Bài giảng Tìm hiểu saponin

NGHIÊN CỨU GLYCYRRHIZIN TỪ CÂY CAM THẢOTÌM HIỂU SAPONINA. SAPONINĐịnh nghĩa: Saponin là một nhóm glycosid lớn, gặp rộng rãi trong thực vật, cũng có trong một số động vật như hải sâm, cá sao. Có một số tính chất sau:Tính tạo bọt nhiều khi lắc với nước.Tính phá huyết.Ðộc với cá.Kích ứng niêm mạc gây hắt hơi, đỏ mắt, có tác dụng long đờm, lợi tiểu.Có thể tạo phức với cholesterol hoặc với các chất 3-b-hydroxysteroid khác.Tính chấtSaponin đa số có vị đắng trừ một số như glycyrrhizin có trong cam thảo bắc, abrusosid trong cam thảo dây, có vị ngọt. Saponin tan trong nước, alcol, rất ít tan trong aceton, ether, hexan do đó người ta dùng 3 dung môi này để tủa saponin. Saponin có thể bị tủa bởi chì acetat, bari hydroxyd, ammoni sulfat. Saponin khó bị thẩm tích, người ta dựa vào tính chất này để tinh chế saponin trong quá trình chiết xuất.Cấu trúc hóa học:Phần đường:Phần đường nối vào OH ở C-3 của aglycon. Cho đến nay người ta biết khoảng 40 loại đường khác nhau như D-glucose, L-ramnose, D-fucose    Những đường này có các đặc tính sau: dễ bị thuỷ phân, cho phản ứng màu với thuốc thử Kele-Kiliani, thuốc thử Xanthydrol.Mạch đường có thể là monosacarit hoặc oligosacarit. Người ta nhân thấy rằng glucose bao giờ cũng ở phía cuối mạch.Phần aglycon (genin)Phần aglycon chia làm 2 loại và cũng dựa vào đó phân loại saponin.Saponin triterpenoid: Phần aglycon của saponin triterpenoid có 30 cacbon, cấu tạo bởi 6 đơn vị hemiterpen và chia làm 2 nhómPhần aglycon	Saponin triterpenoid pentacyclic: phần aglycon của nhóm này có cấu trúc gồm 5 vòng và phân ra thành các nhóm nhỏ: olean, ursan, lupan, hopan. Phần aglycon	Saponintriterpenoid tetracyclic: phần aglycon có cấu trúc 4 vòng và phân thành 3 nhóm chính: dammanran, lanostan, cucurbitan.Phần aglyconSaponin steroid: Gồm các nhóm chính: spirostan, furostan, aminofurostan, piroalan, solanidan.Công dụngSaponin là hoạt chất chính trong các dược liệu chữa ho như viễn chí, cát cánh, cam thảo, thiên môn, mạch môn... Một số dược liệu chứa saponin có tác dụng thông tiểu như rau má, tỳ giải, thiên môn, mạch môn,... Saponin có mặt trong một số vị thuốc bổ như nhân sâm, tam thất và một số cây thuộc họ nhân sâm khác. Saponin làm tăng sự thấm của tế bào; sự có mặt của saponin sẽ làm cho các hoạt chất khác dễ hoà tan và hấp thu, ví dụ trường hợp digitonin trong lá Digital.B. NGHIÊN CỨU VÀ CHIẾT TÁCH GLYCYRRHIZIN TỪ CÂY CAM THẢOGiới thiệu về cây Cam thảoTên khoa học: Glycyrrhiza glabra thuộc Họ Đậu.Mô tả: Cây nhỏ mọc nhiều năm, có một hệ thống rễ và thân ngầm rất phát triển. Thân yếu, lá kép lông chim lẻ, lá chét hình trứng. Hoa hình bướm màu tím nhạt; Quả loại đậu, có lông cứng Bộ phận dùng:Rễ hoặc thân rễ phơi hay sấy khô.Giới thiệu về cây Cam thảoThành phần hóa học:	Rễ của Cảm thảo chứa glucid 4,7-10,97%, tinh bột 4,17-5,92%. Hoạt chất thuộc nhóm sapanosid là glycyrrhizin; thuộc nhóm flavonoid là