Bài giảng Ngữ văn Lớp 6 - Tác phẩm: Đêm nay Bác không ngủ

ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ 
MINH HUỆ 
Văn bản : ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ 
(Minh Huệ) 
 Nhà thơ Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái. 
 Ông sinh năm 1927 mất năm 2003, quê gốc Bến Thủy, thành phố Vinh(Nghệ An). 
 Hội viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957) 
 Minh Huệ viết lại dựa trên câu chuyện có thật do người bạn là bộ đội vừa từ Việt Bắc trở về kể lại khi chứng kiến Bác không ngủ, trên đường đi chiến dịch biên giới Thu-Đông 1950. 
 Minh Huệ (1927-2003) tên khai sinh là Nguyễn ĐứcThái, quê ở Nghệ An. 
 a. Hoàn cảnh sáng tác: Viết năm 1951. 
I. Đọc , hiểu chú thích: 
1/Tác giả: 
2/Tác phẩm: 
c . Phương thức biểu đạt: Biểu cảm, tự sự, miêu tả. 
GHI BÀI 
b .Thể thơ: 
Ngũ ngôn (5 chữ) 
3. Bố cục: 
3 phần 
 d. Mạch cảm xúc : Tình cảm của Bác đối với bộ đội, dân công và tình cảm của anh đội viên đối với Bác. 
- Phần 1: Từ đầu -> “mà đi ”  Cảm nhận về Bác và cảm xúc của anh bộ đội lần thức giấc thứ nhất. 
- Phần 2: Tiếp -> “ cùng Bác”  Cảm nhận về Bác và cảm xúc của anh bộ đội lần thức giấc thứ ba. 
- Phần 3: Còn lại  Khẳng định hình tượng Bác như một chân lí. 
4.Từ khó: SGK/66 
? Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể lại câu chuyện gì ? 
- Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể lại một câu chuyện về một đêm không ngủ của Bác Hồ trên đường đi chiến dịch trong thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp 
? Câu chuyện này diễn ra trong hoàn cảnh không gian, thời gian nào? 
 Trên đường chiến dịch , 
(trời mưa lâm thâm và lạnh), 
Một đêm khuya 
Trong một mái lều tranh (xơ xác) 
+ Không gian : 
+ Thời gian: 
Văn bản: ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ 
(Minh Huệ) 
? Hình tượng Bác Hồ trong bài thơ được miêu tả qua con mắt và cảm nghĩ của ai? 
 - Của anh chiến sĩ ( đội viên) 
 - Lần đầu thức dậy, khi thấy Bác vẫn còn thức, anh đội viên có tâm trạng gì? 
 - Hình tượng Bác trong cảm nhận của anh hiện lên như thế nào? 
 1. Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
 II. Đọc, hiểu văn bản: 
Văn bản : ĐÊM NAY BÁC KHÔNG NGỦ 
(Minh Huệ) 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
Khổ 1 : 
Anh đội viên thức dậy 
Thấy trời khuya lắm rồi 
Mà sao Bác vẫn ngồi 
Đêm nay Bác không ngủ 
 Thấy trời khuya lắm rồi 
m à sao 
Thái độ ngạc nhiên 
Bác không ngủ 
Câu chuyện được bắt đầu từ tình huống nào? 
GHI BÀI 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
 a. Lần thứ nhất thức dậy: 
 II. Đọc, hiểu văn bản: 
Khổ 2 : 
Lặng yên bên bếp lửa 
Vẻ mặt Bác trầm ngâm 
Ngoài trời mưa lâm thâm 
Mái lều tranh xơ xác 
Hình ảnh Bác được miêu tả qua những chi tiết nào? 
.Lặng yên 
.Vẻ mặt - trầm ngâm 
Hình ảnh Bác hiện lên trên nền bức tranh như thế nào? 
Hình ảnh Bác và hoàn cảnh trong bức tranh gợi cho em hiểu được điều gì? 
Hoàn cảnh khó khăn, cấp bách của chiến dịch và sự lo lắng của bác 
.Bếp lửa, mưa lâm thâm, mái lều tranh xơ xác 
khó khăn, cấp bách, lo lắng 
Khổ 2 : 
GHI BÀI 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
a. Lần thứ nhất thức dậy: 
 Khổ 3 : 
Anh đội viên nhìn Bác 
Càng nhìn lại càng thương 
Người Cha mái tóc bạc 
Đốt lửa cho anh nằm 
Khổ 3 : 
Anh chiến sĩ đã bày tỏ tình cảm, lòng yêu kính đối với Bác. Em hãy tìm những biện pháp nghệ thuật nổi bật trong khổ thơ? Tác dụng? 
.Điệp từ: càngcàng 
.Ẩn dụ: Người Cha 
.Hoán dụ: mái tóc bạc 
 Yêu quý Bác 
Việc Bác đốt lửa cho anh đội viên nằm, gợi cho em nghĩ đến điều gì ở Bác? 
  Cách sống giản dị của Bác rất quan tâm tới chiến sĩ. 
