Bài giảng môn Ngữ văn 10 - Tiết 21: Làm văn: Miêu tả và biểu cảm trong bài văn tự sự

KÝnh chµo quý thÇy c«®Õn dù giê, th¨m líp TiÕt 21: Lµm v¨nMiªu t¶ vµ biÓu c¶m trong bµi v¨n tù sùmiªu t¶ vµ biÓu c¶m trong bµi v¨n tù sù (2 tiết)Tiết 1: I – Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sựTiết 2: II – Quan sát, liên tưởng, tưởng tượng đối với việc miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự. III – Luyện tậpmiªu t¶ vµ biÓu c¶m trong bµi v¨n tù sù (tiết 1)I. Miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự:1. Kiến thức cũ:a. Tự sự (kể chuyện): Là phương thức trình bày một chuỗi các sự việc, từ sự việc này dẫn đến sự việc kia cuối cùng kết thúc để thể hiện một ý nghĩa. Dùng các chi tiết, hinh ảnh làm cho đối tượng được nói đến như hiện ra trước mắt người đọc, người nghe .b. Miêu tả:- Yếu tố cần có:c. Biểu cảm:Bộc lộ tình cảm, cảm xúc, thái độnhân vật và sự việc, cốt truyện. 1. Kiến thức cũ:a. Tự sự: phương thứctrình bày một chuỗi các sựviệc, từ sự việc này dẫnđến sự việc kia,cuối cùngkết thúc,để thể hiện một ýnghĩa. * Yếu tố cần có: nhânvật, sự việc, cốt truyện.b. Miêu tả: Dùng các chitiết, hinh ảnh làm cho đốitượng được nói đến nhưhiện ra trước mắt ngườiđọc, người nghe .c. Biểu cảm: Bộc lộ tìnhcảm, cảm xúc,thái độ. 2. Tìm hiểu ngữ liệu: sgk.tr 73-74- Đoạn văn là một đoạn trích tự sự.Vì có: + Nhân vật: cô gái - chàng trai + Sự việc: một đêm thức của chàng trai mục đồng. + Cốt truyện: một đêm ngắm sao và tình cảm của chàng trai mục đồng. 2.1. Yếu tố miêu tả và biểu cảm trong ngữ liệu:a. Miêu tả:- “ Suối reo rõ hơn  cỏ non đang mọc”.- “ Từ phía mặt đầm lấp lánh ... mang theo một luồng ánh sáng”.- “ Nàng vẫn ngước mắt lên cao mục đồng của nhà trời”=> mang lại không gian thơ mộng, trữ tình, yên tĩnh của một đêm đầy sao trên trời.b. Biểu cảm:“Tôi cảm thấy... nhè nhẹ xuống vai tôi”.“ Còn tôi, tôi nhìn nàng... ý nghĩ cao đẹp”“Tôi tưởng đâu ... đậu xuống vai tôi mà thiêm thiếp ngủ”.=> làm tăng thêm nỗi lòng xao xuyến, bâng khuâng, thanh khiết của chàng mục đồng. 1. Kiến thức cũ:a. Tự sự: phương thứctrình bày một chuỗi các sựviệc, từ sự việc này dẫnđến sự việc kia,cuối cùngkết thúc,để thể hiện một ýnghĩa. * Yếu tố cần có: nhânvật, sự việc, cốt truyện.b. Miêu tả: Dùng các chitiết, hinh ảnh làm cho đốitượng được nói đến nhưhiện ra trước mắt ngườiđọc, người nghe .c. Biểu cảm: Bộc lộ tìnhcảm, cảm xúc,thái độ.2.2. Xét vai trò của miêu tả và biểu cảm trong ngữ liệu (đoạn văn tự sự):a. Nếu bỏ 2 yếu tố này => đoạn văn mới: Nếu có lần nằm ngoài trời suốt đêm, giữa lúc chúng ta ngủ thì cả mộtthế giới huyền bí bừng dậy. Ban ngày là cuộc sống của chúng sinh, cònban đêm là cuộc sống của cây cỏ. - Cái gì thế? – Xtê-pha-nét khe khẽ hỏi. - Có một linh hồn lên thiêng đàng, cô chủ ạ - nói rồi tôi làm dấu thánh. Nàng cũng làm theo. Nàng ngồi yên. Còn tôi, tôi nhìn nàng ngủ.