Bài giảng Ngữ văn lớp 12 - Tiết 58 + 59 + 60: Rừng xà nu

Tiết 58+59+60 : Gỉang vănRừng xà nu( Nguyễn Trung Thành )1/ Về nhà văn Nguyễn Trung Thành ( 1932 ):- Là nhà văn quân đội.- Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ ông họat động chủ yếu ở chiến trường Tây Nguyên và Liên khu V. ông am hiểu và gắn bó như máu thịt với mảnh đất - con người và cuộc sống của miền đất này.- Sáng tác của Nguyễn Trung Thành mang đậm khuynh hướng sử thi : phản ánh những vấn đề trọng đại của vận mệnh dân tộc và đất nước; xây dựng những nhân vật anh hùng tiêu biểu cho CNAHCM Việt Nam.-Tác phẩm tiêu biểu ( sgk ).I/ Tìm hiểu chung :2/ Xuất xứ và hòan cảnh ra đời của “ Rừng xà nu”. -Truyện ngắn “Rừng xà nu” được in trong tập truyện ngắn “ Trên quê hương những anh hùng Điện Ngọc” .-Tác phẩm được viết trong những năm 1955-1959. Đây là thời điểm Mỹ đổ quân tham chiến ở miền Nam. Cuộc kháng chiến chống Mỹ ở Miền Nam ở vào hồi quyết liệt : giăc Mỹ điên cuồng đánh phá Cách mạng miền Nam . -Trước sự hủy diệt tàn bạo của kẻ thù, tinh thần đấu tranh cách mạng của nhân dân (từ miền ngược đến miền xuôi) càng kiên cường và bất khuất . 3/ Cốt truyện của tác phẩm: Truyện kể về Tnú-người làng Xôman, thuộc dân tộc Strá ở Tây Nguyên: Tnú mồ côi cha mẹ, lớn lên trongtình yêu thương của buôn làng. Từ nhỏ, Tnú đã cùng Mai( con gái cụ Mết) tham gia làm liên lạc cho Cách mạng. Bị giặc bắt, tra tấn dã man, Tnú không khai,anh vượt ngục trở về cùng cụ Mết và thanh niên trong làng chuẩn bị vũ khí đánh giặc. Giặc càn quét, khủng bố bắt vợ con anh đánh đập đểhòng bắt anh.Tận mắt chứng kiến cảnh vợ con đau đớn trước những làn mưa roi của kẻ thù, anh đã xông ra giữa vòng vây của giặc để cứu mẹ con Mai. Nhưng không cứu được: vợ con anh chết; anh bị giặt bắt và đốt 10 đầu ngón tay.Anh được dân làng cứu, sau đó anh tham gia lực lượng quân giải phóng. Ba năm sau, anh được đơn vị cho nghỉ phép 1 đêm về thăm làng. Trong đêm đó, cụ Mết triệu tập cả bản để kể chuyện về Tnú-chuyện về buôn làng cho cả làng cùng nghe. Sáng hôm sau, cụ Mết, Dít và bé Heng lại tiễn Tnú lên đường. Thông qua câu chuyện về cuộc đời Tnú, truyện ngắn ca ngợi sức sốngvà tinh thần đấu tranh quật cườngcủa dân làng Xô-man ( nói riêng) vàcác dân tộc Tây Nguyên trong cuộckháng chiến chống Mỹ.4/ Chủ đề 1/ Hình tượng cây xà nu – rừng xà nu trong tác phẩm: *. Đặc điểm sinh thái : -Là loại cây thân gỗ, họ thông, mọc thành rừng ở Tây Nguyên.- Cây xà nu mọc thẳng, tán lá vươn cao, thân cây vạm vỡ, có sức sống mãnh liệt.“lọai cây hùng vĩ và cao thượng, man dại và trong sạch, mỗi cây cao vút, vạm vỡ, ứa nhựa, tán lá vừa thanh nhã vừa rắn rỏi” (Nguyên Ngọc –về một truyện ngắn – Rừng xà nu)II/ Phân tích Rừng xà nu ở Tây Nguyên* Theo em , cĩ mấy cách phân tích ý nghĩa biểu tượng của cây xà nu, rừng xà nu trong tác phẩm? * Cĩ thể tìm hiểu ý nghĩa biểu tượng của cây xà nu , rừng xà nu theo hai cách : - Phân tích theo sự xuất hiện của cây xà nu theo bố cục của tác phẩm.- Phân tích theo mối quan hệ chiếu ứng giữa cây và người.=> Thấy được dụng ý của nhà văn khi đặt tên cho tác phẩm là “Rừng xà nu”.b.Ý nghĩa cụ thể và giá trị tượng trưng của hình ảnh cây xà nu-rừng xà nu :* Cách 1:- Ở phần đầu tác phẩm : + Cả rừng xà nu bị tàn phá bởi đạn đại bác của kẻ thù. + “Đạn đại bác không giết nổi chúng”, chúng vượt lên rất nhanh+ “rừng xà nu ưỡn tấm ngực lớn ra che chở cho làng”.