Bài giảng môn học Ngữ văn lớp 12 - Tiết học: Hồn trương ba da hàng thịt

L­u Quang VòHỒN TRƯƠNG BA,DA HÀNG THỊT Gióp Häc Sinh:HiÓu ®­îc bi kÞch cña con ng­êi khi bÞ ®Æt vµo nghÞch c¶nh: ph¶i sèng nhê, sèng vay m­în, sèng t¹m bî vµ tr¸i víi tù nhiªn khiÕn t©m hån nh©n hËu, thanh cao bÞ nhiÔm ®éc vµ tha ho¸ bëi sù lÊn ¸t cña thÓ x¸c th« lç, phµm tôc.Môc tiªu bµi häcC¶m nhËn ®­îc vÎ ®Ñp t©m hån cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i sù gi¶ t¹o vµ dung tôc, b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng ®Ých thùc cïng kh¸t väng hoµn thiÖn nh©n c¸ch.ThÊy ®­îc kÞch L­u Quang Vò ®Æc s¾c trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn: Sù hÊp dÉn cña kÞch b¶n VH vµ NT s©n khÊu; sù kÕt hîp gi÷a tÝnh hiÖn ®¹i víi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng; sù phª ph¸n m¹nh mÏ, quyÕt liÖt vµ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, bay bæng. I. TIỂU DẪN1. T¸c gi¶: L­u Quang Vò (1948-1988)Lµ mét tµi n¨ng ®a d¹ng: Lµm th¬, viết truyện ngắn,vÏ tranh, so¹n kÞch.KÞch lµ ®ãng gãp ®Æc s¾c nhÊt víi nh÷ng vë g©y chÊn ®éng d­ luËn, có ảnh hưởng cả trong và ngoài nướcNhµ so¹n kÞch tµi n¨ng nhÊt cña nÒn VHNT VN hiÖn ®¹i - Ph¶n ¸nh cuéc sèng b»ng viÖc kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét trong ®êi sèng råi diÔn ®¹t b»ng hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ ®èi tho¹i. - Qu¸ tr×nh vËn ®éng gåm 4 giai ®o¹n: Th¾t nót-> ph¸t triÓn-> cao trµo->më nót. a. Xuất xứ: H­ cÊu s¸ng t¹o tõ mét cèt truyÖn d©n gian b. Thể: KÞch nãi c. Gi¸ trÞ:Lµ mét trong nh÷ng vë kÞch ®Æc s¾c nhÊt cña L­u Quang Vò.§Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi mÎ , cã ý nghÜa t­ t­ëng , triÕt lý vµ nh©n v¨n s©u s¾c.- Cã søc hÊp dÉn, thu hót m¹nh mÏ ®èi víi kh¸n gi¶ trong vµ ngoµi n­íc. 2. T¸c phẩm:d. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nhTr­¬ng Ba b¾t ®Çu thay ®æi t©m tÝnh khiÕn mäi ng­êi trong gia ®×nh, b¹n bÌ, xa l¸nh ch¸n ghÐt, b¶n th©n v« cïng ®au khæ quyÕt ®Þnh gi¶i tho¸t chÊp nhËn c¸i chÕt§Õ ThÝch kÕt th©n víiTr­¬ng Ba-mét cao cê ë h¹ giíi. Tr­¬ng Ba ®ét ngét qua ®êiTrªn thiªn ®×nh Nam Tµolµm viÖc cÈu th¶ g¹ch nhÇm tªn ng­êi chÕt lµ Tr­¬ng BaBÞ thÓ x¸c xui khiÕn, Tr­¬ng ba ®Þnh xu«i theo ë l¹i víi vî hµng thÞtLý tr­ëng s¸ch nhiÔu. Tr­¬ng Ba ph¶i ë nhµ hµng thÞt ®Õn ®ªm míi ®­îc vÒ nhµX¸c hµng thÞt ®ßi vÒ nhµ Tr­¬ng Ba. Mäi ng­êi ngì ngµng song ®µnh ph¶i chÊp nhËn7654321Nam Tµo söa sai b»ng c¸ch cho hån Tr­¬ng Ba nhËp vµo x¸c hµng thÞt ®Ó sèng l¹iTh¾t nótPh¸t triÓnmë nótCao trµo3. §o¹n trÝchVÞ trÝ:	- TrÝch tõ c¶nh VII vµ ®o¹n kÕt cña vë kÞch.	