Bài giảng Mĩ thuật thời Nguyễn 1802 - 1945 (tiết 1)

Mú thuaọt thụứi Nguyeón(1802-1945)I.Vaứi neựt veà boỏi caỷnh lũch sửỷ:“... Thời kỳ Nguyễn Sơ đó chứng kiến sự phỏt triển rực rỡ của 80 năm văn húa Phỳ Xuõn trong nhiều lónh vực ...” Lờ Văn Hảo Triều Nguyễn (1802-1945) là vương triều cuối cựng của thời đại quõn chủ Việt Nam.Với tất cả 13 đời vua, khởi đầu từ Gia Long và kết thỳc với Bảo Đại, thời Nguyễn cú thể chia ra làm hai giai đoạn : thời Nguyễn Sơ (1802-1883) và thời Nguyễn Mạt - thuộc Phỏp (1885-1945). Một số hỡnh ảnh về cỏc vua thời Nguyễn : Gia Long, Minh Mạng, Tự Đức, Hàm Nghi, Bảo Đại (từ trỏi sang) Sau khi đỏnh bại triều Tõy Sơn, Nguyễn Ánh lờn ngụi, niờn hiệu Gia Long, vẫn đặt kinh đụ tại Phỳ Xuõn (thành phố Huế ngày nay), đặt quốc hiệu là Việt Nam rồi Đại Nam, thiết lập chế độ quõn chủ chuyờn quyền, chấm dứt nạn cỏt cứ nội chiến.(Sỳng thần cụng thời Nguyễn) Nhà Nguyễn đề cao tư tưởng Nho giỏo và tiến hành một số cải cỏch nụng nghiệp như : khai hoang, lập đồn điền, nhưng do chớnh sỏch “Bế quan tỏa cảng”, ớt giao thiệp với bờn ngoài làm cho đất nước chậm phỏt triển nờn đó dẫn đến nguy cơ mất nước vào tay thực dõn Phỏp.Nhằm đảm bảo việc thu thuế hoặc cung cấp nhu yếu phẩm cần thiết, nhà Nguyễn đó định rừ quy chế thành lập một số phường thủ cụng gọi là "ty" hay "cục" cú nhiệm vụ sản xuất những vật phẩm cần thiết do nhà nước giao II.Moọt soỏ thaứnh tửùu veà mú thuaọt: Mĩ thuật thời Nguyễn phỏt triển đa dạng, cũn để lại một số cụng trỡnh nghệ thuật cú giỏ trị cho kho tàng văn húa dõn tộc như thỏp chựa Thiờn Mụ (Huế), pho tượng Thỏnh Giúng bằng đồng kớch thước tương đối lớn ở Gia Lõm (Hà Nội) và lăng Gia Long, Minh Mạng, Tự Đức, cỏc cung điện ở Huế Mĩ thuật thời Nguyễn (thế kỉ 19): hầu như được tỏch ra làm hai hướng: Một hướng của triều đỡnh tập trung cho cỏc cung điện và cỏc lăng tẩm nhà vua ở Huế. Quy mụ, tầm cỡ lớn hơn những thời trước đú nhưng nghệ thuật cũng khụng cú gỡ nổi trội hơn. Tuy nhiờn, đó hoạch định được một phong cỏch cung đỡnh ổn định để ngày nay xứng đỏng được cụng nhận là di sản văn hoỏ thế giới. Hỡnh ảnh một số lăng mộ của cỏc vua thời Nguyễn: Hướng thứ hai là hướng nghệ thuật lan toả rộng rói trong nhõn dõn như chạm khắc trang trớ đỡnh làng, tượng ở đền chựa, tranh thờ, tranh dõn gian, đồ gốm, đồ thủ cụng mĩ nghệ vẫn phỏt triển và tiếp nối được truyền thống. 1.Kieỏn truực kinh ủoõ Hueỏ:  Trong gần 400 năm (1558-1945), Huế đó từng là Thủ phủ của 9 đời chỳa Nguyễn ở Đàng Trong, là Kinh đụ của triều đại Tõy Sơn, rồi đến Kinh đụ của quốc gia thống nhất dưới 13 triều vua Nguyễn. Cố đụ Huế ngày nay vẫn cũn lưu giữ trong lũng những di sản văn húa vật thể và phi vật thể chứa đựng nhiều giỏ trị biểu trưng cho trớ tuệ và tõm hồn của dõn tộc Việt Nam. Suốt mấy thế kỷ, bao