liquiritin, liquiritigenin, isoliquiritin, isoliquiritigenin, neo-liquiritin, neoisoliquiritin, licurazid.GlycyrrhizinGlycyrrhizin là một saponin thuộc nhóm olean, hàm lượng từ 10-14% trong dược liệu khô, chỉ có trong bộ phận ở dưới mặt đất, có vị rất ngọt. Glycyrrhizin tinh khiết ở dạng bột kết tinh trắng dễ tan trong nước nóng, cồn loãng, không tan trong ether và chloroform. Glycyrrhizin ở trong cây dưới dạng muối Mg và Ca của acid glycyrrhizic (còn gọi là acid glycyrrhizinic). GlycyrrhizinCấu trúc hóa học:	Dưới tác dụng của acid vô cơ, acid glycyrrhizic bị đẩy ra khỏi muối của nó. 	Khi thủy phân bằng acid thì cho phần aglycon là acid glycyrrhetic và 2 phân tử acid glucuronic. Acid glycyrrhetic có một OH ở C-3 (2 phân tử acid glucuronic nối vào đó), một nhóm carbonyl ở C-11, một nối đôi ở C-12-13 và ở C-30 là nhóm carboxyl. 	Công thức phân tử: C42H62O16Chiết tách glycyrrhizin từ cam thảo1.Nguyên tắc:	Glycyrrhizin ở dạng bột kết tinh trắng dễ tan trong nước nóng, cồn loãng, không tan trong ether và chloroform. Vì vậy ta có thể dùng một trong 2 phương pháp chiết: 	+ Chiết bằng cồn: loại tạp chất bằng ete chiết bằng cồn 90 độ, bốc hơi cồn, hòa tan trong nước, tủa axit glycyrrhizic trong nước bằng H2SO4, rửa tủa bằng nước đá rồi hòa tan lại trong cồn 95 độ sôi, bốc hơi cồn ta thu được sản phẩm.	+ Chiết bằng nước:chiết bột cam thảo với nước rồi axit hóa để kết tủa, rửa kết tủa rồi hòa tan trong amoniac, bốc hơi thu sản phẩm.	*Hoặc ta kết hợp 2 phương pháp trên: chiết với metanol-nước theo tỉ lệ 4-1, loại metanol dưới áp suất giảm. 1.Nguyên tắcGlycyrrhizin ở trong cây dưới dạng muối Mg và Ca của axit glycyrrhizic, dưới tác dụng của acid vô cơ, acid glycyrrhizic bị đẩy ra khỏi muối của nó nên trong quá trình chiết phải có mặt của axit vô cơ.2.Quy trình chiết tách:Nguyên liệu: rễ và thân ngầm đào lên rửa sạch đất cát, cắt bỏ rễ con, ủ đống làm cho màu trở nên vàng, sau đó thái mỏng, phơi (sấy) khô, tán bột. Bột phải có màu vàng sáng, mùi thơm, vị ngọt mới đạt yêu cầu. Để hạn chế bớt khó khăn trong quá trình ly trích nên có giai đoạn loại tạp sơ bộ. 2.Quy trình chiết tách:Dung môi chiết: cồn 75 độ có mặt HClPhương pháp chiết: chiết ngấm kiệt và theo phương pháp chiết ngược dòng để đạt được hiệu suất cao.2.Quy trình chiết tách:Ngâm bột cam thảo với ete dầu hoặc ete trong vài giờ đến một ngày để loại chất béo.Chiết liên tục bằng Soxhlet hoặc hồi lưu với cồn 75 độ có mặt HCl. Bã rửa lại với cồn.Bốc hơi cồn ở áp suất giảm, hòa tan cặn trong nước.Tủa axit glycyrrhizic trong nước bằng axit sufuric.Ly tâm để lấy tủa, rửa tủa bằng nước đá rồi hòa tan lại trong cồn 95 độ sôiBốc hơi cồn, thu được axit glycyrrhizic SẢN PHẨMGlycyrrhizin trên thị trường là muối ammoni glycyrrhizat thu được bằng cách chiết bột cam thảo với nước rồi acid hoá để kết tủa, rửa tủa rồi lại hoà tan trong ammoniac, bốc hơi trong các khay mặt bằng sẽ thu được những vẩy màu đen nhạt, bóng, tan trong nước và rất ngọt.