Bài giảng Ngữ văn lớp 12 - Người lái đò sông Đà, tác giả Nguyễn Tuân

NG¦êI L¸I §ß S¤NG §µNguyễn TuânI. Tìm hiểu chung:1/. Tác giả:Nêu vài nét về tác giả Nguyễn Tuân ( tiểu sử và sự nghiệp)- Nguyễn Tuân (1910 - 1987) là nhà văn xuất sắc của nền văn xuôi hiện đại Việt Nam, nổi tiếng từ trước CMT8 với các tác phẩm như: Một chuyến đi, Vang bóng một thời...- Sau CMT8, ông rất thành công với thể loại tùy bút, xây dựng hình tượng những người lao động mới. - Phong cách nghệ thuật của ông rất tài hoa, độc đáo, uyên bác. (ngông)- Được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh 1996- Tác phẩm tiêu biểu: Vang bóng một thời, tùy bút Sông ĐàNGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ"Hạt nhân của phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân có thể gói gọn trong một chữ ngông. Cái ngông vừa có màu sắc cổ điển, kế thừa truyền thống tài hoa bất đắc chí của những Nguyễn Khuyến, Tú Xương, Tản Ðà,... và trực tiếp hơn là cụ Tú Lan, thân sinh nhà văn ; vừa mang dáng vẻ hiện đại, ảnh hưởng từ các hệ thống triết lý nổi loạn của xã hội tư sản phương Tây như triết lý siêu nhân, quan niệm về con người cao đẳng, thuyết hiện sinh...” (GS.Nguyễn Đăng Mạnh)Ký hoạ chân dung nhà văn Nguyễn Tuân của các hoạ sĩ Văn Cao, Thành Chương, Sĩ Ngọc, Quách Đại Hải, Tạ Tỵ, Phạm Minh Hải. - Chủ quan, tự do, phóng túng, biến hóa linh hoạt, giàu hình ảnh, nhạc điệu, từ ngữ phong phú, nhiều cách so sánh liên tưởng - Thể loại giúp Nguyễn Tuân thăng hoa cảm xúc và tư tưởng của mìnhI/ TÌM HIỂU CHUNG:2/ Tuỳ bút Sông Đà: Tùy bút “Sông Đà” được sáng tác năm 1960, gồm 15 tùy bút.Đây là kết quả chuyến đi thực tế của Nguyễn Tuân lên Tây Bắc vào năm 1958. a/Hoàn cảnh sáng tác:b/Về thể loại tuỳ bút:c/ Nội dung + Phong cảnh Tây Bắc vừa uy nghiêm hùng vĩ, vừa thơ mộng trữ tình. + Con người Tây Bắc dũng cảm, lao động cần cù.d/ Một số hình ảnh về con sông ĐàSông Đà hùng vĩToàn cảnh sông Đà từ trên máy bay nhìn xuống3. Tùy bút “ Người lái đò sông Đà” Xuất xứ: Trích từ tùy bút “Sông Đà” (1960)Nội dung bài tùy bút thể hiện: + Vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc qua hình ảnh của Sông Đà hung bạo- trữ tình. + Vẻ đẹp của con người lao động Tây Bắc qua hình ảnh của những người lái đò trên sông. Chủ đề: Tác phẩm thể hiện tình cảm yêu mến thiên nhiên, đất nước, con người và cuộc sống mới ở vùng cao Tây Bắc của nhà văn. II. ĐỌC -HIỂU VĂN BẢN1.Hình ảnh sông Đà :	Sông Đà được nhà văn quan sát và miêu tả ở nhiều góc