Giáo án môn Ngữ văn 10 - Đọc văn: Cảnh ngày hè (bảo kính cảnh giới – 43)

Đọc văn: 
CẢNH NGÀY HÈ
(Bảo kính cảnh giới – 43)
-Nguyễn Trãi-
Mục tiêu bài học
Giúp học sinh:
Kiến thức: Caûm nhaän ñöôïc veû ñeïp ñoäc ñaùo cuûa böùc tranh ngaøy heø vaø veû ñeïp taâm hoàn Nguyeãn Traõi vôùi tình yeâu thieân nhieân, cuộc soáng naëng loøng vôùi daân, vôùi nöôùc. 
Kĩ năng: Reøn luyeän kó naêng ñoïc-hieåu thô Noâm Nguyeãn Traõi.
Tư tưởng: Båi d­ìng t×nh yªu thiªn nhiªn, ®Êt n­íc, t×nh c¶m g¾n bãa víi cuéc sèng cña ng­êi d©n.
Chuẩn bị:
GV: sgk, sgv, thiết kế bài giảng, bài soạn,
HS: soạn bài theo SGK
Tiến trình dạy học
Ổn định lớp, kiểm diện học sinh
Kiểm tra bài cũ, soạn bài mới
Câu hỏi: Đọc thuộc lòng bài thơ Tỏ lòng (phiên âm và dịch thơ). Cho biết Hào khí Đông A thể hện qua bài thơ Tỏ lòng.
Bài mới
Hoạt động của GV và HS
Nội dung cần đạt
Dựa vào kiến thức đã học, em hãy cho biết vài nét về tác gia Nguyễn Trãi?
HS: trả lời
GV: lắng nghe, nhận xét và chốt ý
Nguyễn trãi (1380-1442) là bậc đại anh hùng, một nhân vật toàn tài hiếm có nhưng là người phải chịu nhiều oan khiên thảm khốc dưới chế độ phong kiến.
Ông đóng góp lớn cho sự nghiệp văn hóa, văn học dân tộc và là một người suốt đời canh cánh với nỗi lo cho dân cho nước.
Dựa vào SGK, em hãy cho biết xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
HS: trả lời
GV: lắng nghe, nhận xét và chốt ý
GV: Yêu cầu học sinh đọc bài thơ.
GV: hướng dẫn học sinh đọc bài thơ: giọng điệu thể hiện tâm trạng thanh thản, vui, sảng khoái.
HS: đọc bài thơ
GV: lắng nghe, nhận xét.
Gv: yêu cầu học sinh tìm bố cục bài thơ.
Hs: tìm bố cục bài thơ
GV: Định hướng hướng tìm hiểu bài thơ.
Trình baøy caùch hieåu cuûa em veà caâu thô ñaàu?
HS: trả lời
GV:Vôùi Nguyeãn Traõi thaân khoâng nhaøn, taâm khoâng nhaøn thì “Moät phuùt thanh nhaøn trong thuôû aáy” -> hieám hoi coù hoaøn caûnh lí töôûng ñeå say ñaém caûnh ñeïp, ñeå laøm thô.
Caûnh muøa heø ñöôïc taùc giaû caûm nhaän nhö theá naøo ?Nhöõng töø ngöõ naøo dieãn taû söùc soáng khoâng döøng laïi cuûa caûnh vaät cuoái heø?
GV lieân heä:
Döôùi traêng quyeân ñaõ goïi heø
Ñaàu töôøng löûa löïu laäp loøe ñaâm boâng
Em có nhận xét gì về bức tranh thiên nhiên ấy?
GV choát laïi:
“NT bieát hoøa saéc theo quy luaät cuûa caùi ñeïp laøm cho böùc tranh phong caûnh vöøa coù tình vöøa coù hoàn vöøa gôïi taû vöøa saâu laéng” (Laõ Nhaâm Thìn)
Phaân tích böùc tranh sinh hoaït cuûa ngöôøi daân xoùm chaøi?
Gôïi ý: Phaân tích hình aûnh, cuoäc soáng qua aâm thanh “lao xao” vaø “daéng doûi caàm ve”? Ngheä thuaät ñaûo ngöõ coù taùc duïng? Taùc giaû ñoùn nhaän cuoäc soáng nhö theá naøo?
