Bài giảng Ngữ văn lớp 12 - Ai đã đặt tên cho dòng sông, tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường

Ai đã đặt tên cho dòng sông?Hoàng Phủ Ngọc TườngA. Tiểu dẫn :1. Tác giả: Hoàng Phủ NgọcTường sinh năm 1937 tại Huế. Quê làng Bích Khuê, xã Triệu Long, huyện Triệu Phong, tỉnh Quảng Trị.Ai đã đặt tên cho dòng sông?I.- Tiểu dẫn :1. Tác giả : - Là một trí thức yêu nước, một chiến sĩ trong phong trào đấu tranh chống Mỹ – Ngụy ở Thừa Thiên Huế. Quê gốc ở Quảng Trị nhưng sống, học tập và hoạt động ở Huế, tâm hồn thấm đẫm văn hoá Huế.- Chuyên viết bút kí, nét đặc sắc trong sáng tác củaHoàng Phủ Ngọc Tường là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình, giữa nghị luận sắc bén với tư duy đa chiều được tổng hợp từ vốn kiến thức sâu rộng về triết học, văn hóa, lịch sử, địa lí,tất cả được diễn đạt bằng lối văn hướng nội súc tích, mê đắm và tài hoa.2. Tác phẩm :- Ai đã đặt tên cho dòng sông? là bài bút kiù xuất sắc viết ở Huế ngày 4-1-1981, in trong tập sách cùng tên. Bài kí có ba phần, đoạn trích thuộc phần thứ nhất.- Sông Hương là dòng sông đặc trưng cho Huế, đã đi vào thơ của nhiều nhà thơ (Tố Hữu, Hàn Mặc Tử, Thu Bồn).- Bút kíù là thể văn ghi lại những con người thực và sự việc thực mà nhà văn đã tìm hiểu, nghiên cứu cùng với những cảm nghĩ của mình nhằm thể hiện một tư tưởng nào đó. Sức hấp dẫn và thuyết phục của bút kíù tùy thuộc vào tài năng, trình độ quan sát, nghiên cứu, khám phá, năng lực diễn đạt của tác giả đối với các sự kiện được đề cập đến. ( Từ điển thuật ngữ văn học).Ai đã đặt tên cho dòng sông?Ai đã đặt tên cho dòng sông?3. Bố cục văn bản:- Phần một (TưØ đầu đến“ dưới chân núi Kim Phụng”): sông Hương nhìn từ cội nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn (sông Hương ở thượng lưu).- Phần hai (Từ “Phải nhiều thế kỷ qua”“quê hương xứ sở”): sông Hương nhìn trong mối quan hệ với kinh thành Huế.+ Đoạn từ “Phải nhiều thế kỷ qua” “ bát ngát tiếng gà” : sông Hương đoạn chảy về đồng bằng đến ngoại vi Thành phố Huế.+ Đoạn từ “Từ đây”  “quê hương xứ sở”: sông Hương khi chảy vào thành phố Huế.- Phần ba ( đoạn còn lại): Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca.Ai đã đặt tên cho dòng sông?B. Đọc – hiểu:I. Vẻ đẹp sông Hương1. Vẻ đẹp sông Hương từ thượng nguồn về Huếa. Sông Hương ở thượng lưuAi đã đặt tên cho dòng sông?I. Vẻ đẹp sông Hương1. Vẻ đẹp sông Hương từ thượng nguồn về Huếa. Sông Hương ở thượng lưu -- Sông Hương nhìn từ cội nguồn là dòng chảy có mối quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn. Sông Hương tựa như bản trường ca của rừng già với nhiều tiết tấu hùng tráng và dữ dội: khi rầm rộ giữõa bóng cây đại ngàn, lúc mãnh liệt qua những ghềnh thác, khi cuộn xoáy như cơn lốc, lúc dịu dàng và say đắm giũa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng,..