)+Giã từ vũ khí (1929)+Chuông nguyện hồn ai (1940)-Về truỵên ngắn :+Tập truyện ngắn Trong thời đại của chúng ta (1925)+Ông già và biển cả (1952)b.Vaên chöông- Laø ngöôøi ñeà xöôùng “nguyeân lí taûng baêng troâi”:+ “Ông già và biển cả” có cốt truyện đơn giản, nhân vật ít, ngôn từ không nhiều, lối viết giản dị, song phần chìm của nó rất lớn, gợi ra nhiều tầng nghĩa.Ñoåi môùi caùch vieát theo phong caùch giaûn dò, töôùc boû nhöõng trang söùc hoa mó laø moät tieâu chí coù giaù trò ñaëc bieät cuûa loái vieát ôû theá kæ XX Xöa noùi ñeán yù taïi ngoân ngoaïi hay ngöôøi ta cuõng noùi ñeán “maïch ngaàm vaên baûn” tính ña nghóa hoaëc roäng hôn nöõa tính ña aâm cuûa vaên baûn. Noù theå hieän moät böôùc daân chuû hoùa cuûa ngheä thuaät: “nhaø vaên khoâng tröïc tieáp coâng khai laøm caùi loa phaùt ngoân cho yù töôûng cuûa mình, maø noùi leân baèng hình töôïng coù nhieàu söùc gôïi, ñeå ngöôøi ñoïc töï ruùt ra phaàn aån yù”.Tảng băng trôi (1phần nổi, 7 phần chìm)2-Tác phẩm : “Ông già và biển cả” (1952)a.Xuaát xöù: 1952b-Tóm tắt truyện :-Chuyện kể về ông lão Xan-ti-a-gô 74 tuổi, thường đánh cá ở vùng nhiệt lưu ngoài khơi Habana, Suốt tám mươi tư ngày liền không bắt được con cá nào.-Thế rồi, một mình ra khơi, ông đi thật xa.BUÔNG CÂUÔNG LÃO THẢ 4 DÂY CÂUNgày thứ tám mươi lăm, có một con cá kiếm đã cắn câu .Ông già và con cá kiếmVaøo bôø-Suốt ba ngày hai đêm, lão phải vật lộn với nó, cuối cùng lão đã chiến thắng, rồi đưa cá vào bờ . -Đàn cá mập kéo đến, rỉa thịt cá kiếm, lão phải tiếp tục đương đầu với đàn cá dữ. Nhưng khi đưa được con cá vào bờ, nó chỉ còn lại một bộ xương khổng lồ .Suốt ba ngaøy ñeâm roøng raõ laõo phaûi moät mình vaät loän vôùi con caù kieám khoång loà, hung haõn, tính khí kì quaëc, oâng laõo ñaõ haï ñöôïc noù, giong veà. Doïc ñöôøng, ñeå baûo veä noù, oâng phaûi taû xung höõu ñoät vôùi luõ caù maäp ñoâng ñaûo, döõ tôïn phaøm aên. Cuoái cuøng, oâng laõo caäp beán, toaøn thaân raõ rôøi, beát maùu, keøm theo maïn thuyeàn laø boä xöông caù to töôùng vaø trô truïi. Saùng hoâm aáy, chuù beù Manoâlin, ngöôøi baïn nhoû cuûa laõo chaïy sang “troâng thaáy hai baøn tay laõo vaø öùa nöôùc maét”noù chaïy goïi baïn chaøi vaø chaêm soùc oâng laõo. Trong leàu, oâng laõo laïi nguû tieáp vaø “mô veà nhöõng con sö töû”.=> YÙ nghóa nguyeân lí taûng baêng troâi cuûa taùc phaåm: Taùc phaåm oâng giaø vaø bieån caû môû roäng haøm nghóa “Haønh trình saên ñuoåi con caù lôùn maø oâng laõo Xantiagoâ haèng mô öôùc, ñöôïc ñoïc nhö moät aån duï vaø hình töôïng con ngöôøi ñuoåi theo moät khaùt voïng lôùn”.Ông già và biển cả” thể hiện một nội dung mới mẻ, độc đáo : + Miêu tả cuộc hành trình của ông lão Xan-ti-a-gô, đuổi theo một khát vọng lớn lao, đẹp nhất ở đời.