Bài giảng môn Ngữ văn 12 - Tiết học: Ông già và biển cả

Hoàng Hải 2010Tiết : 82-83(Trích)ÔNG GIÀ VÀ BIỂN CẢNội dung bài học : Gồm ba phần .1-Tìm hiểu vài nét chính về tác giả, tác phẩm.2-Cảm nhận vẻ đẹp của ông lão ngư phủ . và vẻ đẹp của cá kiếm.(Kì phùng địch thủ)3-Nghệ thuật văn xuôi độc đáo, giản dị và chân thật, thể hiện nguyên lí “Tảng băng trôi”.I-Đọc- tìm hiểu chung :(Học sinh đọc tiểu dẫn .)Nhóm 1Trình bày vài nét chính vềtác giả ?Nhóm 2 :Tóm tắt tác phẩm “Ông già và biển cả” ?Nhóm 3:Vì sao nói : “Tác phẩmnghệ thuật như tảng băng trôi”?Nhóm 4 :Nội dung tác phẩm được rút ra từnguyên lí “Tảng băng trôi” ?Câu hỏi thảo luậnI-Tìm hiểu chung :1-Tác giả :-Ơ-nít Hê-minh-uê (1899-1961).Là nhà văn Mĩ -Ông đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn xuôi hiện đại phương Tây và góp phần đổi mới lối viết truyện, tiểu thuyết của nhiều thế hệ nhà văn trên thế giới.-1954 được trao giải thưởng Nô-ben về văn học19531954Huy chương Pu-lit-dơHuy chương giải Nô-ben+Yêu nhiên nhiên hoang dại,thích phiêu lưu mạo hiểm+Đại chiến I,II ông làm phóng viên mặt trận, viết báoLối sống giản dị của nhà văn* Suốt cuộc đời ước mơ “viết một áng văn xuôi giản dị và trung thực về con người”.*-Tác phẩm tiêu biểu :-Về tiểu thuyết :+ Mặt trời vẫn mọc (1926)+Giã từ vũ khí (1929)+Chuông nguyện hồn ai (1940)-Về truỵên ngắn :+Tập truyện ngắn Trong thời đại của chúng ta (1925)+Ông già và biển cả (1952)2-Tác phẩm : “Ông già và biển cả” (1952)a-Tóm tắt truyện :-Chuyện kể về ông lão Xan-ti-a-gô 74 tuổi, thường đánh cá ở vùng nhiệt lưu, Suốt tám mươi tư ngày liền không bắt được con cá nào-Thế rồi, một mình ra khơi, ông đi thật xa.BUÔNG CÂUÔNG LÃO THẢ 4 DÂY CÂUNgày thứ tám mươi lăm, có một con cá kiếm đã cắn câu .Ông già và con cá kiếmVaøo bôø-Suốt ba ngày hai đêm, lão phải vật lộn với nó, cuối cùng lão đã chiến thắng, rồi đưa cá vào bờ . -Đàn cá mập kéo đến, rỉa thịt cá kiếm, lão phải tiếp tục đương đầu với đàn cá dữ. Nhưng khi đưa được con cá vào bờ, nó chỉ còn lại một bộ xương khổng lồ .b-Nghệ thuật :+ “Ông già và biển cả” có cốt truyện đơn giản, nhân vật ít, ngôn từ không nhiều, lối viết giản dị, song phần chìm của nó rất lớn, gợi ra nhiều tầng nghĩa.+ Nhà văn không công khai phát ngôn ý tưởng của mình , mà tạo ra nhiều “khoảng trống”, xây dựng hình tượng để người đọc tự suy ngẫm, tự phẩm bình và rút ra nhận xét. Đó là biểu hiện của nguyên lí sáng tác do nhà văn đề ra: Tác phẩm nghệ thuật như một “tảng băng trôi” nó gồm 1 phần nổi và 7 phần chìm (phần chìm chính là cái đích nhà văn hướng tới)Tảng băng trôi (1phần nổi, 7 phần chìm)c-Nội dung tư tưởng tác phẩm:“Ông già và biển cả” thể hiện một nội dung mới mẻ, độc đáo : +Miêu tả cuộc hành trình của ông lão Xan-ti-a-gô, đuổi theo một khát vọng lớn lao, đẹp nhất ở đời.+Hành trình nhọc nhằn và dũng cảm của người lao động trong một xã hội vô tình.