Sử dụng bản đồ tư duy trong giảng dạy sinh học

PHÒNG GIÁO DỤC - ĐÀO TẠO ĐÔNG HẢITRƯỜNG THCS AN HÒA SỬ DỤNG BẢN ĐỒ TƯ DUY TRONG GIẢNG DẠY SINH HỌCGiáo viên thực hiện: Trịnh Ngọc TâmTháng 3/ 2012Bản đồ tư duy (BĐTD) còn gọi là Sơ đồ tư duy, Lược đồ tư duy, là hình thức ghi chép sử dụng màu sắc, hình ảnh để mở rộng và đào sâu các ý tưởng. BĐTD là một kĩ thuật hình họa với sự kết hợp giữa từ ngữ, hình ảnh, đường nét, màu sắc phù hợp với cấu trúc, hoạt động và chức năng của bộ nãoI. VAI TRÒ CỦA BĐTD TRONG DẠY - HỌCƯu điểm của cách ghi chép bằng bản đồ tư duy:*Lôgíc, mạch lạc.*Trực quan, dễ nhìn, dễ hiểu, dễ nhớ.*Nhìn thấy “bức tranh” tổng thể mà lại chi tiết.*Kích thích hứng thú học tập của học sinh.*Giúp mở rộng ý tưởng, đào sâu kiến thức.*Giúp hệ thống hóa kiến thức.I. VAI TRÒ CỦA BĐTD TRONG DẠY - HỌC1.Nguyên tắc sử dụng phương pháp Mind Mapping Bước 1: Bắt đầu từ một chủ đề chúng ta sẽ ghi lại một từ hoặc một hình ảnh tượng trưng cho ý tưởng đầu tiên. II. CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: Bước 2: Viết ra hoặc vẽ lại những điều đầu tiên xuất hiện trong đầu khi bắt đầu nghĩ về vấn đề liên quan quanh chủ đề. 1.Nguyên tắc sử dụng phương pháp Mind Mapping II. CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: Bước 5: Sử dụng bút màu để phân biệt các ý tưởng.Bước 6: Thêm các liên kết, các mối liên hệ và có thể kết nối ý phụ với ý chính. Bước 3: Khi các ý tưởng nảy sinh, hãy viết ra một hoặc hai từ mô tả ý tưởng đó trên các nhánh lớn, nhánh nhỏBước 4: Diễn dịch các ý tưởng dưới dạng các từ ngữ, hình ảnh, số hoặc biểu tượng.2. Tạo bản đồ tư duy: II. CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: *Một số chú ý khi vẽ bản đồ tư duy: -Màu chữ cùng màu nhánh để dễ phân biệt. -Nên dùng các đường cong.-Bố trí thông tin đều quanh hình ảnh trung tâm. -Chỉnh sửa, thêm bớt thông tin, thêm bớt nhánh, điều chỉnh sao cho hình thức đẹp, chữ viết rõ (trên phần mềm). Nếu vẽ trên giấy, bìa thì nên vẽ phác bằng bút chì trước để có thể tẩy, xóa, điều chỉnh được. II. CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: *Những điều cần tránh khi ghi chép: II. CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: -Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài.-Ghi chép quá nhiều ý không cần thiết.-Chỉ nên vẽ hình ảnh có liên quan đến chủ đề.-Chọn lọc những ý cơ bản, kiến thức cần thiết.3.Lợi ích của phương pháp Mind MappingTập trung : Tập trung vào công việc để có kết quả tốt hơn. II. CÁCH SỬ DỤNG BĐTD TRONG GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: Tổng kết : Có được cái nhìn toàn bộ, bao quát, hiểu được các mối liên hệ.Học tập : Người học giảm được khối lượng công việc, cảm thấy thoải mái khi học, ôn bài và làm kiểm tra. Ngoài ra, tạo sự tự tin vào khả năng học của người học.Dễ nhớ : ‘Thấy’ được thông tin trong đầu. III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:- Sử dụng bản đồ tư duy vừa giúp giáo viên kiểm tra được phần nhớ lẫn phần hiểu của học sinh đối với bài học cũ. Các bản đồ tư duy thường được giáo viên sử dụng ở dạng thiếu thông tin, yêu cầu học sinh điền các thông tin còn thiếu và rút ra nhận xét về mối quan hệ của các nhánh thông tin với từ khóa trung tâm. Ví dụ 1: Trước khi học bài “Sự lớn lên và phân chia của tế bào” – Sinh học 6. Ví dụ 2: Trước khi học bài “Bạch cầu – Miễn dịch” – Sinh học 81. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:Giáo viên có thể tổ chức:-Hoạt động nhóm (GV sẽ là người cố vấn, là trọng tài giúp HS hoàn chỉnh BĐTD từ đó dẫn dắt đến kiến thức trọng tâm của bài học).