=> không gian yên tĩnh, thơ mộng, trữ tình không còn; tình cảm của chàng trai mục đồng cũng không có.b. Vai trò:=> Giúp người đọc, người nghe cảm nhận được vẻ đẹp của cảnh vật, của lòng người trong câu chuyện => đoạn văn tự sự trở nên hấp dẫn, lôi cuốn và sinh động.2.3. So sánha. Miêu tả trong văn miêu tả - miêu tả trong văn tự sự :Giống: - Khác:Văn miêu tảVăn tự sựb. Biểu cảm trong văn biểu cảm - biểu cảm trong văn tự sự :Giống: - Khác:Văn biểu cảmVăn tự sự=> giống ở cách thức tiến hành, khác ở mục đích sử dụng. Là phương thức chính tạo nên văn bản- Làm cho câu chuyện kể thêm phần sinh động.- Là phương thức chính tạo nên văn bản- Làm cho câu chuyện kể thêm phần hấp dẫn, lôi cuốn.Đều dùng ngôn ngữ để làm cho người đọc, người nghe hình dung ra đối tượng được nói đến.Đều dùng ngôn ngữ để bộc lộ tư tưởng, tình cảm của người viết.3. Kết luận: - Trong văn bản tự sự, miêu tả và biểu cảm không phải là phương thức chính tạo nên câu chuyện, nhưng là hai yếu tố quan trọng, phục vụ đắc lực và có hiệu quả, giúp cho chuyện kể thêm phần hấp dẫn, sinh động. - Đánh giá hiệu quả của yếu tố miêu tả và biểu cảm trong văn tự sự dựa vào: giá trị gợi tả, gợi cảm cao tác động đến nhận thức, cảm xúc của người đọc, người nghe.* NhËn xÐt vai trß cña yÕu tè miªu t¶ Vµ biÓu c¶m trong: ®o¹n më ®Çu cña truyÖn cæ tÝch TÊm C¸m: “Ngµy x­a, cã TÊm vµ C¸m lµ hai chÞ em cïng cha kh¸c mÑ. Hai chÞ em sóyt so¸t tuæi nhau. TÊm lµ con vî c¶, C¸m lµ con vî lÏ. MÑ TÊm ®· chÕt tõ håi TÊm cßn bÐ. Sau ®ã mÊy n¨m th× cha TÊm còng chÕt, TÊm ë víi d× ghÎ lµ mÑ cña C¸m. D× ghÎ lµ ng­êi rÊt cay nghiÖt. H»ng ngµy, TÊm ph¶i lµm lông vÊt v¶, hÕt ch¨n tr©u, g¸nh n­íc, ®Õn th¸i khoai, vít bÌo; ®ªm l¹i cßn xay lóa, gi· g¹o mµ kh«ng hÕt viÖc. Trong khi ®ã th× C¸m ®­îc mÑ nu«ng chiÒu, ®­îc ¨n tr¾ng mÆc tr¬n, suèt ngµy quanh quÈn ë nhµ, kh«ng ph¶i lµm viÖc nÆng...”§¸p ¸n - Miªu t¶: lµm râ c¶nh ngé bÊt h¹nh cña TÊm - BiÓu c¶m: gîi th©n phËn téi nghiÖp, ®¸ng th­¬ng cña TÊm, c¨m ghÐt sù tµn b¹o cña mÑ con C¸m.II.Quan saùt, lieân töôûng, töôûng töôïng ñoái vôùi vieäc mieâu taû vaø bieåu caûm trong baøi vaên töï söï: 1/Thöïc haønh : Döïa vaøo vaên baûn maãu ñeå choïn vaø ñieàn töø vaøo caùc caâu trong baøi taäp ôû sgk? - Caâu a : töø “lieân töôûng”. - Caâub : töø “quan saùt”. - Caâu c : töø “töôûng töôïng”.2/Khaùi nieäm veà : quan saùt, lieân töôûng, töôûng töôïng :Töø vaên baûn maãu vaø baøi taäp ñieàn töø treân, em haõy cho bieát : theá naøo laø quan saùt, lieân töôûng, töôûng töôïng?- Quan saùt :Xem xeùt ñeå nhìn roõ, bieát roõ söï vaät hieän töôïng.- Lieân töôûng: Töø söï vieäc, hieän töôïng naøo ñoù maø nghó ñeán söï vieäc coù lieân quan.