nhiờu tinh hoa của cả nước được chắt lọc hội tụ về đõy hun đỳc cho một nền văn húa đậm đà bản sắc để hoàn chỉnh cho một bức tranh thiờn nhiờn tuyệt vời sẵn bày sụng nỳi hữu tỡnh thơ mộng. Bởi vậy, núi đến Huế, người ta nghĩ ngay đến những thành quỏch, cung điện vàng son, những đền đài miếu vũ lộng lẫy, những lăng tẩm uy nghiờm, những danh lam cổ tự trầm tư u tịch, những thắng tớch thiờn nhiờn thợ trời khộo tạc... Kiến trỳc kinh đụ Huế là quần thể kiến trỳc gồm cú Hoàng thành, cỏc cung điện, lăng tẩm, được khởi cụng xõy dựng năm 1805; là sự kết hợp độc đỏo giữa những nguyờn tắc kiến trỳc truyền thống Việt Nam, tư tưởng triết lý phương Đụng với thuyết õm dương ngũ hành của Dịch học Trung Hoa cựng những đặc điểm mang ảnh hưởng kiến trỳc quõn sự phương Tõy. Khụng gõy ấn tượng trấn ỏp tinh thần, cũng khụng cú vẻ hoang sơ dó thảo, Kinh Thành Huế khiến cho người ta cảm nhận được đỳng mức khụng khớ tụn nghiờm nhưng khụng mất đi cảm giỏc ờm đềm thư thỏi giữa thiờn nhiờn gần gũi. Bờn cạnh đú, phong cỏch kiến trỳc và cỏch bố phũng khiến Kinh Thành Huế thực sự như một phỏo đài vĩ đại và kiờn cố nhất từ trước đến nay ở Việt Nam mà Le Rey, một thuyền trưởng người Phỏp đó từng đến Huế năm 1819 phải thốt lờn: “Kinh Thành Huế thực sự là phỏo đài đẹp nhất, đăng đối nhất ở Đụng Dương, thậm chớ so với cả phỏo đài William ở Calcutta và Saint Georges ở Madras do người Anh xõy dựng”. Và, cũng do phải tiếp xỳc trực tiếp với mưa nắng, giú bóo thường xuyờn nờn tạo hỡnh trang trớ thể hiện ở đõy thường sử dụng vật liệu làm bằng phỏp lam, gốm trỏng men, vụi vữa, khảm sành sứ Chớnh vỡ vậy, kiến trỳc cung đỡnh Huế vẫn giữ được nột rực rỡ trước mọi đe doạ của khớ hậu và thời gian. Bờn cạnh Phũng thành, Hoàng thành, Tử Cấm Thành, đàn Nam Giao, kinh đụ Huế cũn cú những lăng tẩm nổi tiếng như lăng Gia Long, lăng Minh Mạng, lăng Tự Đức, cựng những cụng trỡnh đặc sắc mang đậm văn hoỏ dõn tộc. Ngoài ra, yếu tố tự nhiờn và cảnh quan luụn được coi trọng trong kiến trức cung đỡnh đó tạo ra nột đặc trưng riờng của kiến trỳc kinh đụ Huế.Ngoù Moõnkinh thành là một hình gần vuông gồm 3 vòng thành:.vòng ngoài có 10 cửa và hào sâu bao quanh.vòng giữa có ngọ môn nằm trên đường trục chính.phần trên kiến trúc cửa ngọ môn là lầu ngũ phụng gồm 100 cột lớn nhỏ.bên trong là nơi làm việc của triều đình,có các cung điện .Điện thái hòa là cung điện to lớn bề thế nhất.trong cùng là tử cấm thànhTriều Miếu ở kinh thành Huếmái hình thuyền trang trí lưỡng long chầu hổ phùvề kết cấu:kinh thành huế có kết cấu của tòa nhà ghép’’trùng thiềm điệp ốc’’nóc nhà sau bao giờ cũng cao hơn nóc nhà trước.có cao,thấp,bộ mái trùng thiềm mới điệp vào nhau thành ốc,thành lớp,đẹp mắtloại nhà ghép trùng thiềm điệp ốc huế đã giai quyết dược yêu cầu mở rộng không gian,sang tạo ra mái’’ trần thừ dư’’làm cầu nối vừa che khuất máng xối và hai đuôi mái nhà ,tạo nên ấn tượng đồng nhất của không gian kiến trúc.và’’ vì kèo giả thú ‘’đã trở thành sức mạnh tổng hợp chống mưa ,nắng,lũ bãovì kèo ở lăng đồng khánhLaờng Khaỷi ẹũnhCửỷa Trửụứng Anmái cửa có sự ảnh hưởng của kiến trúc champaLaờng Tửù ẹửựcẹaùi Noọi 2.