- Thuéc phÇn cao trµo vµ më nót trong qu¸ tr×nh vËn ®éng kịch.b. Ý nghÜa:	- Béc lé s©u s¾c nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét tõ bªn trong cña con ng­êi. 	- ThÓ hiÖn néi dung t­ t­ëng t¸c phÈm. II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN 1. Hướng dẫn đọc và tìm hiểu xung đột kịch: a. Hướng dẫn đọc:Đọc phân vai: Hồn Trương Ba: giọng đau khổ, bối rối Xác anh hàng thịt: giọng đắc thắng, tự tin Vợ Trương Ba: giọng từ tốn, chân quê Cái Gái: giọng cứng cỏi, hồn nhiên Lời dẫn của tác giả: giọng chậm rãi, gần với giọng kể chuyệnII. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN 1. Hướng dẫn đọc và tìm hiểu xung đột kịch: b. Xung đột kịch:Nguyên nhân nào dẫn đến xung đột kịch ở cảnh cuối này?*S¬ l­îc c¶nh tr­íc ®o¹n trÝchNh©n hËu, trong s¹ch, ngay th¼ngUèng r­îu nhiÒu, ham b¸n thÞt,kh«ng mÆn mµvíi ch¬i cê, n­íc cê kh«ng cßn kho¸ng ho¹t nh­ tr­ícTh« lç,phò phµngThó vui tao nh·, trÝ tuÖ ch¬i cê víi n­íc ®i kho¸ng ho¹tTró nhê thÓ x¸c dung tôc cñahµng thÞtTr­¬ng BaHồn Trương Ba ý thức được điều đó, ngày càng thấy xa lạ với mọi người, thấy chán chính mìnhNguyên nhân xung đột kịchII. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN 1. Hướng dẫn đọc và tìm hiểu xung đột kịch: b. Xung đột kịch:Xung đột kịch bùng nổ qua các bước: Hồn Trương Ba cảm thấy không thể sống “hồn này xác nọ” Hồn và Xác đối thoại với sự giễu cợt đắc ý của Xác làm Hồn càng khổ đau, bế tắc Mọi người trong gia đình xa lánh (người vợ), cự tuyệt (đứa cháu), thương hại (người con dâu) khiến hồn Trương Ba càng đau đớn, tuyệt vọng muốn kết thúc sự trớ trêu Hồn Trương Ba gặp gỡ, đối thoại với Đế Thích và việc hồn Trương Ba nhận ra hành động cần thiết của mìnhXung đột kịch bùng nổ như thế nào? II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN 1. Hướng dẫn đọc và tìm hiểu xung đột kịch: Nghệ thuật tạo xung đột kịch:Tạo mâu thuẫn liên hoàn và tăng cấpNhận xét ban đầu về nghệ thuật tạo xung đột kịch của Lưu Quang Vũ ở đây? II. ĐỌC HiỂU VĂN BẢN 2. Nhân vật Hồn Trương Ba:Màn đối thoại giữa Hồn và XácMàn đối thoại với người thânMàn đối thoại với Đế ThíchMàn kếtHỒN TRƯƠNG BAa. Mµn ®èi tho¹i gi÷a hån Tr­¬ng Ba vµ x¸c hµng thÞt Th¶o luËn nhãmCö chØX­ngh« Môc®ÝchVÞ thÕ NhËn xÐt cuéc ®èi tho¹i cña hån Tr­¬ng Ba vµ x¸c anh hµng thÞt ë c¸c ph­¬ng diÖnNhãm 1Nhãm 4Nhãm 3Nhãm 2Giäng ®iÖuNhãm 5 C¸c ph­¬ng diÖnHån Tr­¬ng BaDa hµng thÞtMôc ®ÝchPhñ ®Þnh sù lÖ thuéc cña linh hån vµo x¸c thÞt, coi x¸c thÞt chØ lµ c¸i vá bÒ ngoµi, kh«ng cã ý nghÜa. Kh¼ng ®Þnh linh hån vÉn cã ®êi sèng riªng: nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾nKh¼ng ®Þnh sù ©m u, ®ui mï cña thÓ x¸c cã søc m¹nh ghª gím, cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn, lµm ¸t ®i linh hån cao khiÕt. Dån hån Tr­¬ng Ba vµo thÕ ®uèi lý buéc ph¶i tho¶ hiÖp, quy phôc.X­ng h«Cö chỉ¤m ®Çu, ®øng vôt dËy, nh×n ch©n tay, th©n thÓ, bÞt tai l¹i->UÊt øc, tøc giËn, bÊt lùc L¾c ®Çu-> Tá vÎ th­¬ng h¹i Mµy –Ta->Khinh bØ, xem th­êng ¤ng - T«i->Ngang hµng th¸ch thøcVÞ thÕBÞ ®éng, kh¸ng cù yÕu ít, ®uèi lý, tuyÖt väng-> Ng­êi thua cuéc. ChÊp nhËn trë l¹i vµo x¸c hµng thÞtChñ ®éng ®Æt nhiÒu c©u hái ph¶n biÖn, lý lÏ gi¶o ho¹t->KÎ th¾ng thÕ, buéc ®­îc hån Tr­¬ng Ba quy phôc m×nh.-Giäng ®iÖu GiËn d÷, khinh bØ, m¾ng má, ®ång thêi ngËm ngïi thÊm thi¸,tuyÖt vängKhi ng¹o nghÔ th¸ch thøc, khi buån rÇu th× thÇm ranh m·nh, an ñi. Xác đắc thắng nhơn nhơn, Hồn bế tắc, lúng túng, đau khổ. Tuy nhiên, Hồn vẫn nói lên đưọc tiếng nói của mình, dù chỉ là yếu ớt đau khổ Cuộc đối thoại Hồn - Xác là cuộc đấu tranh giữa các mặt khác nhau trong một con người với ý nghĩa đa chiều: nội dung – hình thức, con người nhu cầu – con người thiên chức, cái cao cả - cái tầm thường* Nhận xét chung:b. Màn ®èi tho¹i gi÷a hån Tr­¬ng Ba vµ ng­êi th©n: Th¶o luËn nhãmPh¶n øng cña vî ra sao? Nguyªnnh©n? N hãm 3 Nhãm 2Nhãm 1Nhãm 4Tr­íc sù tha ho¸ vµ biÕn ®æi cña Tr­¬ng BaTr­íc ph¶n øng cña ng­êi th©n T©m tr¹ngcñaTr­¬ng Bara sao? Nguyªnnh©n? Ph¶n øng cña con d©u ra sao? Nguyªnnh©n? Ph¶n øng cña ch¸u g¸i ra sao ? Nguyªnnh©n? Ng­êi th©nTr­¬ng baMQHNguyªn nh©nT©m tr¹ngPh¶n øngNguyªn nh©nVîTh«ng c¶m vµ xãt th­¬ngCh¸u g¸iCon d©uQuyÕt liÖt vµ d÷ déiThÊu hiÓu nh­ng ®au lßng nhËn thÊy bè ngµy mét ®æi kh¸cNhËn thÊy sù thay ®æi cña chång vµ ®au khæ tr­íc t×nh c¶nh chång chungBuån b· ®au khæ muèn chÕt, bá ®i ®Þnh nh­êng chång cho c« hµng thÞtT©m hån tuæi th¬ vèn trong s¹ch, kh«ng chÊp nhËn sù tÇm th­êng dung tôc.-VÎ mÆt: ThÉn thê, lÆng ng¾t nh­ t¶ng ®¸.-Cö chØ: Tay «m ®Çu - §iÖu bé: Run rÈy, lËp cËp.-Giäng ®iÖu: NhÉn nhôc, cÇu cøu=> V« cïng ®au ®ín, bÕ t¾c.HiÓu nh÷ng g× m×nh ®·, ®ang vµ sÏ lµm cho ng­êi th©n lµ rÊt tÖ h¹i mÆc dï kh«ng hÒ muèn“¤ng b©y giê cßn biÕt ®Õn ain÷a!”; “ ¤ng ®©u cßn lµ «ng n÷a”; “T«i sÏ®i biÖt ®Ó «ng ®­îc th¶nh th¬i víi c« hµng thÞt”“Con sî l¾m, bëi con c¶m thÊy, ®au ®ín thÊymçi ngµy thÇy mét ®æi kh¸c, mÊt m¸t dÇn, tÊt c¶ cø lÖch l¹c, nhoµ mê dÇn ®Õn nçi cã lóc chÝnh con còng kh«ng nhËn ra thÇy n÷a”“¤ng néi t«i chÕt råi nÕu «ng néi t«i hiÖn hån vÒ «ng néi t«i sÏ bãp cæ «ng”; “«ng chiÕt c©y cam bµn tay giÕt lîn cña «ng lµm g·y tiÖt c¸i chåi non, ch©n «ng to bÌ nh­ c¸i xÎng, giÉm lªn n¸t c¶ c©y s©m quý míi ­¬m! ¤ng néi t«i ®êi nµo phò phµng nh­ vËy!”