độ : a. Về “lai lịch” “Chúng thủy giai đông tẩu	Đà giang độc Bắc lưu”(Mọi con sông đều chảy theo hướng Đông, chỉ có sông Đà theo hướng Bắc)Cách giới thiệu tạo ấn tượng về Sông Đà : như một nhân vật có cá tính độc đáo.b.Về tính cách :b1.Một dòng sông hung bạo – hiểm ác: Những hút nước lòng sôngVách đá hai bên bờ sông- Th¸c ®¸: 	 + Dùng v¸ch thµnh	 + ChÑt lßng s«ng nh­ mét c¸i yÕt hÇu	 + Vät tõ bê nµy sang bê kia	 + Mïa hÌ thÊy l¹nh vµ tèi.	 NghÖ thuËt so s¸nh ®éc ®¸o, trÝ t­ëng t­îng phong phó, sö dông nhiÒu gi¸c quan.	 HiÓm trë hïng vÜ, lßng s«ng hÑp,l­u tèc dßng ch¶y m¹nh- siÕt. - §o¹n ghÒnh H¸t Loong:	 + “N­íc x« ®¸, ®¸ x« sãng, sãng x« giã”	+ Cuån cuén, ®ßi nî xuýt.	 C©u v¨n ng¾n, nhiÒu ®iÖp tõ, ®iÖp cÊu tróc, nhÞp t¨ng tiÕn. T¨ng sù gÊp g¸p nh­ chuyÓn ®éng cña sãng to vµ giã lín, thÓ hiÖn sù ngang tµng cña s«ng §µĐoạn miêu tả sông Đà ở ghềnh Hát Lóong Nguyễn Tuân đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì? Tác dụng của biện pháp nghệ thụât đó?- Nh÷ng hót n­íc ( xo¸y n­íc) :	+ Nh­ giÕng bª t«ng	+ N­íc thë vµ kªu	+ C¸i hót xo¸y tÝt ®¸y quay lõ lõ	+ N­íc Æc Æc nh­ võa rãt dÇu s«i vµo	+ L«i tuét xuèng, thuyÒn tan x¸c ë khuûnh s«ng	 NghÖ thuËt so s¸nh, nh©n ho¸, ng«n ng÷ t¹o h×nh, nhiÒu ®éng tõ m¹nh, vËn dông tri thøc ®iÖn ¶nh,kÕt hîp t¶ vµ kÓ Dßng s«ng hung h¨ng ­a g©y sù, lu«n chê ®îi ®Ó g©y tai ho¹ : Sù khñng khiÕp vµ d÷ déi, lµ kÎ thï sè mét cña con ng­êi.Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả “ những cái hút nước”?-Nh÷ng th¸c n­íc:	+ RÐo gÇn, rÐo to, o¸n tr¸ch, van xin, khiªu khÝch, chÕ nh¹o.	+ Rèng lªn nh­ tiÕng ngµn con tr©u méng, lång lén, ph¸ tu«ng rõng löa. 	 So s¸nh, nh©n ho¸ ®éc ®¸o, tõ ng÷ chän läc tinh tÕ tµi hoa trong miªu t¶. 	 D÷ déi cña th¸c n­íc hiÖn lªn thµnh h×nh d¸ng cô thÓ .S«ng §µ nh­ nh÷ng loµi thuû qu¸i hung h¨ng, b¹o ng­îc, nham hiÓm x¶o quyÖt.Tác giả đã sử dụng biện pháp nghệ thuật gì để miêu tả “ những thác nước”?§¸ ë s«ng §µ - mét ch©n trêi ®¸:+ Mai phôc d­íi lßng s«ng tõ ngµn n¨m+ Nhæm c¶ dËy ®Ó vå lÊy thuyÒn+ MÆt ®¸: ngç ng­îc, nh¨m nhóm, mÐo mã+ §øng, ngåi tuú së thÝch.+ Bµy th¹ch trËn trªn s«ng, ®ßi ¨n chÕt thuyÒn.+ HÊt hµm hái, lïi l¹i th¸ch thøc Tõ ng÷ gîi h×nh, nh©n c¸ch ho¸ ®éc ®¸o, vËn dông kiÕn thøc liªn ngµnh tµi hoa, quan s¸t kÜ l­ìng, t­ëng t­îng phong phó. S«ng §µ cã t©m ®Þa vµ hµnh vi nh­ con ng­êi - nh÷ng kÎ lu«n muèn g©y tai ho¹ cho bÊt k× ai.  