Bài giảng môn học Ngữ văn 12 - Bài thơ: Sóng

Giảng văn :"Sóng"Xuân QuỳnhNữ sĩ Xuân Quỳnh ( 1942 - 1988 )I. Tác giảA. Cuộc đờiTên thật là Nguyễn Thị Xuân Quỳnh, sinh ngày 06/10/1942, mất ngày 29/08/1988.Quê quán : thị xã Hà Đông - Hà Tây.Gia đình : công chức, mồ côi mẹ từ sớm .Năm 1955 là diễn viên múa, làm thơ khi còn là diễn viên, là gương mặt trẻ tiêu biểu của thơ chống Mỹ.* Các tập thơ : “Tơ tằm- chồi biếc” (1963 ), “Hoa dọc chiến hào” (1968), “Gió Lào cát trắng” (1974)...* Thơ cho thiếu nhi: “Bầu trời trong quả trứng”, “Bao giờ con lớn” ...B. Sáng tác* Là tiếng nói của một trái tim phụ nữ đa cảm, hồn hậu chân thành, có nhiều lo âu và luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường. Thơ tình yêu là một mảng đặc sắc và rất tiêu biểu của hồn thơ Xuân Quỳnh.A. Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ.II. Bài thơ : Sóng1. Sáng tác ngày 29/12/1967 tại vùng biển Diêm Điền -Thái Bình trong một chuyến thực tế đi thăm đơn vị pháo bảo vệ bờ biển. 2. In trong tập thơ “Hoa dọc chiến hào” xuất bản 1968. B. Cảm nhận chung về bài thơ. Âm hưởng dạt dào, nhịp sóng liên tiếp gối nhau, lúc sôi nổi , lúc êm dịu. Thể thơ năm chữ thường không có dấu chấm câu. Hình tượng sóng trở đi trở lại. Kết cấu hình tượng : “sóng” và “ em”. Sóng ẩn dụ tâm trạng người con gái đang yêu. Sóng (Xuân Quỳnh) Dữ dội và dịu êmồn ào và lặng lẽSông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểÔi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻTrước muôn trùng sóng bểEm nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nơi nào sóng lên ?Sóng bắt đầu từ gióGió bắt đầu từ đâu ?Em cũng không biết nữaKhi nào ta yêu nhauCon sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thứcDẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh -một phươngở ngoài kia đại dươngTrăm ngàn con sóng đóCon nào chẳng tới bờDù muôn vời cách trởCuộc đời tuy dài thếNăm tháng vẫn đi quaNhư biển kia dẫu rộngMây vẫn bay về xaLàm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm còn vỗC. Bố cục :* Hai khổ thơ đầu :Dữ dội và dịu êmồn ào và lặng lẽSông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểÔi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻ* Năm khổ thơ tiếp theo :Con sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thứcDẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh -một phươngở ngoài kia đại dươngTrăm ngàn con sóng đóCon nào chẳng tới bờDù muôn vời cách trởTrước muôn trùng sóng bểEm nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nôi nào sóng lên ?Sóng bắt đầu từ gióGió bắt đầu từ đâu ?Em cũng không biết nữaKhi nào ta yêu nhau* Hai khổ thơ cuối :Cuộc đời tuy dài thếNăm tháng vẫn đi quaNhư biển kia dẫu rộngMây vẫn bay về xaLàm sao được tan ra Thành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm còn vỗ.D. Phân tích.1. Hai khổ thơ đầu :Dữ dội và dịu êmồn ào và lặng lẽSông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểÔi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻa. Khổ 1Dữ dội và dịu êmồn ào và lặng lẽSông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểCặp từ trái nghĩa : “ dữ dội” – “dịu êm”. “ồn ào” – “ lặng lẽ”.Nhịp điệu tự nhiên của sóng, lúc trào lên, lúc lắng xuống, nhịp nhàng. Dữ dội và dịu êmồn ào và lặng lẽSông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểTrạng thái tâm lý khác thường của người phụ nữ đang yêu đầy biến động phức tạp, sôi nổi, tha thiết, chân thành mãnh liệt, trầm tư sâu lắng.Vẻ đẹp “dịu êm, lặng lẽ”. Nhịp điệu tự nhiên của sóng lúc trào lên, lúc lắng xuống nhịp nhàng.Hình ảnh: sông - sóng - bể.Hành trình của sóng từ sông ra bể => quy luật tự nhiên.* Hai câu thơ sau :Sông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểTâm hồn đang yêu tự nhận thức về những biến động khác thường của lòng mình.Sóng - trạng thái tâm lý của người phụ nữ đang yêu.Sông không hiểu nổi mìnhSóng tìm ra tận bểb. Khổ thơ thứ hai.Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻLời thơ cảm xúc tha thiết như lời tự hát, tự bạch.* Thán từ “ôi”* Cặp từ chỉ thời gian: “ngày xưa” - “ngày sau”.* Cụm từ “vẫn thế ”Ôi con sóng ngày xưa Và ngày sau vẫn thếNỗi khát vọng tình yêu Bồi hồi trong ngực trẻSóng vĩnh hằng với những biểu hiện dịu êm, dữ dội --> khát vọng tình yêu ngàn năm “vẫn” ,“bồi hồi trong ngực trẻ”.