Nhìn cảnh sống của nhân dân đặc biệt là những người dân chài lam lũ, Nguyễn Trãi mong öôùc ñieàu gì? Ñaây coù phaûi laø mong öôùc nhaát thôøi cuûa Nguyễn Trãi? Haõy lí giaûi?
Gv định hướng: đối với Nguyễn Trãi vui hay buồn, lo âu hay thanh thảnh tất cả đều xuất phát từ cuộc sống của nhân dân. Dù ở cung bậc, sắc thái tình cảm nào thì tấm lòng Ức Trai với dân với nước chỉ là một:
“Sách một hai phiên làm bầu bạn
Rượu năm ba chén đổi công danh
Ngoài chưng phận ấy cần đâu nữa
Cầu một: Ngồi coi đời thái bình”
hay
“Bui một tấc lòng ưu ái cũ
Đêm ngày cuồn cuồn nước triều đông”
(Thuật hứng - số 5)
Em hãy tổng kết lại nội dung và nghệ thuật của bài thơ?
Dựa vào tiểu dẫn Sgk, em hãy cho biết vài nét về cuộc đời của tác giả và hoàn cảnh sáng tác bài thơ?
Tác giaû so saùnh”vaän nöôùc nhö daây maây leo quaán quyùt”nhaèm dieãn ta ñieàu gì? Qua 2 caâu ñaàu, neâu caûm nhaän cuûa em veà hoàn caûnh ñaát nöôùc vaø taâm traïng cuûa tác giaû?
Giaûi thích caùc töø Voâ vi, cö, ñieän caùc? Vì sao tác giaû khaúng ñònh:Voâ vi treân ñieän caùc-Choán choán döùt ñao binh?
Hai caâu cuoái phản aùnh truyeàn thoáng gì cuûa dân tộc?
Tìm hiểu chung
Tác gia Nguyễn Trãi
Bài thơ “cảnh ngày hè”
Xuất xứ bài thơ: bài thơ số 43 trong mục “bảo kính cảnh giới”, trích từ Quốc âm thi tập.
Quốc âm thi tập: gồm 254 bài thơ, đánh dấu cho sự phát triển của thơ tiếng Việt.
Nội dung: phản ánh vẻ đẹp con người Nguyễn Trãi. 
Nghệ thuật: thể thơ thất ngôn Đường luật, có khi chen vào chỗ thích hợp một số câu lục ngôn.
Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ được sáng tác trong thời gian Nguyễn Trãi về ở ẩn ở Côn sơn.
Đọc – Hiểu bài thơ
Đọc- Giải thích từ khó
Bố cục: 2 phần
6 câu đầu: vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên và cuộc sống
2 câu còn lại: vẻ đẹp tâm hồn Nguyễn Trãi
Tìm hiểu bài thơ
Vẻ đẹp bức tranh thiên nhiên và cuộc sống
Bức tranh thiên nhiên ngày hè
“Rồi hóng mát thưở ngày trường”-> phản ánh cuộc sống thực tại của nhà thơ: thời gian rãnh rỗi, nhàn nhã ngắm cảnh với tâm hồn thư thái.
Cảnh ngày hè:
Màu sắc: Xanh- hòe
Lựu- đỏ
Sen – hồng
-> màu sắc hài hòa, tạo nên cảm giác cân đối.
mùi vị: sen tiễn -> ngát mùi hương
âm thanh: 
tiếng ve inh ỏi-> âm thanh đặc trưng của ngày hè.
Tiếng lao xao của chợ cá-> âm thanh đặc trưng của làng chài.
-> cảnh vật gần gũi với đời thường, với sinh hoạt của người dân.
Thời gian: cuối ngày: lầu tịch dương- lúc mặt trời sắp lặn nhưng sự sống không dừng lại mà đùn đùn
 Giương
 Phun
-> động từ mạnh: thôi thúc tự bên trong, đang ứa căng, đang tràn đầy, không kìm lại được phải giương lên, phải phun ra hết lớp này đến lớp khác.
Nhịp thơ câu 3, 4: khác với nhịp 4/3 của thơ Đöôøng gây sự chú ý của người đọc, nhấn mạnh cảnh vật cuối hè.
=>Baèng ngoân ngöõ thô ca giaøu maøu saéc hoäi hoïa, baèng söï caûm nhaän cuûa nhieàu giaùc quan, taùc giaû taïo neân moät böùc tranh ngaøy heø sinh ñoäng, ñaày söùc soáng. Qua ñoù ta thaáy ñöôïc söï giao caûm maïnh meõ nhưng mạnh mẽ cuûa nhaø thô ñoái vôùi caûnh vaät->tình yeâu thiên nhiên cuûa nhà thơ.