GHI BÀI 
 II. Đọc, hiểu văn bản: 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
a. Lần thứ nhất thức dậy: 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
 Khổ 4 : 
Rồi Bác đi dém chăn 
Từng người từng người một 
Sợ cháu mình giật thột 
Bác nhón chân nhẹ nhàng 
Những cử chỉ , việc làm của Bác, gợi cho anh đội viên và chúng ta hiểu được điều gì? 
 Bác quan tâm chăm sóc tới từng giấc ngủ của chiến sĩ. Tình cảm ấy của Bác với các chiến sĩ gợi em liên tưởng tới tình cảm nào của ai trong cuộc sống đời thường? 
Khổ 4 : 
.dém chăn 
.Sợ 
.nhón chân nhẹ nhàng 
 Bác rất thương yêu chiến sĩ 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
a. Lần thứ nhất thức dậy: 
GHI BÀI 
 Khổ 5 : 
Anh đội viên mơ màng 
Như nằm trong giấc mộng 
Bóng Bác cao lồng lộng 
Ấm hơn ngọn lửa hồng 
Có bạn nói hình ảnh: “ Bóng Bác ” ở đây vừa có thể hiểu theo nghĩa đen, vừa có thể hiểu theo nghĩa bóng, em có đồng ý như thế không? Vì sao? 
 Ngoài biện pháp ẩn dụ, ở câu thơ cuối, em còn phát hiện ra biện pháp tu từ nào nữa? Tác dụng? 
Khổ 5 : 
.Bóng Bác..lồng lộng: từ láy 
Bác ơi tim Bác mênh mông thế 
Ôm cả non sông, mọi kiếp người 
 (Tố Hữu) 
.So sánh: “hơn ” 
. ẩn dụ: Bóng Bác - ngọn lửa hồng 
 Tình cảm bao la, rộng lớn của Bác. Tình cảm ấm áp vô cùng 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
a. Lần thứ nhất thức dậy: 
GHI BÀI 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
 Khổ 4 : 
Rồi Bác đi dém chăn 
Từng người từng người một 
Sợ cháu mình giật thột 
Bác nhón chân nhẹ nhàng 
Những cử chỉ , việc làm của Bác, gợi cho anh đội viên và chúng ta hiểu được điều gì? 
 Bác quan tâm chăm sóc tới từng giấc ngủ của chiến sĩ. Tình cảm ấy của Bác với các chiến sĩ gợi em liên tưởng tới tình cảm nào của ai trong cuộc sống đời thường? 
Khổ 4 : 
.dém chăn 
.Sợ 
.nhón chân nhẹ nhàng 
 Bác rất thương yêu chiến sĩ 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
a. Lần thứ nhất thức dậy: 
GHI BÀI 
Thổn thức cả nỗi lòng 
Thầm thì anh hỏi nhỏ: 
- Bác ơi! Bác chưa ngủ? 
Bác có lạnh lắm không? 
Khổ 6,7 : 
Anh chiến sĩ và Bác có một cuộc hội thoại ngắn, từ cuộc hội thoại đó em thấy được điều gì? 
Anh lo cho Bác 
 Chú cứ việc ngủ ngon 
Ngày mai đi đánh giặc 
Vâng lời anh nhắm mắt 
Nhưng bụng vẫn bồn chồn 
6 
7 
Bác động viên anh 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
a. Lần thứ nhất thức dậy: 
 Sự xúc động, thương yêu, cảm phục trước tấm lòng của Bác 
- Thổn thức, thầm thì... 
GHI BÀI 
Khổ 8,9 : 
Không biết nói gì hơn 
Anh nằm lo Bác ốm 
Lòng anh cứ bề bộn 
Vì Bác vẫn thức hoài 
Chiến dịch hãy còn dài 
Rừng lắm dốc, lắm ụ 
Đêm nay Bác không ngủ 
Lấy sức đâu mà đi 
8 
9 
Trong lòng anh đội viên đang có nỗi niềm gì? Vì sao anh lại có nỗi niềm đó? 
Lo Bác ốm 
lắm dốc, lắm ụ 
Lấy sức đâu 
Chiến dịch còn dài 
Lo lắng 
Hình ảnh “dốc”, “ụ” được ví von tới điều gì? Đây là hình ảnh thể hiện cho biện pháp tu từ nào? 
 ẩn dụ 
 khó khăn, gian khổ 
Qua phân tích phần thứ nhất của bài thơ, em cảm nhận được những điều gì? 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
 a. Lần thứ nhất thức dậy: 
GHI BÀI 
- Lòng kính yêu của anh đội viên với Bác 
- Tình yêu thương bao la Bác dành cho các anh chiến sĩ. 
- Lời thơ mộc mạc, giản dị 
- Những hình ảnh thơ giàu giá trị biểu cảm 
ND 
NT 
. Hốt hoảng, giật mình. 
 . Nằng nặc: “ Mời Bác ngủ Bác ơi !”, “ Bác ơi! Mời Bác ngủ!” -> Từ láy "nằng nặc ” , 
đảo trật tự ngôn từ, lặp lại các cụm từ 
=> Diễn tả tăng dần mức độ bồn chồn lo lắng cho sức khoẻ của Bác . 
=>Tình thương Bác dâng lên đến đỉnh điểm . 