“Trước muôn trùng sóng bể Em nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nơi nào sóng lên?Sóng bắt đầu từ gióGió bắt đầu từ đâu?Em cũng không biết nữaKhi nào ta yêu nhau”.2. Năm khổ thơ tiếp theoa. Khổ thơ 3 và 4.Nhân vật trữ tình là “ Em”.Em nghĩ về : tình yêu, anh, em 	 sóng biển* Sự xuất hiện trực tiếp của chủ thể trữ tình.* Lặp cụm từ : “Em nghĩ về”.* Sự đối sánh : Biển – Tình yêu.* Câu hỏi tu từ .* Lời thú nhận về cội nguồn của tình yêu một cách dễ thương, e ấp, kín đáo.Nhân vật trữ tình : mạnh dạn, chủ động, chân thành, nồng nhiệt, duyên dáng, đáng yêu.“Con sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức”b. Khổ thơ thứ 5.Nỗi nhớNghệ thuật: *Số câu thơ nhiều hơn. *Điệp ngữ, điệp từ (“sóng”, “ nhớ”). *Hình ảnh sóng đôi: sóng - bờ . Em – Anh . Tình thơ tràn ngập, dạt dào âm hưởng vỗ bờ của sóng. 	- Lời tự bạch chân thành. - Nỗi nhớ da diết, khôn nguôi.- Tình yêu trở về với bản chất vốn có của nó.- Câu thơ đạt đến độ dung dị sâu xa.b. Khổ thơ thứ 5.“Con sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức”Khổ thơ duy nhất trong bài thơ không có sự xuất hiện của sóng biển.* Điệp từ: “ dẫu”, “ về’* Mối liên hệ giữa các từ ngữ: “dẫu”... “ nơi nào”... “ em cũng”... “ hướng về anh- một phương”.* Lối kết cấu giả định- khẳng định: lòng chung thuỷ trong tình yêu của nhân vật trữ tình.Dẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh -một phươngc. Khổ thơ 6 và khổ thơ 7Khổ thơ 6Đại dương – muôn vời cách trở, trăm ngàn con sóng “con nào chẳng tới bờ”.Một quy luật tất yếu của tự nhiên.Chung thuỷ là phẩm chất cao đẹp , vốn có của người phụ nữ. Đó là bản chất tâm hồn của nhân vật trữ tình.Dẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh -một phươngở ngoài kia đại dươngTrăm ngàn con sóng đóCon nào chẳng tới bờDù muôn vời cách trở.c. Khổ thơ 6 và 7Khổ thơ 7*Chân thành , say đắm.*Vừa hiện đại vừa truyền thống: chủ động, mạnh mẽ, tự giãi bày,chung thuỷ trong tình yêu. Trước muôn trùng sóng bểEm nghĩ về anh, emEm nghĩ về biển lớnTừ nôi nào sóng lên ? Sóng bắt đầu từ gió Gió bắt đầu từ đâu ? Em cũng không biết nữa Khi nào ta yêu nhau Con sóng dưới lòng sâuCon sóng trên mặt nướcÔi con sóng nhớ bờNgày đêm không ngủ đượcLòng em nhớ đến anhCả trong mơ còn thứcDẫu xuôi về phương bắcDẫu ngược về phương namNơi nào em cũng nghĩ Hướng về anh -một phương ở ngoài kia đại dương Trăm ngàn con sóng đó Con nào chẳng tới bờ Dù muôn vời cách trở3. Hai khổ thơ cuối:(khổ 8 và 9 )“ Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xaLàm sao được tan raThành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm còn vỗ”. Các cặp từ thường có trong các vế của câu ghép : tuy – vẫn, dẫu – vẫn.* Những trăn trở lo âu của nhân vật trữ tình về sự hữu hạn của đời người.Câu thơ mang màu sắc triết lý về khái niệm thời gian năm tháng.“Thơ Xuân Quỳnh thể hiện một trái tim phụ nữ hồn hậu chân thành nhiều lo âu và luôn luôn da diết trong khát vọng hạnh phúc đời thường”.(SGK).Các bài thơ : “Hoa cỏ may “,” Tự hát”, “ “ Mùa hoa roi”... 	3. Hai khổ thơ cuối: (khổ 8 và 9 ) “Cuộc đời tuy dài thế Năm tháng vẫn đi qua Như biển kia dẫu rộng Mây vẫn bay về xaLàm sao được tan raThành trăm con sóng nhỏGiữa biển lớn tình yêuĐể ngàn năm còn vỗ”. Nhịp thơ nhanh hơn , cảm xúc thơ mãnh liệt hơn.Nhân vật trữ tình khát khao hoá thân thành con sóng ngàn năm còn vỗ giữa biển lớn tình yêu. “ Em trở về đúng nghĩa trái tim em Là máu thịt đời thường ai chẳng cóCũng ngừng đập khi cuộc đời không còn nữaNhưng biết yêu anh cả khi chết đi rồi”. ( Tự hát )Trong tình yêu :Chủ động mãnh liệt, khát khao vô biên tuyệt đích.Sự chân thành, lòng chung thuỷ.Tế nhị, kín đáo.4. Giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ “ Sóng”:a. Nội dung : Hình tượng sóng, vẻ đẹp tâm hồn người phụ nữ đang yêu; quan niệm đúng đắn về tình yêu chân chính phù hợp với truyền thống dân tộc; giáo dục con người cái tốt đẹp cái cao quý.b.Nghệ thuật: ẩn dụ, câu hỏi tu từ, điệp từ, tiểu đối, nhịp điệu câu thơ, ngôn ngữ giản dị trong sáng...Củng cố và hướng dẫn học bài :Cảm nhận của em về vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ đang yêu qua bài thơ “Sóng”của Xuân Quỳnh.2. Bình giảng khổ thơ 5 và 6 của bài thơ .Trân trọng cám ơnPhạm Thị Duyến