Bài giảng Ngữ văn lớp 12 - Bài học: Người lái đò sông Đà

 I. Nguyễn Tuân - 1910 – 1987: Hà Nội. - Giàu lòng yêu nước, gắn bó với văn hoá cổ truyền. - Tài hoa, uyên bác, hiểu sâu nhiều ngành nghệ thuật. - Lao động nghệ thuật nghiêm túc. - Giải Hồ Chí Minh đợt 1 (1996). NGƯỜI LÁI ĐỊ SƠNG ĐÀII. Tuỳ bút Người lái đò sông Đà: 1. Xuất xứ: - Nhiều lần đi thực tế Tây Bắc (đặc biệt là 1958), - Cảm hứng trước thiên nhiên hùng vĩ, thơ mộng, viết tuỳ bút; - In trong tập tuỳ bút “Sông Đà”, 15 bài, xuất bản 1960. II. Đọc - hiểu:Hình ảnh con sông Đà: a. Tính hung bạo: a1. Thác: a2. Những hút nước: a3. Thác dữ: a4. Ghềnh đá: b. Tính trữ tình: a1. Thác: có 73 cái thác có tên. Thác nào cũng đầy hiểm trở. “Bờ sông dựng vách thành thành chẹt lấy lòng sông như một yết hầu, đúng ngọ mới thấy mặt trời, con nai nhảy từ này sang bờ kia”. a2. Những hút nước “ghê sợ như cái giếng bê tông thả xuống để chuẩn bị làm móng cầu”. a3. Thác dữ: “Nước thở và kêu như cửa cống cái bị sặc tiếng thác nước rống lên như tiếng một ngàn con trâu mộng lồng lộn giữa rừng bầu tre nứa nổ lửa mặt nước hò la vang dậy”. a4. Ghềnh đá: “nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô gió, cuồn cuộn luồng gió gùn ghè suốt năm Cả một chân trời đá, những thạch trận với nhiều cách đánh hủy diệt ác hiểm”. * “diện mạo và tâm địa một thứ kẻ thù số một”b. Tính trữ tình. - Gắn liền với câu đồng dao thần thoại về thiên tình sử Sơn Tinh, Thủy Tinh: “Núi cao sông hãy còn dài Năm năm báo oán đời đời đánh ghen” - Như một phụ nữ kiều diễm: “tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình, đầu tóc, chân tóc ẩn hiện trong mây trời Tây Bắc bung nở hoa ban hoa gạo tháng hai và cuồn cuộn mù khói Mèo đốt nương xuân”. - Màu nước biến đổi theo mùa: “Mùa xuân dòng xanh ngọc bích, còn khi thu về thì lừ lừ chín đỏ”. - “Bờ sông hoang dại như một bờ tiền sử, hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích; nhiều quãng đẹp, giàu chất thơ gợi cảm xúc màu nắng tháng 3 Đường thi, giàu sức sống tươi non của cảnh vật”. 2. Vẻ đẹp hình tượng người lái đò sông Đà:  a. Lai lịch: b. Ngoại hình và những tố chất sức khoẻ: c. Trí nhớ tuyệt vời: d. Dũng cảm trong những chuyến vượt sông: a. Lai lịch: “Nhà ở ngã tư sông sát tỉnh, sinh ra, lớn lên trên bờ sông Đà”. “Làm nghề chở đò dọc suốt sông Đà trên 10 năm, xuôi ngược hơn 100 lần, thôi làm đôi chục năm”. b. Ngoại hình và những tố chất sức khoẻ: “Tay dài lêu nghêu như cái sào; Chân lúc nào cũng khuỳnh khuỳnh gò lại như kẹp lấy cuống lái; Giọng nói ào ào như tiếng nước trước mặt ghềnh; Nhỡn giới ông vòi vòi như lúc nào cũng mong đợi cái bến xa nào đó; Thân hình (đã gần 70 tuổi) cao to, gọn quánh như chất sừng, chất mun Trẻ tráng quá” c. Trí nhớ tuyệt vời: “Như đóng đinh vào lòng những luồng nước sông Đà, thuộc nó như thuộc trường thiên anh hùng đến dấu (!) và xuống dòng”. d. Dũng cảm trong những chuyến vượt sông đầy nguy hiểm: “Thích lái đò trên những đoạn thác ghềnh. Cực nhọc, vất vả, sống chết với sông, nước, thác, đá, ghềnh (3 trùng vây thạch trận).” Vòng 1: Sông nước, thác đá ở thế hung bạo (4 cửa tử, 1 cửa sinh) “rống lên như trâu mộng... Những hòn đá bệ vệ hất hàm hỏi ông, đánh vào chỗ hiểm. Ông bị thương “mặt méo xệch đi” nhưng cố nén vết thương, tỉnh táo điều khiển sáu tay chèo vượt qua trận địa.Vòng 2: Sông nước thác, đá tăng nhiều cửa tử, Ông nắm chắc binh pháp, quyết tâm “cưỡi lên thác như cưỡi hổ, nắm lấy cái bờm của sóng, nắm đúng luồng sinh lái miết”. Vòng 3: Số cửa ít hơn, luồng chết dàn ra 2 bên. Ông điều khiển con thuyền lao vút như mũi tên, phóng thẳng, chọc thủng, xuyên nhanh Tóm lại: 3 lần vượt thạch trận rất biến hoá, không trùng lặp. Ngôn ngữ diễn tả phong phú, điêu luyện. Huy động một loạt từ ngữ về võ thuật, quân sự: Ông lái đò như một dũng tướng tài ba, thông minh, dũng cảm, táo bạo. Ngòi bút miêu tả như một camera thu hình, thể hiện một trường đoạn phim hồi hộp, căng thẳng: Chở đò là một nghệ thuật cao cường, người lái đò là một nghệ sĩ tài hoa của nghệ thuật vượt thác ghềnh: điều khiển thuyền giống như một nghệ sĩ xiếc, trượt băng, vượt chướng ngại vật. Sau vượt thác, ông ung dung đốt lửa trong hang, bàn về cá anh vũ, cá đầm xanh còn chuyện vượt thác ông xem không có gì hồi hộp đáng nhớ. Ông lái đò là hình tượng đẹp về người lao động có tính cách phi thường; Tài trí, ung dung pha chút nghệ sĩ, lãng tử; hiểu rất sâu, rộng về sông Đà. Nghệ thuật: Phong cách nghệ thuật độc đáo. Từ ngữ sắc sảo, in đậm dấu ấn riêng; Diễn tả nhiều góc cạnh, tô đậm những cái phi thường, xuất chúng, gây cảm giác mạnh. Vận dụng tri thức của nhiều ngành văn hoá, nghệ thuật. Kho từ vựng phong phú, giàu có, mới lạ vừa cổ kính vừa hiện đại.III. Ghi nhớ: - Đạt trình độ bậc thầy về thể tùy bút. - Ca ngợi vẻ đẹp con người (trí dũng, tài hoa), giàu sức sống; thiên nhiên nên thơ, hùng vĩ, - Từ đó, bày tỏ tình yêu mến thiên nhiên đất nước và con người Tây Bắc.