- Sông Hương được nhân hóa như một cô gái Digan phóng khoáng và man dại, rừng già đã hun đúc cho nó một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng – vẻ đẹp trong phần tâm hồn sâu thẳm của dòng sông. => Óc quan sát tinh tế, nghệ thuật so sánh, nhân hóa tài hoa, táo bạo, liên tưởng kì thú, ngôn từ gợi cảm -> Vẻ đẹp của một sức sống mãnh liệt, hoang dại nhưng cũng có lúc dịu dàng và say đắm.Ai đã đặt tên cho dòng sông?b. Sông Hương về đồng bằng * Sông Hương đoạn chảy về đồng bằng đến ngoại vi thành phố Huế: - Có sự thay đổi về tính cách: Sông như đã chế ngự sức mạnh bản năng ở nguời con gái để mang một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa của một vùng văn hoá xứ sở. - Toàn bộ thủy trình của sông như một cuộc tìm kiếm có ý thức để đi tới gặp thành phố tương lai của nó: chuyển dòng liên tục, vòng những khúc quanh đột ngột, vẽ một hình cung thật tròn, ôm lấy chân đồi Thiên Mụ, rồi vượt qua, đi giữa âm vang, trôi đi giữa hai dãy đồi sừng sững như thành quách. -> Cái nhìn tinh tế, lãng mạn Ai đã đặt tên cho dòng sông?- Sông Hương có lúc mềm như tấm lụa; có khi ánh lên những phản quang nhiều màu sắc sớm xanh, trưa vàng, chiều tím; vẻ đẹp trầm mặc khi qua bao lăng tẩm, đền đài => Bút pháp kể và tả kết hợp nhuần nhuyễn; So sánh tài hoa đậm chất thơ; Năng lực quan sát tinh tế; Ngôn ngữ tượng hình phong phú; Kiến thức về văn hóa, văn học -> Khắc họa vẻ đẹp dòng sông lung linh sắc màu. Ấn tượng về vẻ đẹp trầm mặc cổ kính của sông Hương.Ai đã đặt tên cho dòng sông?* Sông Hương khi chảy vào thành phố Huế: - Được khám phá, phát hiện ở sắc thái tâm trạng:Như tìm thấy chính mình khi gặp thành phố thân yêu, sông Hương vui tươi hẳn lên (nó đã nhìn thấy chiếc cầu trắng của thành phố in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non) và đặc biệt chậm rãi, êm dịu , mềm mại : yên tâm uốn một cánh cung rất nhẹ sang đến Cồn Hến khiến dòng sông mềm hắn đi như một tiếng vâng không nói ra của tình yêu- Sông Hương được cảm nhận với nhiều góc độ:+ Hội họa: Sông Hương tạo đường nét thật tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô.Ai đã đặt tên cho dòng sông? + Âm nhạc: Sông Hương đẹp như điệu slow chậm rãi, sâu lắng, trữ tình . Vẻ đẹp dòng sông lúc đêm sâu - lúc âm nhạc cổ điển Huế được sinh thành - Sông Hương trở thành người tài nữ đánh đàn lúc đêm khuya.+ Cái nhìn say đắm của tình yêu: Sông Hương là người tình dịu dàng và chung thủy: Rời khỏi kinh thành lưu luyến ra đisực nhớ điều gì chưa kịp nói đột ngột đổi dòng, rẽ ngoặt  để gặp lại thành phố lần cuối khúc quanh đó tựa như một nỗi vưong vấn, cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu.=> Tình yêu say đắm với con sông cùng với những nét bút “dịu dàng, tình tứ, đắm đuối” -> Sông Hương và Huế hòa vào làm một, Sông Hương làm nên vẻ đẹp mộng mơ của Huế, Huế làm nên vẻ đẹp trầm tư sâu lắng của sông Hương.2. Vẻ đẹp của sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca.Ai đã đặt tên cho dòng sông?2. Vẻ đẹp của Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi caa. Trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc:- Từ thủơ xa xưa là dòng sông biên thùy xa xôi của đất nước các vua Hùng.- Thời trung đại: là dòng Linh Giang từng chiến đấu oanh liệt để bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc; từng vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ; sống hết lịch sử bi tráng của những cuộc khởi nghĩa của thế kỉ XIX.