Bài giảng Ngữ văn lớp 10 - Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật

GV: Lưu Thị KimTiết 84PHONG CÁCH NGÔN NGỮNGHỆ THUẬTI. NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬT* Phân tích ngữ liệuNgữ liệu Trái Đất là hành tinh trong hệ Mặt Trời. Khoảng cách trung bình từ Trái Đất đến Mặt Trời là 149, 6 triệu km. (Địa lí 10)Tôi đạp xe ở đường Phan Đình Phùng, tôi đạp chậm, vừa đạp vừa nghĩ ngợi. Một anh bạn trẻ đạp xe như gió thúc mạnh bánh xe vào xe tôi. Tôi quay lại nói cũng nhẹ nhàng: “ Cậu đi đâu mà vội thế”. (Nguyễn Khải)Quê hương ta từ ngày khủng khiếp	Giặc kéo lên ngùn ngụt lửa hung tàn	Ruộng ta khô	Nhà ta cháy	Chó ngộ một đàn	Lưỡi dài lê sắc máu	Kiệt cùng ngõ thẳm bờ hoang (Hoàng Cầm)Hồn Trương Ba: (Bịt tai lại): Ta không muốn nghe mày nữa!	Xác hàng thịt:(lắc đầu): Ông cứ việc bịt tai lại. Chẳng có cách nào chối bỏ tôi được đâu!Mà đáng lẽ ông phải cảm ơn tôi!...,(Lưu Quang Vũ)	Câu hỏi:Ngữ liệu nào chỉ hướng vào truyền đạt thông tin, coi trọng tính chính xác, khách quan? (Ngữ liệu 1)2. Ngữ liệu nào ngoài truyền đạt thông tin còn hướng vào mục đích gợi liên tưởng và cảm xúc, tạo ra những rung cảm thẩm mĩ ở người đọc, người nghe? 	(Ngữ liệu 2, 3, 4)3. Ngôn ngữ trong ngữ liệu nào ngôn ngữ tự sự,trong ngữ liệu nào là ngôn ngữ thơ, trong ngữ liệu nào là ngôn ngữ kịch? Đặc điểm của từng loại ngôn ngữ đó là gì? (2: tự sự. 3: Thơ. 4: Kịch)Đặc điểm:? 	Nếu gọi các yếu tố ngôn ngữ được sử dụng trong ngữ liệu 2, 3, 4 là ngôn ngữ nghệ thuật, thì theo em, ngôn ngữ nghệ thuật có những đặc điểm gì?2.Tự sự: Sử dụng linh hoạt các kiểu câu, đan xen các yếu tố thuật, tả, biểu hiện trạng thái tâm lí Chú trọng diễn tả sự kiện, tình huống, trạng thái tâm lí nhân vật.3.Thơ: Sử dụng nhiều yếu tố biểu cảm, gợi hình, gợi liên tưởng (ngùn ngụt, lửa hung tàn, lê sắc máu, cháy, khô, kiệt cùng), Có nhạc điệu, có thể tách, ngắt các bộ phận và thành phần câu thành những dòng riêng biệt, hướng vào nổi bật cảm xúc3.Kịch: Lời nói đối thoại, Có tính cách điệu, nhiều yếu tố khẩu ngữ (mày, cứ việc, mà đáng lẽ)mang dấu ấn đặc điểm riêng của từng nhân vật,Kết hợp với yếu tố diễn xướng (bịt tai lại,lắc đầu).)I. NGÔN NGỮ NGHỆ THUẬTĐặc điểm:Ngôn ngữ dùng trong văn chương, văn học, được chia thành ba loại: tự sự, trữ tình, kịch và nhiều thể.Không chỉ thực hiện chức năng thông tin mà quan trọng hơn, còn thực hiện chức năng thẩm mĩ: Biểu hiện cái đẹp, khơi gợi, nuôi dưỡng cảm xúc thẩm mĩ ở người đọc, người nghe.Lấy từ ngôn ngữ hằng ngày và được tổ chức, xếp đặt, chau chuốt theo những mục đích thẩm mĩ nhất định.Trả lời:Ý nghĩa thông tin: Sen sống ở gần bùn, lá màu xanh, hoa màu trắng, nhị màu vàng, mùi không hôi tanhCảm xúc thẩm mĩ được gợi ra từ liên tưởng: Sen là loài cây cao quý, phải sống ở môi trường không trong sạch nhưng vẫn giữ được hương thơm cao quý => Cái đẹp có thể hiện hữu và được bảo tồn ngay trong môi trường có nhiều cái ác, cái xấu - điều này gợi liên tưởng đến vẻ đẹp cao quý của những con người biết giữ gìn nhân cách và phẩm giá.Các yếu tố ngôn ngữ trong bài ca dao là những yếu tố ngôn ngữ vẫn được sử dụng trong lời nói tự nhiên, điều đặc biệt ở đây là những yếu tố này được lựa chọn và kết hợp theo quy tắc