ẹieõu khaộc vaứ ủoà hoaù, hoọi hoaù: Điờu khắc: Đặc điểm của điờn khắc thời Nguyễn là làm giống như thật, sa vào cỏc chi tiết (cỏc chi tiết được diễn tả cụng phu, hiện thực) và phần nào lạm dụng những hỡnh tượng trang trớ mang tớnh tượng trưng cao.Điờu khắc chủ yếu được thực hiện trong cỏc lăng tẩm và cỏc di tớch với nhiều vẻ đẹp và trang trớ đa dạng.ở phù điêu ,sự phối hợp của nghệ thuật tả chân và cách điệu là một thành công lớn về sự diễn đạt của tác phẩm kỹ thuật chạm đá thể hiện sự nhuần nhuyễn,nét chạm điêu luyện và sống độngô hộc là hình ảnh đã được tuân thủ một cách nghiêm ngặt và phổ biến trong điêu khắc và trang trí nguyễnTửụùng con ngheõ ủửụùc khaộc treõn goó Ngoài ra, cũn cú rất nhiều tượng người và tượng cỏc con vật như voi, ngựa,bằng chất liệu đỏ và một số chất liệu khỏc.Tửụùng quan haàu ụỷ laờng Khaỷi ẹũnhvạc đồng Một số tượng thờ lớn cũn đến ngày nay, như: tượng Hộ Phỏp, tượng Kim Cương, tượng La Hỏn, tượng Thỏnh Mẫu, ở dây ta dễ dàng phán đoán về sự góp mặt của trường phái tả chân phương tây với những nguyên tắc giải phẫu học trong tạo hìnhTửụùng Hoọ Phaựp ụỷ chuứa Thieõn Muùtượng phật thời nguyễn tròn,mặt bầu,thân hình thấp lùn tay chân mum mĩm.tượng đặc tả theo chiều hướng dân giang gần gũi hơn là đức tin thuần túy.hầu hết các bức tượng phật có thân hình,nét mặt,kiểu dáng rất hồn nhiên,muốn nói lên sự trong sáng gần gũi của tượng phật mà không quá trang nghiêmCon rồng thời Nguyễn trở lại vẻ uy nghi tượng trưng cho sức mạnh thiờng liờng. Rồng được thể hiện ở nhiều tư thế, ẩn mỡnh trong đỏm mõy, hoặc ngậm chữ thọ, hai rồng chầu mặt trời, chầu hoa cỳc, chầu chữ thọ... Phần lớn mỡnh rồng khụng dài ngoằn mà uốn lượn vài lần với độ cong lớn. Đầu rồng to, sừng giống sừng hươu chĩa ngược ra sau. Mắt rồng lộ to, mũi sư tử, miệng hỏ lộ răng nanh. Vậy trờn lưng rồng cú tia, phõn bố dài ngắn đều đặn. Rõu rồng uốn súng từ dưới mắt chỡa ra cõn xứng hai bờn. Hỡnh tượng rồng dựng cho vua cú năm múng, cũn lại là bốn múng. Đồ hoạ, hội hoạ: Cựng với dũng tranh dõn gian Đụng Hồ và Hàng Trống đó nổi tiếng từ lõu đời cũn cú dũng tranh Kim Hoàng (Hoài Đức, Hà Tõy), tranh làng Sỡnh (Phỳ Mậu, Huế).Tranh “Lụùn coự xoaựy aõm dửụng” cuỷa ẹoõng HoàTranh thụứ “Nguừ hoồ” cuỷa Haứng TroỏngTranh laứng SỡnhTranh làng Sỡnh khỏc với tranh Đụng Hồ (Bắc Ninh), tranh Hàng Trống (Hà Nội) bởi chức năng duy nhất là phục vụ thờ cỳng, cỳng xong là đốt. Vỡ vậy, đến nay chỉ cũn những