Bức tranh cuộc sống
Lao xao: Töø laùy -> taïp aâm -caûnh mua baùn ñoâng vui taáp naäp cuûa laøng chaøi doäi vaøo loøng nhaø thô nieàm vui.
Daéng doûi caàm ve-> ve keâu inh oûi-ñaëc ñieåm muøa heø->Ngheä thuaät ñaûo ngöõ: Laøm noåi baät aâm thanh cuûa cuoäc soáng thanh bình . 
=> Nhaø thô nhö hoøa mình vaøo cuoäc soáng chung cuûa ngöôøi daân queâ lam luõ->tình yeâu cuoäc soáng, con ngöôøi cuûa Nguyễn Trãi.
Khát vọng của nhà thơ
Ước muốn của nhà thơ: Ước muốn có cây đàn của vua Thuấn để 
Ca ngợi cảnh “dân giàu đủ”
Mong cho tất cả dân mọi nơi ấm no, hạnh phúc
-> ước ao dân ấm no, hạnh phúc-> tấm lòng thường trực của Nguyễn Trãi.
Caâu keát 6 chöõ ngaén goïn theå hieän söï doàn neùn caûm xuùc cuûa caû baøi ->Lyù töôûng daân giaøu, nöôùc maïnh laØ ñieåm keát tuï veû ñeïp hoàn thô ÖÙc Trai .
Tổng kết
Nội dung: Bài thơ taû caûnh ngaøy heø:giaûn dò, thanh cao, traøn ñaày söùc soáng vaø cho thaáy taâm hoàn Nguyễn Trãi chan chöùa tình yeâu thieân nhieân, yeâu cuộc sống, yeâu daân, yeâu nöôùc.
Nghệ thuật:Bài thơ tieâu bieåu cho veû ñeïp thô Noâm Nguyễn Trãi: bình dò, töï nhieân, môùi meû, saùng taïo.
Đọc thêm: VAÄN NÖÔÙC 
( Quoác toä)
-Pháp Thuận-
Tìm hiểu chung
Thiền sư Pháp Thuận (915-990) - Nhaø sö, töøng giöõ chöùc vuï coá vaán trong trieàu ñình Tieàn Leâ (Leâ Hoaøn-Leâ Ñaïi Haønh)
Hoàn caûnh saùng taùc bài thơ: Sau nhieàu naêm loaïn laïc, nöôùc ta böôùc vaøo thời kì töông ñoái oån ñònh. Leâ Ñaïi Haønh muoán xây moät vöông trieàu phong kiến huøng maïnh. Nhaø vua hoûi Phaùp Thuaän veà vaän nöôùc, oâng ñaõ ñaùp laïi baèng baøi thô naøy. 
Hướng dẫn tìm hiểu bài thơ
Hai caâu ñaàu:
Vaän nöôùc nhö maây quaán
Trôøi Nam môû thaùi bình
Möôïn hình aûnh thieân nhieân ñeå noùi vaän meänh cuûa nöôùc. So saùnh vaän nöôùc nhö daây maây leo quaán quyùt ->söï bền chaët, daøi laâu, söï phát trieån thònh vöôïng.
->Nieàm tin, nieàm töï haøo veà vaän meänh môùi cuûa ñaát nöôùc.
Hai caâu cuoái:
Voâ vi treân ñieän caùc
(ñaïo ñöùc cai trò) (cung ñieän)
Choán choán döùt ñao binh.
->Khuyeân nhaø vua neân söûa ñöùc laøm göông, ñeå quan daân tin phuïc, thieân haï thaùi bình khoâng coøn chiến tranh.
->Phaûn aùnh truyeàn thoáng yeâu chuoäng hoà bình cuûa ngöôøi Việt Nam.
Củng cố: khái quát lại nội dung bài học
Dặn dò:
Học bài cũ: học thuộc lòng bài thơ: Cảnh ngày hè (Nguyễn Trãi), nắm nội dung và nghệ thuật bài thơ
Soạn bài mới: 
Đọc Tiểu Thanh kí- Nguyễn Du
Đọc thêm: 
Hứng trở về - Nguyễn Trung Ngạn 
Cáo bệnh bảo mọi người- Mãn Giác
Rút kinh nghiệm