=> Cây xà nu được miêu tả vừa chiếu ứng với nỗi đau thương dân làng Xô-man, lại vừa hiện lên vẻ đẹp hùng vĩ –che chở, bảo vệ cho cuộc sống của người dân Tây Nguyên trước sự tàn bạo của Mỹ Diệm .- Ở phần thân truyện :Rừng xà nu từ biểu tượng cây- người, mở rộng thành biểu tượng đời sống : Xà nu có mặt trong đời sống hàng ngày, trong lịch sử ngàn đời của dân làng Xô-man :+ Lửa xà nu cháy trong mỗi bếp, cháy trong đống lửa ở nhà ưng.+Khói xà nu quét đen tấm bảng cho anh quyết dạy Tnú và Mai học chữ.+Gốc cây xà nu cạnh con nuớc lớn là nơi bắt đầu cho tình yêu sâu đậm tha thiết của Mai và Tnú.+Aùnh đuốc xà nu đêm đêm soi sáng cho dân làng mài giáo mác chuẩn bị đồng khởi.+ Dầu xà nu, giặc dùng đốt 10 đầu ngón tay Tnú=> Hình ảnh cây xà nu luôn gắn bó với niềm vui, nỗi đau –giao hòa chiếu ứng với cuộc sống của người dân Tây Nguyên. - Ở đọan kết : +  “vô số những cây con mọc lên”.+ “những cây mới nhú khỏi mặt đất, nhọn hoắt như những mũi lê”.+ “Đến hút tầm mắtnhững rừng xà nu nối tiếp đến chân trời”. hình ảnh được láy lại nhưng lại có sự phát triển về ý nghĩa biểu tượng trọn vẹn cho nỗi đau, phẩm chất sức mạnh của dân làng Xô-man, gợi ý nghĩa nhan đề tác phẩm : Rừng xà nu. Cây Xà Nu cĩ ý nghĩa như thế nào đối với cuộc sống con người Tây Nguyên ?* Cách 2:a/ Cây Xà Nu gắn bĩ với cuộc sống con người Tây Nguyên :Là loại cây đặc thù tiêu biểu cho miền đất Tây Nguyên , tạo bối cảnh hùng vĩ và hoang dã Người TN gắn bĩ mật thiết với cây Xà Nu :sinh ra dưới tán Xà Nu , lớn lên , lam làm , sinh hoạt bên cây Xà Nu , yêu đương hẹn hị ở dưới gốc Xà Nu và chết thì yên nghĩ dưới những cánh rừng Xà Nu bạt ngàn ..Cây Xà Nu gần gũi với đời sống của người dân Xơ Man , là chứng nhân của những sự kiện quan trọng xảy ra với họ trong cuộc kháng chiến * To lớn vững chãi thẳng thắn , sinh sơi nảy nở khoẻ ,cành lá xum xuê bất chấp giá rét giơng bão ..Tả thực + nhân hố , tượng trưng cho những phẩm chất cao đẹp của dân làng Xơ Man : kiên cưịng bất khuất* Cạnh cây Xà Nu mới ngã gục đã cĩ 4 , 5 cây con khác mọc lên , ngọn xanh rờn , hình nhọn mũi tên lao thẳng lên bầu trờiTượng trưng cho sức chịu đựng và sức sống mãnh liệt của nhân dân Tây nguyên * Cĩ những cây bị thưongnhựa ứa ra thơm ngào ngạt vết thương chĩng lành..vượt lên rất nhanh..Tượng trưng cho các thế hệ người dân Tây Nguyên nối tiếp nhau đánh giặc giữ làng.. ( Mai chết cĩ Dít ..Anh Quyết hi sinh cĩ Tnú thay thế )b/ Cây Xà Nu tượng trưng cho phẩm chất và số phận con người TN :“ Rừng Xà Nu ưỡn tấm ngực lớn của mình ra che chở cho dân làng”Cây Xà Nu + rừng Xà Nu gắn bĩ với con người từ bao đời nay , cùng với con người đánh giặc giữ làngRừng Xà Nu tiêu biểu cho sức sống bất diệt và tinh thần đấu tranh kiên cường bất khuất của người dân Tây Nguyên Hình ảnh cây Xà Nu nổi bật xuyên suốt tác phẩm là một biểu tượng nghệ thuật đẹp , giàu giá trị thẩm mỹ , gĩp phần làm nổi bật chủ đề và tạo khơng khí Tây Nguyên , chất TN độc đáoMiêu tả cây Xà Nu trong sự : so sánh đối chiếu , nhân hố , ẩn dụ , tượng trưng..Hay có thể nói : Hình ảnh rừng xà nu như một dàn nhạc đệm cùng tấu lên bản trường ca đau thương mà anh dũng của một Tây Nguyên bất khuất – kiên cường. 2/ Cuộc sống đau thương và tinh thần quật khởi của dân làng Xôman trong cuộc kháng chiến chống Mỹ:a. Cuộc sống đau thương và tinh thần quật khởi của cả buôn làng Xô man :+ Cả buôn làng bị giặc tàn sát, giết hại dã man.