- Töôûng töôïng: laø caùch taïo ra trong taâm trí hình aûnh cuûa caùi chöa heà coù tröôùc maét hay chöa heà ñöôïc gaëp. 3/ Vai troø cuûa quan saùt, lieân töôïng vaø töôûng töôïng ñoái vôùi vieäc mieâu taû vaø bieåu caûm: Ñeå laøm toát vieäc mieâu taû trong vaên töï söï, ngöôøi vieát phaûi laøm gì?Ta phaûi quan saùt, lieân töôûng, töôïng töôïng môùi gaây ñöôïc caûm xuùc.Ngöõ lieäu: sgk 73.74 + Quan saùt ñeå nhaän ra: ban ñeâm, ñaàm ao, maët ñaàm, vì sao... + Töôûng töôïng: coâ gaùi troâng nhö chuù muïc ñoàng cuûa nhaø trôøi. + Lieân töôûng: Cuoäc haønh trình thaàm laëng, ngoan ngoõa cuûa nhöõng vì sao nhö moät ñaøn cöøu lôùn.III/ GHI NHÔÙ : Theo em, nhöõng kieán thöùc cô baûn naøo caàn phaûi ghi nhôù sau baøi hoïc?- Mieâu taû vaø bieåu caûm laø hai yeáu toá quan troïng trong vaên baûn töï söï. Nhôø nhöõng yeáu toá ñoù maø caâu chuyeän trôû neân sinh ñoäng, haáp daãn vaø coù söùc truyeàn caûm maïnh meõ.- Muoán mieâu taû vaø bieåu caûm thaønh coâng, ngöôøi vieát caàn phaûi quan taâm tìm hieåu cuoäc soáng, con ngöôøi vaø baûn thaân.Ñoàng thôøi chuù yù quan saùt, lieân töôûng, töôûng töôïng vaø laéng nghe nhöõng lay ñoäng maø söï vaät, söï vieäc töø beân ngoaøi taùc ñoäng ñeán taâm trí cuûa mình.IV/ LUYEÄN TAÄP :1/ Baøi 1/ trang 76 :a. §o¹n trÝch TÊm C¸m: Tõ “Ngµy nµo bµ l·o còng ®i chî th× lÊy lµm l¹”§¸p ¸n-Miªu t¶: lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh cña c« TÊm qua sù biÕn hãa thÇn kú tõ qu¶ thÞ: mét c« TÊm xinh ®Ñp, ®¶m ®ang, khÐo lÐo.-BiÓu c¶m :gióp thÓ hiÖn th¸i ®é ng¹c nhiªn cña bµ l·o, ®ång thêi gieo vµo t×nh c¶m cña ng­êi ®äc sù yªu mÕn víi TÊm.b. Ñoïan trích töø truyeän “Laüng quaû thoâng” cuûa nhaø vaên C.Pau -toáp -xki : *Chæ ra caùc yeáu toá mieâu taû vaø bieåu caûm trong ñoïan vaên vaø cho bieát vai troø cuûa caùc yeáu toá naøy trong vieäc naâng cao hieäu quaû töï söï cuûa ñoïan vaên?- Caùc yeáu toá mieâu taû vaø bieåu caûm  coù taùc duïng ña daïng hoùa vaø sinh ñoäng hoùa noäi dung töï söï trong ñoïan; ñoàng thôøi noù coøn coù vai troø lieân keát chaët cheõ caùc söï vieäc ñöôïc noùi ñeán trong ñoïan trích. 2/ Baøi taäp 2/ trang 76 : Vieát moät ñoïan vaên coù söû duïng yeáu toá mieâu taû vaø bieåu caûm keå veà moät chuyeán tham quan du lòch maø em ñaõ traûi qua.- Yeâu caàu : + Phaûi xaùc ñònh ñöôïc ñoái töôïng ñöôïc mieâu taû -töï söï. + Laäp daøn yù sô löôïc cho ñoïan vaên. + Dieãn ñaït caùc yù thaønh ñoïan. HÖÔÙNG DAÃN HOÏC BAØI VAØ SOÏAN BAØI* Höôùng daãn hoïc baøi: - Naém vöõng kieán thöùc cuûa baøi hoïc (nhaát laø caùch duøng caùc phöông tieän ngoân ngöõ coù tính ngheä thuaät treân cô sôû quan saùt, lieân töôûng vaø töôûng ñeå mieâu taû vaø bieåu caûm.- Vaän duïng laøm caùc baøi taäp : vieát caùc ñoïan vaên töï söï coù söû duïng caùc yeáu toá mieâu taû vaø bieåu caûm. *H­íng dÉn so¹n bµi: So¹n bµi Ca dao than th©n, yªu th­¬ng, t×nh nghÜa.