-Cho HS lên trình bày, thuyết minh thông qua một BĐTD do GV đã chuẩn bị sẵn (vẽ ở bảng phụ hoặc ở bìa), hoặc BĐTD mà các em vừa thiết kế và cả lớp đã chỉnh sửa, hoàn thiện. GV có thể giới thiệu BĐTD là một sơ đồ mở nên không yêu cầu tất cả các nhóm HS có chung 1 kiểu BĐTD, GV chỉ nên chỉnh sửa cho HS về mặt kiến thức và góp ý thêm về đường nét vẽ và hình thức (nếu cần).* Dạy một nội dung kiến thức của bài.Ví dụ: Khi dạy bài “ Hoạt động hô hấp ” – Sinh học 8, dựa vào hình 21.2 có thể cho học sinh hoạt động nhóm lập BĐTD (sơ đồ minh họa)1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS: Ví dụ 2: Trước khi học bài “Bạch cầu – Miễn dịch” – Sinh học 81. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới:Ví dụ: Khi dạy bài “ Máu và môi trường trong cơ thể ” – Sinh học 8, dựa vào thông tin ở sách giáo khoa có thể cho học sinh hoạt động nhóm lập BĐTD hoặc giáo viên đặt câu hỏi gợi mở rồi từ từ hình thành một BĐTD ( sơ đồ minh họa)1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:* Dạy một nội dung kiến thức của bài.Ví dụ: Khi dạy bài “Môi trường và các nhân tố sinh thái ” – Sinh học 9, dựa vào thông tin SGK, GV có thể cho học sinh hoạt động nhóm lập BĐTD về các nhân tố sinh thái (sơ đồ minh họa)1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:* Dạy nội dung kiến thức mới cả bài Ví dụ: Khi dạy bài: Ảnh hưởng lẫn nhau giữa các sinh vật – Sinh học 9Đột biến gen- Sinh học 9Bệnh và tật di truyền- Sinh học 9Tiêu hóa và các cơ quan tiêu hóa- Sinh học 8Tiêu hóa ở khoang miệng - Sinh học 8Châu chấu- Sinh học 7Rêu- cây Rêu- Sinh học 6Sự phát tán quả và hạt- Sinh học 6.....1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:* Dạy một nội dung kiến thức của bài.Bản đồ tư duy : BỆNH VÀ TẬT DI TRUYỀNBản đồ tư duy : TIÊU HÓA VÀ CÁC CƠ QUAN TIÊU HÓABản đồ tư duy TIÊU HÓA Ở KHOANG MIỆNGBản đồ tư duy: Bài CHÂU CHẤUBản đồ tư duy : TẾ BÀO THỰC VẬTBẢN ĐỒ TƯ DUYTiết 46 – Sinh học 6Bài 38: RÊU- CÂY RÊU-----o0o----- BẢN ĐỒ TƯ DUY SINH SẢN SINH DƯỠNG Ở THỰC VẬT3. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy tiết thực hành:Ví dụ: Khi dạy bài “ Tôm sông ” – Sinh học 7 (chuyển thành thực hành quan sát cấu tạo ngoài và hoạt động sống). 1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:4. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy củng cố kiến thức:3. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy tiết thực hành:Có thể sử dụng BĐTD củng cố một nội dung của bài học hoặc củng cố cả bài. Ví dụ: Khi dạy xong phần I bài “ Lớp hai lá mầm và lớp một lá mầm” – Sinh học 6, 1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:5. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy tiết tổng kết ôn tập kiến thức:4. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy củng cố kiến thức:3. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy tiết thực hành:1. Lập bản đồ tư duy trong việc kiểm tra kiến thức cũ:2. Lập bản đồ tư duy trong việc dạy kiến thức mới: III. VẬN DUNG BĐTD VÀO THỰC TẾ GIẢNG DẠY MÔN SINH HỌC CẤP THCS:Ví dụ: Khi dạy xong chương Rễ – Sinh học 6Ngành ĐV không xương sống- Sinh học 7Chương ADN vaø gen- Sinh học 9Các loại đột biến- Sinh học 9-Dùng phương tiện máy tính và đèn chiếu hỗ trợ thiết kế trên Powerpoint, sử dụng phần mềm ConceptDraw MINDMAP 5 pro, hoặc phần mềm IMindmap 5 để vẽ BĐTD. -Dùng những phương tiện sẵn có của một lớp học bình thường như: GV có thể dùng phấn màu vẽ trực tiếp lên bảng ( nếu có khả năng vẽ được). Thay vì dùng máy, GV có thể thực hiện các thao tác trên bằng tay, có thể vẽ trên giấy A4 hoặc A0 bằng bút màu. Ở đây trên cơ sở bước đầu vận dụng thực tế trong quá trình giảng dạy môn Sinh học, chúng tôi nêu ra những ý kiến có tính chất đề xuất để quý thầy, cô giáo tham khảo, thảo luận để phần nào đi đến thống nhất việc sử dụng phương pháp dạy học bằng bản đồ tư duy trong môn Sinh học