+ Hành trình nhọc nhằn và dũng cảm của người lao động trong một xã hội vô tình.+Thể nghiệm về thành công và thất bại của người nghệ sĩ đơn độc khi theo đuổi ước mơ sáng tạo + Mối liên hệ giữa con người với thiên nhiên . Niềm tin bất diệt vào con người.3- Đoạn trích :a- Vị trí đoạn trích: Nằm ở phần cuối truyện.b- Tóm tắt đọan trích:Kể lại việc ông lão Xan-ti-a-gô đuổi theo và bắt được con cá kiếm. c- Bố cục : hai phần.Phần 1: “Từ đầubồng bềnh theo sóng”: Diễn biến cuộc chinh phục con cá kiếm của ông lãoPhần 2 : “còn lại”: Hành trình trở về của ông lão.III- Ñoïc hieåu vaên baûn: 1- Hình tượng vẻ đẹp của cá kiếm : a- Vẻ đẹp cá kiếm qua các vòng lượn :-Hình ảnh của những vòng lượn được lặp đi lặp lại nhiều lần: “Vòng tròn lớn” ; “Con cá đã quay tròn, nhưng con cá chậm rãi lượn vòng” “vòng tròn hẹp dần”.Những cố gắng cuối cùng nhưng hết sức mãnh liệt của con cá, tìm cách thoát khỏi sợi dây câu của ông lão .Vẻ đẹp con cá kiếm cảm nhận của ông lão:- Về xúc giác: Qua những vòng lượn của con cá +Vòng tròn lớn (xa)Vòng tròn nhỏ dần (gần)- Áp lực của sợi dây, rất nặng- Sự vùng vẫy của con cá.- Cảm giác đau đớn nơi bàn taycảm nhận qua gián tiếp- Về thị giác:- Đến vòng thứ ba thấy con cá, một con cá khổng lồ.- Cái đuôi lớn hơn cả chiếc lưỡi hái lớn, thân hình đồ sộ, cánh vi xếp lại, bộ vi to sụ bên sườn xoè rộng.-Thân hình và cái đuôi được đặc tả sự đồ sộ to lớn .nhìn thấy trực tiếp con mồi.Vẻ đẹp dũng mãnh và mạnh mẽ của con cá được cảm nhận từ gián tiếp đến trực tiếp (từ xúc giác đến thị giác), từ xa đến gần, cảm nhận từng bộ phận đến toàn thể.- Con cá mang vẻ đẹp biểu tượng của thiên nhiên : tính chất kiêu hùng, kì vĩ. Đến vòng lượn thứ ba, lão lần đầu thấy con cá.Con cá kiếmÔng lão- Khi bị cắn câu,con cá bắt đầu bơi lượn vòng tròn.- Khi dây chùng ông lão thu dây vào rất nhẹ nhàng. Lão dùng cả hai tay, lắc ngườimà kéo”.- “Vòng tròn hẹp hơncon cá đang liên tục ngoi lên trong lúc bơi”.- Hai giờ sau: lão mệt thấu xương.Con cá kiếmÔng lão- Bây giờ con cá lại tiếp tục lượn vào theo vòng tròn của nó, trông điềm tĩnh và tuyệt đẹp. Chỉ có cái đuôi đồ sộ cử động-”Hai lần lão cảm thấychoáng váng. Ta không thể tự chơi xỏ mìnhđược”.128- Đến vòng thứ bađộ dài của nó” 129- Lão gượng hết sức ra mà kéo con cá khổng lồ.- “Nhưng khi lão tập trung hết sức lực...mà kéo”130-Thì con cá chao mình tránh ra rồi lật thẳng người lên bơi đi.Con cá kiếmÔng lão-Khi bị lao đâm dường như nó không chấp nhận cái chết,..nhưng phái đành chấp nhận thất bại. Con caù ñaõ mang caùi cheát trong mình söïc tænh phoùng vuùt khoûi maët nöôùc phoùng heát taàm voùc khoång loà veû ñeïp vaø söùc löïc cuûa noùCon caù traéng baïc thaúng ñô vaø boàng beành theo soùng.