+Thể nghiệm về thành công và thất bại của người nghệ sĩ đơn độc khi theo đuổi ước mơ sáng tạo +Mối liên hệ giữa con người với thiên nhiên .Niềm tin bất diệt vào con người.II-Tìm hiểu đoạn trích :+Dựa vào Sgk hãy cho biết vị trí của đoạn trích ?+Đoạn trích kể lại sự việc gì ? +Đoạn trích có thể chia làm mấy phần ? ý chính của mỗi phần ?II-Đoạn trích :1-Vị trí đoạn trích: Nằm ở phần cuối truyện.2-Tóm tắt đọan trích: Kể lại việc ông lão Xan-ti-a-gô đuổi theo và bắt được con cá kiếm 3-Bố cục : Có thể chia đoạn trích làm hai phần.Phần 1: “Từ đầubồng bềnh theo sóng”: Diễn biến cuộc chinh phục con cá kiếm của ông lãoPhần 2 : “còn lại”: Hành trình trở về của ông lão.Qua các vòng lượn, vẻ đẹp của cá kiếm được tác giả miêu tả như thế nào ?và có ý nghĩa gì ?1-Hình tượng vẻ đẹp của cá kiếm : 1-Hình tượng vẻ đẹp của cá kiếm : a-Vẻ đẹp cá kiếm qua các vòng lượn :-Mặt trời mọc lần thứ ba, con cá bắt đầu lượn vòng.-Hình ảnh của những vòng lượn được lặp đi lặp lại nhiều lần: “Vòng tròn lớn” ; “Con cá đã quay tròn, nhưng con cá chậm rãi lượn vòng” “vòng tròn hẹp dần”.Ca ngợi sự kiên cường, dũng cảm của ông lão ngư phủ lành nghề, dày dạn kinh nghiệm, đồng thời đối thủ của ông ,con cá cũng kiên cường chẳng kém . Đến vòng lượn thứ ba, lão lần đầu thấy con cá. Qua cảm nhận của ông lão, vẻ đẹp của cá kiếm được tác giả miêu tả như thế nào ?và có ý nghĩa gì ?b-Vẻ đẹp của cá kiếm qua cảm nhận của ông lão :Thị giácXúc giác -Qua những vòng lượn của con cá .+Vòng tròn lớn (xa)Vòng tròn nhỏ dần (gần)-Áp lực của sợi dây, rất nặng-Sự vùng vẫy của con cá.-Cảm giác đau đớn nơi bàn taycảm nhận gián tiếp.--Đến vòng thứ ba thấy concá, một con cá khổng lồ.-Cái đuôi lớn hơn cả chiếc lưỡi hái lớn, thân hình đồ sộcánh vi xếp lại, bộ vi to sụ bên sườn xoè rộng.-Thân hình và cái đuôi đượcđặc tả sự đồ sộ to lớn .nhìn thấy trực tiếp.Vẻ đẹp dũng mãnh và mạnh mẽ của con cá được cảm nhận từ gián tiếp đến trực tiếp (từ xúc giác đến thị giác), từ xa đến gần, cảm nhận từng bộ phận đến toàn thể.Cảm nhận của ông lãob-Vẻ đẹp của cá kiếm qua cảm nhận của ông lão :c-Vẻ đẹp của cá kiếm trước khi chết :Dường như nó không chấp nhận cái chết , phóng vút lên , phô hết tầm vóc khổng lồ và sứcmạnh . Qua độc thoại trước và sau khi hạ được cá kiếm, thì những lời lẽ và suy nghĩ của ông lão, có ý nghĩa gì ?c- Thái độ của ông lão đối với con cá kiếm : Sau khi bắt được con cá Trước khi bắt được con cá. Qua những lời độc thoại của ông lão  Quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm rất phức tạp :+Người đi săn và con mồi (người đi câu với con cá được câu).+Quan hệ giữa hai kì phùng địch thủ (cân tài ,cân sức..)-> Sự kiên cường, dũng cảm của ông lão.+Quan hệ giữa hai người bạn, cảm thông chia sẻ vẻ đẹp tâm hồn.