vần điệu của thể thơ lục bát và tổ chức trong các kiểu câu hỏi tu từ, hàm ý so sánh, ngợi ca và trở thành những ẩn dụ nghệ thuật - tạo ra hiệu quả thẩm mĩ.? Chỉ ra những đặc điểm của ngôn ngữ nghệ thuật qua bài ca dao: “Trong đầm gì đẹp bằng sen” (SGK trang 98)HS đọc Ghi nhớ SGK trang 98II. Phong cách ngôn ngữ nghệ thuật1. Tính hình tượngBiểu hiện gián tiếp qua hệ thống hình ảnh khơi gợi cảm xúc, liên tưởng, tưởng tượng cho người đọcBiểu hiện qua các biện pháp nghệ thuật: so sánh, nhân hoá,được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với nhauThể hiện tính đa nghĩa, hàm súc, biểu cảmTrong bài ca dao về cây sen, phẩm chất đẹp đẽ, trong sạch của cây sen được biểu hiện thông qua cách nói nào? (nói trực tiếp hay thông qua hình ảnh?) Nếu thông qua hình ảnh, thì đó là những hình ảnh nào? Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật nào?Phẩm chất đẹp đẽ của cây sen được thể hiện thông qua những hình ảnh cụ thể về lá, bông, nhị, trạng thái đan xen. Những hình ảnh cụ thể đó tạo nên hình tượng chung về cây sen để làm thành tín hiệu thẩm mĩ cho cái đẹp. Biện pháp: So sánh, nhân hoá, ẩn dụ, câu hỏi tu từ2. Tính truyền cảmTính truyền cảm trong ngôn ngữ nghệ thuật thể hiện:Làm cho người đọc, người nghe cùng vui, buồn, yêu, thích, như chính người nói (viết)Khơi gợi cảm xúc, tạo ra sự hoà đồng, giao cảm, cuốn hút ở người đọc. Người đọc, người nghe cùng xúc cảm với chính người viết, người nói. Đoạn văn trích trong Rừng xà nu miêu tả rất cụ thể với hình ảnh rõ rệt những vết thương của cây xà nu. Người viết rất đau đớn, xót xa và cảm phục sức sống mãnh liệt của cây xà nu. Đọc đoạn văn, người đọc cũng cảm thấy đau xót như vết thương ở chính cơ thể mình. Thế nào là tính truyền cảm? Phân tích tính truyền cảm trong đoạn văn trích Rừng xà nu ( SGK trang 99)3. Tính cá thể hoáGiọng điệu riêng, sở trường riêng trong diễn đạt của mỗi nhà vănVẻ riêng trong lời nói của từng nhân vật trong tác phẩm, cách diễn đạt sự việc, hình ảnh, tình huống.Tạo cho ngôn ngữ nghệ thuật những sáng tạo mới lạ, không trùng lặpVí dụ:Cùng thể hiện đề tài: “mùa thu tới”Bỗng nhận ra hương ổiPhả vào trong gió seSương chùng chình qua ngõHình như thu đã về(Sang thu - Hữu Thỉnh)Rặng liễu đìu hiu đứng chịu tangTóc buồn buông xuống lệ ngàn hàngĐây mùa thu tới, mùa thu tớiVới áo mơ phai dệt lá vàng(Đây mùa thu tới – Xuân Diệu)HS tìm thêm ví dụ thể hiện tính cá thể hoá trong ngôn ngữ nghệ thuật?Ngôn ngữ nghệ thuật có 3 đặc trưng cơ bảnTính hình tượngTính truyền cảmTính cá thể hoáIII. LUYỆN TẬP1. Bài tập 1: Những phép tu từ thường được sử dụng để tạo nên tính hình tượng của ngôn ngữ nghệ thuật như so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, hoán dụ, nói quá, nói giảm, điệp, đối2. Bài tập 2: Trong ba đặc trưng của phong cách ngôn ngữ nghệ thuật thì đặc trưng tính hình tượng là tiêu biểu nhất. Nó thể hiện đặc thù của văn bản nghệ thuật so với các văn bản khác. Hơn nữa nó kéo theo một số đặc trưng khác: Tính đa nghĩa, tính hàm súc, tính cụ thể, 3. Bài tập 3Lựa chọn từ ngữ thích hợp: a) Canh cánh; b) vãi, giếtHS lấy ví dụ về từng phép tu từ? Bài tập về nhàBài tập 3 SGK trang 102Xin chân thành cảm ơn quý thầy cô giáo và các em học sinh!