+ Kẻ thù càng tàn sát, nhân dân càng sôi sục căm thù đứng lên đánh giặc.b. Các nhân vật tiêu biểu : - Cụ Mết. -Tnú – Mai . - Dít. - Bé Heng. a/ Nhân vật cụ Mết :- Cụ già 60 tuổi : mắt sáng , râu dài tới ngực , bàn tay nặng trịch như kềm sắt, ngực căng , tiếng nĩi ồ ồ dội vang ..=> Ở cụ tốt ra nét đẹp quắc thước , cứng cõi , lẫm liệt , mạnh mẽ..- Già làng cĩ uy tín và được kính trọng- Trầm tỉnh , sáng suốt , dày dạn kinh nghiệm : hiểu rằng đánh Mỹ là phải đánh lâu dài- Là người cổ động tổ chức , điều hành phong trào đấu tranhNhân vật gạch nối giữa quá khứ và hiện tại , là điểm tựa vững chắc cho thế hệ trẻ trong kháng chiến chống MỹSơ kết : Nhân vật được xây dựng bằng bút pháp sử thi và cảm hứng lãng mạn , cụ Mết tượng trưng cho lịch sử , cho truyền thống hiên ngang bất khuất , cho sức sống bền bỉ của dân làng Xơ Manb/ Nhân vật Tnú :- Tnú mồ cơi cha mẹ từ nhỏ , được chăm sĩc nuơi dưỡng bởi bàn tay dân làng Xơ Man “ Đời nĩ khổ , nhưng bụng dạ nĩ sạch như nước suối làng ta ” - Tính cách : gan gĩc , táo bạo , dũng cảm ( từ nhỏ đã tiếp tế liên lạc , bảo vệ cán bộ ) - Dũng cảm trung thành với cách mạng - Giàu tình thương đối với mọi người : với vợ con , với dân làng , với quê hương( chi tiết nghe tiếng chày rộn rã , ngụm nước suối ngọt lành) - Cĩ tính kỉ luật cao ( về phép và trả phép đúng hạn )Nhân vật Tnú được xây dựng qua hình ảnh đơi bàn tay khi cịn lành lặn học chữ vụng về , đập đá vào đầu tự trừng phạt vì học chậm Khi bị bắt bị tra hỏi đặt tay lên bụng mình “ cộng sản ở đây này ”Khi bị tra tấn giặc tẩm dầu Xànu và đốt 10 đầu ngĩn tay nghiến răng chịu đựng..Chứng tích tội ác của kẻ thù mà Tnú mang theo suốt đời..ngọn lửa của lịng căm hận , châm bùng ngọn lửa đồng khởi.Anh là cây Xà Nu đã trưởng thành , là thế hệ nối tiếp cha anh , là lực lượng nịng cốt của cuộc chiến đấu hơm nay . Con người cĩ cuộc đời và số phận bi tráng , là hình ảnh con người TN bất khuất .c/ Nhân vật Dít :- Cơ gái trẻ giàu nghị lực , là hiện thân và sự tiếp nối của Mai- Gan lì từ nhỏ : từ bé đã tiếp tế liên lạc bị bắt bị đạn bắn quanh người vẫn khơng sợ- Cĩ bản lĩnh vững vàng và trưởng thành mau lẹ : thay đổi từ hình dạng , lời nĩi , đến việc làmNhân vật Dít đặc biệt được xây dựng qua hình ảnh đơi mắtKhi bị khủng khoảng tâm lý đơi mắt mở to trừng trừng nhìn bọn línhĐơi mắt ráo hoảnh - lầm lì khơng nĩi gì (trước cái chết bi thảm của chị gái )Đơi mắt mở to bình thản nghiêm nghịCơ hiện thân cho cây Xà Nu đã trưởng thành và trở thành người lãnh đạo nguyên tắc , bản lĩnh nhưng rất tình cảm với mọi ngườid/ Nhân vật bé Heng :- Lớp măng non nối tiếp cha ơng đánh giặc - Chú bé hồn nhiên tươi sáng , sống động- Hình ảnh chú bé “ súng đeo chéo ngang lưng ra vẻ người lính thực sự” rất cĩ ý nghĩaTượng trưng cho cây Xà Nu con đầy sinh lực và nhựa sống , hứa hẹn trở thành lực lượng kế tục trong cuộc chiến đấu dài lâu với kẻ thùSơ kết : Hình ảnh con người TN với đầy đủ các thế hệ, tiêu biểu cho các phẩm chất, khí phách của một tập thể anh hùng , mỗi nhân vật để lại trong lịng người đọc những ấn tượng sâu sắc3/ Thành cơng về nghệ thuật :- Cảm hứng sử thi hồnh tráng : cách kể trang trọng truyền cho con cháu những trang lịch sử của cộng đồng .. - Xây dựng được một số hình ảnh biểu tượng : cây Xà Nu , 10 ngĩn tay thành mười ngọn đuốc- Chất Tây Nguyên rất đậm nét : rừng Xà Nu vừa hùng vĩ vừa hoang dã cảnh sinh hoạt buơn làng ..III/ Chủ đề :Tinh thần đấu tranh , kiên cường bất khuất của tập thể dân làng Xơ Man và con đường tất yếu cầm vũ khí đứng lên , đồng khởi giải phĩng quê hương