+Quan hệ ứng xử giữa con người và môi trường c- Thái độ của ông lão đối với con cá kiếm :Quyết tâm bắt bằng được con cáLão nói: Mình phải dốc hết sứcLão nói : Phải cố gắng cầm cựtao sẽ tóm mày nơi vòng lượnLão nói : -Ta là lão già mệt mệtmỏi. Nhưng ta đã giết con cá này người anh em của ta  Biểu tượng sức mạnh của thiên nhiên : hùng vĩ , kiêu hùng Vẻ đẹp của cá kiếm được nhìn ở nhiều góc độ khác nhau:Chứng minh đoạn trích biểu hiện rõ nhất nguyên lí sáng tác : tác phẩm nghệ thuật như “tảng băng trôi”?d- Sự thể hiện của nguyên lí “Tảng băng trôi”Hình ảnh con cá kiếm có ý nghĩa gì ? Qua vẻ đẹp, và “phẩm chất”, qua quan hệ giữa người đi săn và đối tượngh/a con cá trở nên hàm ẩn ý nghĩa lớn lao hơn, trừu tượng hơn : Đó là h/a của ước mơ,của lí tưởng mà con người hằng theo đuổi. d- Sự thể hiện của nguyên lí “Tảng băng trôi” Hình ảnh con cá kiếm trước và sau khi bị chinh phục nói lên điều gì ? Hình ảnh con cá kiếm trước và sau khi bị chinh phụcphải chăng là từ ước mơ đã thành hiện thựcvà vì thế mà ước mơ không còn huy hoàng và đẹp đẽ như trước nữa.d- Sự thể hiện của nguyên lí  “Tảng băng trôi”3-Nghệ thuật của đoạn trích:a-Ngôn ngữ : Ngôn ngữ có sự kết hợp giữa người dẫn chuyện và ngôn ngữ trực tiếp của nhân vật : Độc thoại nội tâm và đối thoại hướng đến cá kiếm.. b-Văn tả kết hợp với kể, tạo ra nhiều “khoảng trống” :+Ví dụ khi tả sợi dây câu : “Thế rồi sợi dây câu thoát đi mất []có thể hiểu thêm là :Lão sợ sợi dây đứt nên buông dây ra+Hay là : “..con cá là vận may của ta ..” ta hiểu thêm là : “ông lão đã vượt qua được vận rủi..” thể hiện hàm súc, ngắn gọn . Giúp người đọc như trực tiếp chứng kiến sự việc, và bình luận về tác phẩm.c-Xây dựng biểu tượng: đối lập, tương đồng rất độc đáo.(cá kiếm và ông lão )Nghệ thuật bậc thầy viết văn của Hê-minh-uê .Biểu hiện Nguyên lí sáng tác : tác phẩm nghệ thuật như một “ tảng băng trôi ”.4-Kết luận :- Đoạn văn tiêu biểu cho cách viết độc đáo của Hê-minh-uê, luôn đặt con người đơn độc trước những thử thách , vượt qua thử thách, vượt qua giới hạn của chính mình để vươn tới đạt những ước mơ khát vọng lớn lao và cao cả .- Hai hình tượng ông lão và con cá kiếm đều gợi ra nhiều tầng nghĩa cho tác phẩm : đoạn văn tiêu biểu cho lối viết của nhà văn, coi tác phẩm nghệ thuật như một tảng băng trôi.III- TỔNG KẾT: Thông qua hình tượng ông lão quật cường , chiến thắng con cá kiếm bằng kĩ năng và tay nghề điêu luyện, tác giả gửi gắm niềm tin lớn lao vào con người . Trong bất kì hoàn cảnh nào “Con người có thể bị huỷ diệt nhưng không thể bị đánh bại”.Ghi nhớ : (Sgk) V-Luyện tập và củng cố:Tại sao có thể đánh giá văn bản vừa học tiêu biểu cho nguyên lí “Tảng băng trôi” của Hê-minh-uê ? Chọn các câu sau :A-Kết hợp ngôn ngữ kể và tả.B-Miêu tả đối thoại và độc thoại nội tâm.C-Lối viết đơn giản, dung dị hai hình tượng ông lão và cá kiếm nhiều tầng nghĩa.D-Cả A-B-C. Dẫn chứng Nhöõng lôøi ñoäc thoaïi, ñoái thoaïi cuûa oâng giaø - Ñoái thoaïi