bản khắc gỗ là hiện vật quý giỏ cũn lưu giữ được ở nhà ụng Kỳ Hữu Phước - một nghệ nhõn làm tranh lõu năm ở làng Sỡnh.Tranh Sỡnh chủ yếu là tranh phục vụ tớn ngưỡng, cú khoảng 50 đề tài tranh. Cỏc đề tài tranh chủ yếu phản ỏnh tớn ngưỡng cổ xưa. Ngoài cỏc đề tài về tớn ngưỡng, phục vụ thờ cỳng cũn cú tranh Tố Nữ , tranh tả cảnh sinh hoạt xó hội... Đầu thế kỉ XX, một bộ tranh khắc đồ sộ ra đời mang tờn “Bỏch khoa thư văn hoỏ vật chất của Việt Nam” do người Phỏp thực hiện với sự cộng tỏc của một thợ vẽ và ba mươi thợ khắc Việt Nam. Tập tranh cú 700 tranh in trắng đen kớch thước lớn với hơn 4000 bức vẽ miờu tả những sinh hoạt thường ngày, cỏc cụng cụ, đồ dựng và cỏc nghề cổ truyền của người Việt ở miền Bắc.. Tỏc phẩm hội hoạ tuy khụng cũn lại bao nhiờu, nhưng một số tranh vẽ trờn tường, trờn kớnh, ở cỏc cụng trỡnh kiến trỳc cho thấy hội hoạ nước ta vào thời Nguyễn đó sự tiếp xỳc với hội hoạ chõu Âu.Tranh khaỷm saứnh, sửự trong laờng Khaỷi ẹũnh (Hueỏ)Tranh chaõn dung Lyự Nam ẹeỏ vaứ Hoaứng Haọu (Thaựi Bỡnh) Hỡnh tang trớ ụỷ laờng Khaỷi ẹũnh (Hueỏ)Tranh khaỷm saứnh, sửự Tranh thụứ Thaọp ủieọn (trieàu Nguyeón)bình phong long mã(trường quốc học) Trường Mĩ thuật Đụng Dương (nay là trường Mĩ thuật Hà Nội) được thành lập năm 1925 ở Hà Nội đó mở ra một hướng mới cho sự phỏt triển của Mĩ thuật Việt Nam.Trửụứng Mú thuaọt ẹoõng Dửụng ( Haứ Noọi)gốm thời nguyễnvào thời nguyễn gốm việt nam bước vào con đường suy thoái.chủ yếu dùng trong nội địa.triều điình huế raatsnhanj chế sử dụng gốm nội.không có chính sách khuyến khích gốm phat triển và vì thế gốm việt nam phát triển yếu.ngược lai gốm trung quốc,nhạt bản va châu âu nhập khẩu vào việt nam rất mạnh.trong đó có cả gốm trung quốc sản xuất theo đơn đạt hàng(có gửi mẫu)của triều đình nhà nguyễn và gốm châu âu được triều đình nhà nguyễn sử dụng rồi dùng men trang trí thêm hoa văn...(tăng hoa)nung lần thứ 2,dưới đế có ghi’’minh mạng...niên tăng hoa’’gọi là gốm bleus de huếIII.ẹaởc ủieồm cuỷa mú thuaọt thụứi Nguyeón: Kiến trỳc hài hoà với thiờn nhiờn, luụn kết hợp với nghệ thật trang trớ và cú kết cấu tổng thể chặt chẽ (tiờu biểu là kinh thành Huế)kiến trúc nguyễn luôn tôn trọng cảnh quan phong thủy,dịch lí và quan niệm trị đạo của nho giáonhững họa tiết trang trí của mỹ thuật nguyễn quen sử dụng những kiểu thức hoa la,chim chóc,cầm thú,mây nước,ngay cả những chữ phước,lộc,thọ cũng lắm khi dược cách điệu trong những nét uốn lượn của hoa lámỹ thuật nguyễn thường trang trí trong cac phiến ô,hộc hình chữ nhật gon gàng,kích thước nhỏmỹ thuật nguyễn thiên về cái đẹp tinh tế,tỉ mỉ về chi tiết,nhỏ bé mà tinh xảođiờu khắc và đồ hoạ, hội hoạ đó phỏt triển đa dạng, kế thừa truyền thống dõn tộc và bước đầu tiếp thu nghệ thuật chõu Âu (Phỏp THE END!k1a3 sư phạm mỹ thuật