=> caùi cheát cuûa con caù cuõng boäc loä veû ñeïp keâu huøng hieám thaáy.Laõo ñaõ di chuyeån ñöôïc noù”OÂng laõo nhaác cao ngoïn lao phoùng xuoáng söôøn con caù. Ngay sau vaây ngöïc ñoàsoä,”caûm thaáy muõi saét caém phaäp vaøo, laõo tì ngöôøi leân caém saâu xuoáng roài doàn heát troïng löïc leân caùn lao. ->söï laønh ngheà cuûa oâng laõo ñaõ thaéng con caù kieám. Ông lão dùng lao, dồn lực đâm con cá , và cuối cùng cũng giết được nó* YÙ nghóa bieåu töôïng:- Nhaø vaên mieâu taû veû ñeïp cuûa con caù kieám nhaèm ñeà cao veû ñeïp cuûa con ngöôøi (phaàn chìm cuûa taûng baêng troâi).- Ngheä thuaät mieâu taû giaûn ñôn giaøu söùc gôïi: ñoái töôïng chinh phuïc caøng cao caû, ñeïp ñeõ thì veû ñeïp cuûa oâng laõo caøng ñöôïc toân leân. Qua ñoù toân vinh veû ñeïp cuûa ngöôøi lao ñoäng: giaûn dò vaø ngoan cöôøng doùc heát söùc löïc, toaøn taâm toaøn yù thöïc hieän cho ñöôïc öôùc mô cuûa mình.- Haønh trình ñuoåi theo con caù kieám khoång loà -> cuõng laø haønh trình theo ñuoåi khaùt voïng lôùn lao cuûa con ngöôøi. - Con caù bieåu töôïng cho thieân nhieân kì vó – khoâng chæ laø keû thuø maø ñoâi luùc coøn laø baïn cuûa con ngöôøi.loõa nghó “ngöôøi anh em aïlaø vaän may cuûa mình”.Ca ngợi sự kiên cường, dũng cảm của ông lão ngư phủ lành nghề, dày dạn kinh nghiệm, đồng thời đối thủ của ông con cá cũng rất kiên cường chẳng kém .c-Vẻ đẹp của cá kiếm trước khi chết :Dường như nó không chấp nhận cái chết , phóng vút lên , phô hết tầm vóc khổng lồ và sứcmạnh .2. Nhöõng lôøi ñoäc thoaïi, ñoái thoaïi cuûa oâng giaø - Ñoái thoaïi vôùi chính mình vôùi tay, chaân: “ Naøo hôõi hai baøn tay keùo ñi”, “Naøo hôõi hai chaân giöõ vöõng nheù”; vôùi caùi ñaàu: “Maøy chôù boû ta.” -> Noùi vôùi tay chaân laø noùi veà theå chaát, noùi vôùi caùi ñaàu laø ñoäng vieân tinh thaàn (con ngöôøi ngoaøi söùc maïnh veà theå chaát coøn phaûi coù söùc maïnh tinh thaàn)  YÙ chí vöôït khoù khaên. - Ñoäc thoaïi: “Laõo nghó phaûi bình tónh laïi môùi ñöôïc, phaûi bình tónh vaø chòu ñöïng noãi nhoïc nhaèn naøy sao cho xöùng ñaùng laø moät con ngöôøi hoaëc cuõng phaûi ñöôïc nhö con caù ” -> ñeà cao yù chí nghò löïc cuûa con ngöôøi. - Ñoái thoaïi vôùi caù: goïi caù “ ngöôøi anh em”, “tao chöa bao giôø thaáy baát kì ai huøng duõng, duyeân daùng, bình tónh, cao thöôïng hôn maøy” -> söï chieâm ngöôõng, ngöôõng moä con moài  Con ngöôøi ai cuõng yeâu quí thaønh quaû lao ñoäng vaø quyeát taâm giöõ thaønh quaû lao ñoäng khoâng theå ñeå maát -> chöùng minh con ngöôøi khoâng bò ñaùnh baïi. Qua những lời độc thoại của ông lão, ta nhận thấy : quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm rất phức tạp .+Người đi săn và con mồi (người đi câu với con cá được câu)+Quan hệ giữa hai kì phùng địch thủ (cân tài ,cân sức..)