 “ Lòng vui sướng mênh mông 
 Anh thức luôn cùng Bác ”. 
Niềm vui của anh đội viên khi hiểu được tấm lòng mênh mông, tình thương, đạo đức cao cả và sự vĩ đại của Bác . 
" Vì một lẽ thường tình 
 Bác là Hồ Chí Minh.“ 
Việc Bác không ngủ vì lo cho dân cho nước là một lẽ thường tình của cuộc đời Bác. 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
 1.Tâm tư của anh đội viên đối với Bác : 
b. Lần thứ ba thức dậy: 
Từ “Lần thứ bacùng Bác” 
HS GHI MỰC ĐEN 
- Lần đầu: là sự ngạc nhiên, cảm phục nhưng vẫn vâng lời Bác đi ngủ. 
 Lần thứ ba: hốt hoảng giật mình rồi vui sướng khi cảm nhận được sự vĩ đại của Bác, thức luôn cùng Bác. 
 Bài thơ chỉ kể lần thứ nhất và lần thứ ba anh đội viên thức dậy, cho thấy trong cái đêm ấy anh đã nhiều lần tỉnh giấc, lần nào cũng chứng kiến Bác không ngủ. Chính vì vậy, tâm trạng của anh mới có sự chuyển biến rõ rệt. 
 Qua diễn biến tâm trạng của người chiến sĩ, bài thơ đã biểu hiện cụ thể, chân thực tình cảm thương mến, kính yêu, lòng biết ơn và niềm hạnh phúc của người chiến sĩ nói riêng và của nhân dân nói chung đối với Bác- vị lãnh tụ vĩ đại mà bình dị . 
2. Hình ảnh Bác Hồ : 
Tư thế, hình dáng 
+ Lần 1: - ngồi, lặng yên 
- Vẻ mặt: trầm ngâm; mái tóc bạc. 
+ Lần 2: - vẫn ngồi đinh ninh 
 Chòm râu im phăng phắc 
 Từ láy tượng hình, ẩn dụ 
Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng. 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
HS GHI MỰC XANH 
2. Hình ảnh Bác Hồ : 
Cử chỉ, hành động 
- Đốt lửa 
- Dém chăn từng người từng người một 
- Nhón chân nhẹ nhàng 
 Cụm động từ, điệp từ, từ láy gợi hình 
Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương. 
HS GHI MỰC XANH 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
2. Hình ảnh Bác Hồ : 
Lời nói, tâm tư 
+ Lần1: Chú cứ việc ngủ ngon Ngày mai đi đánh giặc 
+ Lần3: Chú cứ việc ngủ ngon 
- Bác ngủ không an lòng 
- Bác thương đoàn dân công 
- Càng thương càng nóng ruột Mong trời sáng mau mau. 
- Lời nói ngắn gọn, nhẹ nhàng; Điệp từ, cặp từ sóng đôi tăng tiến. 
Lòng yêu thương bao la, rộng lớn của Bác dành cho bộ đội và dân công. 
HS GHI MỰC XANH 
 II. Đọc , hiểu văn bản: 
Tư thế hình dáng 
Cử chỉ hành động 
Lời nói 
Hình ảnh Bác Hồ giản dị, gần gũi chân thực mà lớn lao. Bác đã dành tình thương yêu mênh mông sâu nặng, sự chăm sóc ân cần, lo lắng chu đáo đối với chiến sĩ, đồng bào thật thấm thía và cảm động. 
Hình ảnh Bác vừa gần gũi, thân thiết vừa cao cả, thiêng liêng. 
Lo lắng ân cần, chăm chút yêu thương. 
Lòng yêu thương bao la, rộng lớn của Bác dành cho bộ đội và dân công. 
a. Nghệ thuật : 
- Thơ tự sự mà giàu chất trữ tình. Trong thơ có sự kết hợp kể chuyện, miêu tả và biểu cảm. 
- Chi tiết giản dị, cụ thể mà cảm động. 
- Lời thơ giản dị, chân thành với nhiều từ láy gợi hình, gợi cảm. 
b. Nội dung: 
- Phản ánh tấm lòng yêu thương, giản dị mà sâu sắc, rộng lớn của Bác đối với quân và dân ta. 
- Biểu hiện tình cảm yêu kính, cảm phục của người chiến sĩ, cũng là của mọi người đối với lãnh tụ 
III. Tổng kết : 
Ghi nhớ: SGK/67 
4. Củng cố :- Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ được gợi mở qua những chi tiết nào? 
5. Hướng dẫn học bài ở nhà: 
- 	Kể tóm tắt diễn biến câu chuyện bằng một đoạn văn ngắn. 
Học tác giả, hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm 
Hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ 
Chuẩn bị tiết tiếp theo- tiết 94: “Đêm nay Bác không ngủ”. 
DẶN DÒ- HƯỚNG DẪN VỀ NHÀ 
- Đọc diễn cảm bài thơ 
-Bài thơ Đêm nay Bác không ngủ kể về chuyện gì? Hãy kể tóm tắt lại câu chuyện đó . 
-Em có cảm nhận như thế nào về hình ảnh Bác Hồ trong đêm không ngủ ?