=> Bi kÞch ®­îc ®Èy ®Õn ®inh ®iÓm buéc nh©n vËt ph¶i ®øng tr­íc lùa chänMµn ®éc tho¹i néi t©m cña Tr­¬ng Ba-Nh÷ng c©u hái mang tÝnh tù vÊn“Nh­ng lÏ nµo ta l¹i chÞu thua mµy, khuÊt phôc mµy vµ tù ®¸nh mÊt m×nh? Nh­ng cã thËt lµ kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c?”-> Béc lé th¸i ®é quyÕt liÖt trong tranh ®Êu§i ®Õn kh¼ng ®Þnh døt kho¸t:“Kh«ng cÇn c¸i ®êi sèng do mµy mang l¹i! Kh«ng cÇn!”-> QuyÕt ®Þnh kh«ng chung sèng víi thÓ x¸c dung tôc cña hµng thÞt. So s¸nh víi t©m tr¹ng vµ th¸i ®é cña Tr­¬ng Ba ë phÇn kÕt mµn ®èi tho¹i víi hµng thÞt:Mµn ®èi tho¹ivíi x¸c hµng thÞt: TuyÖt väng, BÊt lùc cam chÞu.ChÊp nhËn chung sèng víi x¸cthÞt dung tôcMµn ®èi tho¹iVíi ng­êi th©n: V« cïng ®au ®ín song kiªn quyÕt, døt kho¸t kh«ng sèng chungvíi x¸c thÞtdung tôc => §Ønh ®iÓm cña bi kÞch nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt -> vÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh víi c¸i dung tôc tù hoµn thiÖn nh©n c¸chc. Mµn ®èi tho¹i víi §Õ ThÝch:H·y chØ ra sù kh¸c nhau trong quan niÖm cña Tr­¬ng Ba vµ §Õ ThÝch vÒ ý nghÜa sù sèng?Quan niÖm cña §Õ ThÝchQuan niÖm cña Tr­¬ng BaKhuyªn Tr­¬ng Ba chÊp nhËn v× thÕ giíi vèn kh«ng toµn vÑn: “ D­íi ®Êt, trªn trêi ®Òu thÕ c¶”Kh«ng chÊp nhËn c¸i c¶nh ph¶i sèng bªn trong mét ®»ng bªn ngoµi mét nÎo, muèn ®­îc lµ m×nh “toµn vÑn”=> §Õ ThÝch cã c¸i nh×n quan liªu hêi hît vÒ cuéc sèng con ng­êi nãi chung vµ víi Tr­¬ng Ba nãi riªng. Tr­¬ng Ba tr¸ch §Õ ThÝch, ng­êi ®em l¹i cho m×nh sù sèng ‘’¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lµ cho t«i sèng cßn sèng nh­ thÕ nµo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt” cã ®óng kh«ng? Tr­¬ng Ba tr¸ch §Õ ThÝch, ng­êi ®em l¹i cho m×nh sù sèng “¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lµ cho t«i sèng cßn sèng nh­ thÕ nµo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt” lµ rÊt th¼ng th¾n vµ hoµn toµn ®óng ®¾n.->Lßng tèt hêi hît th× ch¼ng ®em l¹i ®iÒu g× thùc sù cã ý nghÜa cho ai mµ sù v« t©m cßn tÖ h¹i h¬n, nã ®Èy ng­êi kh¸c vµo nghÞch c¶nh, vµo bi kÞch§Õ ThÝch ®Þnh cho hån Tr­¬ng Ba nhËp vµo cu TÞ, Tr­¬ng Ba ®· tõ chèi. V× sao? Tr­¬ng Ba c­¬ng quyÕt tõ chèi, kh«ng chÊp nhËn c¸i c¶nh sèng gi¶ t¹o, mµ theo «ng chØ cã lîi cho ®¸m chøc s¾c, kh«ng chÊp nhËn c¶nh cuéc sèng mµ theo «ng cßn “ khæ h¬n lµ c¸i chÕt”->Kh¸t väng m·nh liÖt cña con ng­êi trong cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng l¹i sù dung tôc, gi¶ t¹o ®Ó b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng toµn vÑn hîp víi lÏ tù nhiªncïng sù hoµn thiÖn