Sù hung b¹o thÓ hiÖn ë nhiÒu gãc ®é, thÓ hiÖn sù hïng vÜ cña con s«ng, tiÒm n¨ng to lín cña s«ng §µ khi ®· ®­îc con ng­êi chinh phôc. => ThÓ hiÖn tµi n¨ng, kiÕn thøc cña “nghÖ sÜ ng«n tõ NguyÔn Tu©n”, søc m¹nh - vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn T©y B¾c.b2. Mét dßng s«ng tr÷ t×nh:	Lµ nh÷ng khóc ë trung lung, h¹ l­u. VÒ h×nh d¸ng:“ S«ng §µ tu«n dµi nh­ mét ¸ng tãc tr÷ t×nh” S«ng §µ nh­ h×nh ¶nh thiÕu n÷ T©y B¾c kiÒu diÔm, hiÒn dÞu duyªn d¸ng, gîi sù mÒm m¹i, thanh b×nh .- Màu nước của dòng sông thay đổi theo mùa :	+ “Mùa xuân, dòng xanh ngọc bích”.	+ “Mùa thu, nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt người bầm đi vì rượu bữa” 	“ §· cã lÇn t«i nh×n s«ng §µ nh­ mét cè nh©n ”	- > Gîi c¶m kÕt nèi qu¸ khø – hiÖn t¹i- t­¬ng lai: Dßng s«ng cã mang tÝnh §­êng thi. C¶nh vËt bªn bê s«ng:	+ Chuån chuån b­¬m b­ím, h­¬u , ®µn c¸ 	 +“ Bê s«ng hoang d¹i nh­ mét bê tiÒn sönh­ mét nçi niÔm cæ tÝch tuæi x­a..” ->Dßng s«ng ªm ®Òm ®Çy chÊt th¬, dßng s«ng mang t©m hån NguyÔn Tu©n ®· kh¸m ph¸ vµ kh¾c ho¹ gÇn nh­ trän vÑn h×nh t­îng s«ng §µ, sù hÊp dÉn ®éc ®¸o chÝnh bëi kÕt hîp hai tÝnh c¸ch tr¸i ng­îc nhau, thÓ hiÖn t×nh yªu m·nh liÖt víi thiªn nhiªn T©y B¾c. 2. H×nh t­îng «ng l¸i ®ß- Về lai lịch : + Ông đò là một ông già 70 tuổi. Ông sinh ra và lớn lên ngay bên bờ sông Đà . + Phần lớn cuộc đời ông dành cho nghề lái đò – một nghề đầy gian khổ và hiểm nguy.“ Quª «ng ë ngay chç ng· t­ s¸t tØnh’“Thời Tây , Tàu ông chở đò dọc tải chè mạn , chè cối từ Mường Lay cho đến hết cửa rừng hòa bình”- Về hình dáng: 	Cái gian nan, khổ cực của nghề lái đò như “ chạm khắc”, làm nên một hình dáng rất đặc biệt của ông lái .	 Chỉ một vài nét, Nguyễn Tuân đã tạc nên một bức chân dung của người lái đò không chỉ hình dáng bề ngoài mà cả nội tâm, phong thái của một người lao động có tâm hồn .“ Tay ông lêu nghêu như cái sào, chân ông lúc nào cũng như kẹp lấy một cái cuống lái tưởng tượng. Giọng ông ào ào như tiếng nước trước mặt gềnh Nhỡn giới ông vòi vọi .Cái đầu quắc thướcđặt trên một thân hình cao to và gọn quánh như chất sừng, chất mun.”-Tài năng và tâm hồn:	+ Trong thời gian hơn chục năm “trên sông Đà, ông xuôi, ông ngược hơn một trăm lầnchính tay ông giữ lái độ sáu chục lần”	+ Ông am hiểu tường tận về con sông, về phương tiện đi lại, ông dùng mắt “ mà nhớ tỉ mỉ như đóng đanh vào lòng tất cả những luồng nước của tất cả những con thác hiểm trở” Ông thuộc dòng sông như thuộc “ một trường thiên anh hùng ca” => Là người từng trải, hiểu biết và rất thành thạo trong nghề lái đò. + Bình tĩnh, ung dung đối đầu với những cơn cuồng bạo của thác gềnh ( nén đau, giữ mái chèo, tỉnh táo chỉ huy bạn chèo lần lượt vượt qua các vòng vây của thủy trận sông Đà). +Xử lý các tình huống nguy hiểm một cách tài tình, linh hoạt “ nắm chắc binh pháp của thần sông, thần núi”.