+Quan hệ giữa hai người bạn, cảm thông chia sẻ+Quan hệ ứng xử giữa con người và môi trường Biểu tượng sức mạnh của thiên nhiên : hùng vĩ , kiêu hùng Vẻ đẹp của cá kiếm được nhìn ở nhiều góc độ khác nhau:3. YÙ nghóa bieåu töôïng cuûa cuoäc chieán giöõa oâng giaø vaø con caù kieám giöõa bieån: Ông lão đã chiến thắng cá kiếmNiềm tin, ý chí và nghị lựcTay nghề điêu luyện, nhiều kinh nghiệm .Cuộc chiến giữa ông lão và con cá kiếm là cuộc chiến của hai đối thủ được xem là “Kì phùng địch thủ”.Từ đó, khẳng định vẻ đẹp của ông lão và cá kiếm.là biểu tượng cho trí tuệ con người chinh phục sức mạnh của thiên nhiên .a-Vẻ đẹp trí tuệ, sức mạnh của con người trước thiên nhiên:b-Vẻ đẹp của con người trước thách thức tiềm ẩn của tự nhiên:+ “Bắt được con cá lão cứ nghĩ là chỉ có trong giấc mơ, nhưng khi thấy con cá tung mình lên khỏi mặt nước, lơ lửng bất động trong không trung trước lúc rơi xuống thì lão chắc chắn nó là sự thật ”Con cá là biểu tượng ước mơ đẹp mà cả đời của lão tìm kiếm . + Nhưng khi đưa con cá vào bờ thì một con cá mập đầu tiên xuất hiện tấn công con cá kiếm . Con người luôn đối mặt với những kẻ thù vô hình, và cuộc đấu tranh sinh tồn luôn tiếp diễn, mỗi lúc lại khó khăn, và quyết liệt hơn.Tác giả miêu tả vẻ đẹp cá kiếm , cũng nhằm đề cao vẻ đẹp của con người .3-Nghệ thuật của đoạn trích:a-Ngôn ngữ : Ngôn ngữ có sự kết hợp giữa người dẫn chuyện và ngôn ngữ trực tiếp của nhân vật : Độc thoại nội tâm và đối thoại hướng đến cá kiếm.. +Lão nghĩ : (độc thoại nội tâm ) 24 lần , trước khi giết cá kiếm là 15 lần, sau khi giết cá kiếm 9 lần tâm trạng, và những suy nghĩ của ông lão..+Lão nói lớn (18 lần) kể cả lần lão hứa  ngôn từ đối thoại (thực chất nó là lời độc thoại), ông lão phân thân như nói với chính mình, để tìm nguồn động viên, vượt qua thử thách, gian nanb-Văn tả kết hợp với kể, tạo ra nhiều “khoảng trống” :c-Xây dựng biểu tượng: đối lập, tương đồng rất độc đáo.(cá kiếm và ông lão )Nghệ thuật bậc thầy viết văn của Hê-minh-uê .Biểu hiện Nguyên lí sáng tác : tác phẩm nghệ thuật như một “ tảng băng trôi ”.4-Kết luận :- Đoạn văn tiêu biểu cho cách viết độc đáo của Hê-minh-uê, luôn đặt con người đơn độc trước những thử thách , vượt qua thử thách, vượt qua giới hạn của chính mình để vươn tới đạt những ước mơ khát vọng lớn lao và cao cả .- Hai hình tượng ông lão và con cá kiếm đều gợi ra nhiều tầng nghĩa cho tác phẩm : đoạn văn tiêu biểu cho lối viết của nhà văn, coi tác phẩm nghệ thuật như một tảng băng trôi.III- Tổng kết : Thông qua hình tượng ông lão quật cường , chiến thắng con cá kiếm bằng kĩ năng và tay nghề điêu luyện, tác giả gửi gắm niềm tin lớn lao vào con người . Trong bất kì hoàn cảnh nào “Con người có thể bị huỷ diệt nhưng không thể bị đánh bại”.Ghi nhớ : (Sgk)