-Đi vào thời đại CM tháng Tám bằng những chiến công rungchuyển; gắn với lịch sử hào hùng của cuộc kháng chiến chống Mĩ.Sông Hương là dòng sông của thời gian ngân vang, của sử thi viết giữa màu cỏ lá xanh biếc. => Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang của dân tộc.Ai đã đặt tên cho dòng sông?b. Sông Hương với cuộc đời và thi ca:Sông Hương là một nhân chứng nhẫn nại và kiên cường qua những thăng trầm của cuộc đời. Điều làm nên vẻ đẹp giản dị mà khác thường của dòng sông là: khi nghe lời gọi, nó biết cách tự hiến đời mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống bình thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước => Có một dòng thi ca về sông Hương, dòng sông ấy không tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ.II. Ai đã đặt tên cho dòng sông?II. Ai đã đặt tên cho dòng sông?Ai đã đặt tên cho dòng sông?II. Ai đã đặt tên cho dòng sông?Mở đầu, lời kết của phần một và lời kết của toàn bài kí là một câu hỏi: Ai đã đặt tên cho dòng sông?- Chính nội dung bài kí là câu trả lời. Câu trả lời dài bằng cả một bài kí ca ngợi vẻ đẹp, chất thơ của dòng sông có cái tên cũng rất đẹp và phù hợp với nó: Sông Hương - Sông Thơm - Kết thúc bằng cách lí giải cái tên của dòng sông bằng một huyền thoại : Sông Hương - Sông Thơm - đã nói lên khát vọng của con người nơi đây : “muốn đem cái đẹp và tiếng thơm để xây đắp văn hoá và lịch sử”.Ai đã đặt tên cho dòng sông?- Việc dùng một câu hỏi để đặt tên cho bài kiù : * Lưu ý người đọc về cái tên đẹp của dòng sông;* Gợi lên niềm biết ơn đối với những con người đã khai phá miền đất ấy. Ai đã đặt tên cho dòng sông?III. Đặc sắc nghệ thuật của thể kí:Cái tôi trữ tình của thể kíVẻ đẹp sông HươngVẻ đẹp SH từ thượng nguồn về HuếVẻ đẹp SH trong mối q.hệ với lịch sử, cuộc đời & thi caVẻ đẹp tâm hồn- cái tôi trữ tình của tác giảAi đã đặt tên cho dòng sông?III. Đặc sắc nghệ thuật của thể kí:- Cái tôi trữ tình của thể kí: Cái tôi Hoàng Phủ Ngọc Tường tài hoa, uyên bác, giàu tình cảm và trí tưởng tượng lãng mạn, say mê cái đẹp của cảnh và người xứù Huế -> Soi bóng tâm hồn với tình yêu say đắm quê hương xứ sở vào đối tượng miêu tả, làm cho đối tượng trở nên lung linh huyền ảo, đa dạng như đời sống, như tâm hồn con người. - Phong cách viết kí của Hoàng Phủ Ngọc Tường: phóng túng, tài hoa, giàu thông tin văn hóa, địa lí, lịch sử, giàu chất trữ tình lãng mạn.Ai đã đặt tên cho dòng sông?C. Tổng kết: Đoạn trích bài bút kí Ai đã đặt tên cho dòng sông? Là đoạn văn xuôi xúc tích và đầy chất thơ về sông Hương. Nét đặc sắc làm nên sức hấp dẫn của đoạn văn là những xúc cảm sâu lắng được tổng hợp từ một vốn hiểu biết phong phú về văn hóa, lịch sử, địa lí và văn chương cùng một văn phong tao nhã, hướng nội, tinh tế và tài hoa.Ai đã đặt tên cho dòng sông?Ai đã đặt tên cho dòng sông? D. Luyện tập:Em hãy chọn bình một đoạn mà bản thân tâm đắc nhất trong bài kí. Qua đoạn văn đó , hãy phân tích những nét đặc sắc về ý tưởng, hình ảnh và ngôn ngữ của tác giả. Có thể chọn đoạn văn sau và bình “Rừng già đã hun đúc cho nó  dưới chân núi Kim Phụng”Gợi ý : Đoạn văn hay, đầy hình tượng, những ý tưởng sâu sắc* Gợi cảm xúc về vẻ đẹp bí ẩn sông Hương;* Gợi liên tưởng về tâm hồn sâu thẳm của con người nơi đây mà vẻ đẹp dịu dàng , trí tuệ đã hun đúc trong quá trình vượt gian khổ.Hình ảnh nhân hoá sinh động : người con gáiHình ảnh ẩn dụ : Người mẹ phù sa của một vùng văn hóa.Ai đã đặt tên cho dòng sông?CẢM ƠN QUÝ THẦY CÔ VÀ CÁC EM