+ Động tác điêu luyện “ cỡi đúng ngay lên bờm sóng luồng nước, phóng thẳng thuyền vào giữa thác”=> Là người mưu trí, dũng cảm; bản lĩnh cao cường và tài ba. + Ông không thích lái đò trên những khúc sông bằng phẳng. Ông bảo “Chạy thuyền trên khúc sông không có thác, nó dễ dại tay dại chân và buồn ngủ”. + Ông thích chạy đò qua những khúc sông có nhiều gềnh thác vì ông cảm nhận rằng “ hết gềnh thác, hình như sông Đà hết đậm đà với nhà đò”.+Người lái đò coi việc chiến thắng thủy trận sông Đà là chiến công mà chỉ là một chuyện thường, là điều tất nhiên “ đêm ấy nhà đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn về cá anh vũ đầm xanh” Là một người nghệ sĩ tài hoa, yêu mến và tự hào với công việc. Tóm lại, - Ông lái đò là hình ảnh tuyệt đẹp về người lao động bình thường nhưng tài ba,trí dũng . Nhân vật ông lái được xây dựng trong mối tương quan với hoàn cảnh ( cuộc đối đầu dữ dội với sông Đà) để làm bật nổi phẩm chất và tính cách.- Nét độc đáo là Nguyễn Tuân đã sử dụng tri thức hội họa , điện ảnh, võ thuật, quân sự một cách tài hoa – uyên bác để diễn tả sinh động tài nghệ của nhân vật. => Qua đó , nhà văn đã dành cho nhân vật những tình cảm yêu mến và trân trọng, ngợi ca. NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀTỔNG KẾT- Ca ngợi lao động vinh quang đã đưa con người tới thắng lợi huy hoàng trước sức mạnh tựa thánh thần của dòng sông hung dữ qua tài năng, nghệ thuật và sự lao động nghiêm túc miệt mài của Nguyễn Tuân.- Tác phẩm Người lái đò sông Đà là khúc hùng ca ca ngợi thiên nhiên, ca ngợi ý chí của con người- Tự nhận mình là người "sinh ra để thờ Nghệ Thuật với hai chữ viết hoa". - “ Chỉ người ưa suy xét đọc Nguyễn Tuân mới thấy thú vị, vì văn Nguyễn Tuân không phải thứ văn để người nông nổi thưởng thức.”  (Vũ Ngọc Phan)- “Ông là một trong mấy nhà văn lớn mở đường, đắp nền cho văn xuôi Việt Nam thế kỉ XX”.  ( Nguyễn Đình Thi)NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀCỦNG CỐ- Qua tác phẩm ta thấy cảm hứng chủ đạo của ông là gì?- Hình tượng con sông Đà được Nguyễn Tuân miêu tả ntn? Bằng những biện pháp nghệ thuật gì?HƯỚNG DẪN:- Đọc thêm về Nguyễn Tuân- Chuẩn bị bài: Chữa lỗi lập luận trong văn nghị luận