nh©n c¸ch.d. Mµn kÕt:Nªu ý nghÜa cña h×nh ¶nh mµu xanh l¸ v­ên vµ lêi nãi cña mäi ng­êi?Hån Tr­¬ng Ba ho¸ th©n vµo c¸c sù vËt th©n th­¬ng, tån t¹i vÜnh viÔn bªn c¹nh nh÷ng ng­êi th©n yªu cña m×nh*ý nghÜa- Cuéc sèng tuÇn hoµn theo quy luËt cña mu«n ®êi- Sù bÊt tö cña linh hån trong sù sèng vµ trong lßng mäi ng­êi.d. Mµn kÕt: Lêi Tr­¬ng Ba: - T«i vÉn ë liÒn ngay bªn bµ ®©y, ngay trªn bËc cöa nhµ ta, trong ¸nh löa bµ nÊu c¬m, cÇu ao bµ vo g¹o, trong c¸i c¬i bµ ®ùng trÇu, con dao bµ giÉy cá - Kh«ng ph¶i m­în th©n ai c¶, t«i vÉn ë ®©y, trong v­ên c©y nhµ ta, trong nh÷ng ®iÒu tèt lµnh cña cuéc ®êi, trong mçi tr¸i c©y c¸i G¸i n©ng niu Lêi cña c¸i G¸i - Cho nã mäc thµnh c©y míi. ¤ng néi tí b¶o vËy. Nh÷ng c©y sÏ nèi nhau mµ lín kh«n. M·i m·iEm cã nhËn xÐt g× vÒ ng«n ng÷ cña nh©n vËt => Ng«n ng÷ nh©n vËt nhÑ nhµng, s©u l¾ng giµu chÊt tr÷ t×nh, ®»m th¾m bay bæng.Mµn kÕt víi chÊt th¬ s©u l¾ng ®· ®em l¹i ©m h­ëng thanh tho¸t cho mét bi kÞch l¹c quan ®ång thêi truyÒn ®i th«ng ®iÖp vÒ sù chiÕn th¾ng cña c¸i ThiÖn, c¸i §Ñp vµ cña sù sèng ®Ých thùc.Néi dung Bi kÞch cña con ng­êi khi bÞ ®Æt vµo nghÞch c¶nh: Ph¶i sèng nhê, sèng vay m­în, sèng t¹m bî vµ tr¸i víi tù nhiªn khiÕn t©m hån nh©n hËu, thanh cao bÞ nhiÔm ®éc vµ tha ho¸ bëi sù lÊn ¸t cña thÓ x¸c th« lç, phµm tôc.III. TỔNG KẾT: VÎ ®Ñp t©m hån cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i sù gi¶ t¹o vµ dung tôc, b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng ®Ých thùc cïng kh¸t väng hoµn thiÖn nh©n c¸ch.NghÖ thuËt:(®Æc s¾c trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn)Sự sáng tạo từ dân gian; việc sử dụng ngôn ngữ kịch Sù phª ph¸n m¹nh mÏ, quyÕt liÖt vµ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, bay bængSù kÕt hîp gi÷a tÝnh hiÖn ®¹i vµ c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèngIII. TỔNG KẾT:III. Ghi nhớ: (SGK)IV. LUYỆN TẬP:Gîi ý c¸ch gi¶i:Hai h×nh t­îng hån Tr­¬ng Ba vµ x¸c hµng thÞt ë ®©y mang ý nghÜa Èn dô. Mét bªn ®¹i diÖn cho sù trong s¹ch, nh©n hËu vµ kh¸t väng sèng thanh cao, xøng ®¸ng víi danh nghÜa con ng­êi vµ mét bªn lµ sù tÇm th­êng dung tôc. C¶ hai tån t¹i trong cïng mét con ng­êi. §iÒu ®¸ng tr©n träng lµ con ng­êi lu«n biÕt ®Êu trang chèng l¹i sù dung tôc ®Ó hoµn thiÖn nh©n c¸ch. Bµi häc:CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ sù sèng: sèng ®óng lµ m×nh, trän vÑn víi gi¸ trÞ m×nh vèn cã vµ lu«n tù m×nh ®Êu tranh víi nh÷ng nghÞch c¶nh ®Ó hoµn thiÖn nh©n c¸ch vµ v­¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao quý. V. HƯỚNG DẪN HỌC TẬP Ở NHÀ:- Lµm bµi tËp SGK TR154- So¹n bµi tiÕp theo.