vôùi chính mình vôùi tay, chaân: “ Naøo hôõi hai baøn tay keùo ñi”, “Naøo hôõi hai chaân giöõ vöõng nheù”; vôùi caùi ñaàu: “Maøy chôù boû ta.” -> Noùi vôùi tay chaân laø noùi veà theå chaát, noùi vôùi caùi ñaàu laø ñoäng vieân tinh thaàn (con ngöôøi ngoaøi söùc maïnh veà theå chaát coøn phaûi coù söùc maïnh tinh thaàn)  YÙ chí vöôït khoù khaên. - Ñoäc thoaïi: “Laõo nghó phaûi bình tónh laïi môùi ñöôïc, phaûi bình tónh vaø chòu ñöïng noãi nhoïc nhaèn naøy sao cho xöùng ñaùng laø moät con ngöôøi hoaëc cuõng phaûi ñöôïc nhö con caù ” -> ñeà cao yù chí nghò löïc cuûa con ngöôøi. - Ñoái thoaïi vôùi caù: goïi caù “ ngöôøi anh em”, “tao chöa bao giôø thaáy baát kì ai huøng duõng, duyeân daùng, bình tónh, cao thöôïng hôn maøy” -> söï chieâm ngöôõng, ngöôõng moä con moài  Con ngöôøi ai cuõng yeâu quí thaønh quaû lao ñoäng vaø quyeát taâm giöõ thaønh quaû lao ñoäng khoâng theå ñeå maát -> chöùng minh con ngöôøi khoâng bò ñaùnh baïi. Qua những lời độc thoại của ông lão, ta nhận thấy : quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm rất phức tạp .+Người đi săn và con mồi (người đi câu với con cá được câu)+Quan hệ giữa hai kì phùng địch thủ (cân tài ,cân sức..)+Quan hệ giữa hai người bạn, cảm thông chia sẻ+Quan hệ ứng xử giữa con người và môi trường Con cá kiếmÔng lão- Khi bị cắn câu,con cá bắt đầu bơi lượn vòng tròn.- Khi dây chùng ông lão thu dây vào rất nhẹ nhàng. Lão dùng cả hai tay, lắc ngườimà kéo”.- “Vòng tròn hẹp hơncon cá đang liên tục ngoi lên trong lúc bơi”.- Hai giờ sau: lão mệt thấu xương.Con cá kiếmÔng lão- Bây giờ con cá lại tiếp tục lượn vào theo vòng tròn của nó, trông điềm tĩnh và tuyệt đẹp. Chỉ có cái đuôi đồ sộ cử động-”Hai lần lão cảm thấychoáng váng. Ta không thể tự chơi xỏ mìnhđược”.128- Đến vòng thứ bađộ dài của nó” 129- Lão gượng hết sức ra mà kéo con cá khổng lồ.- “Nhưng khi lão tập trung hết sức lực...mà kéo”130-Thì con cá chao mình tránh ra rồi lật thẳng người lên bơi đi.Con cá kiếmÔng lão-Khi bị lao đâm dường như nó không chấp nhận cái chết,..nhưng phái đành chấp nhận thất bại. Con caù ñaõ mang caùi cheát trong mình söïc tænh phoùng vuùt khoûi maët nöôùc phoùng heát taàm voùc khoång loà veû ñeïp vaø söùc löïc cuûa noùCon caù traéng baïc thaúng ñô vaø boàng beành theo soùng.=> caùi cheát cuûa con caù cuõng boäc loä veû ñeïp keâu huøng hieám thaáy.Laõo ñaõ di chuyeån ñöôïc noù”OÂng laõo nhaác cao ngoïn lao phoùng xuoáng söôøn con caù. Ngay sau vaây ngöïc ñoàsoä,”caûm thaáy muõi saét caém phaäp vaøo, laõo tì ngöôøi leân caém saâu xuoáng roài doàn heát troïng löïc leân caùn lao. ->söï laønh ngheà cuûa oâng laõo ñaõ thaéng con caù kieám. Ông lão dùng lao, dồn lực đâm con cá , và cuối cùng cũng giết được nó* YÙ nghóa bieåu töôïng:- Nhaø vaên mieâu taû veû ñeïp cuûa con caù kieám nhaèm ñeà cao veû ñeïp cuûa con ngöôøi (phaàn chìm cuûa taûng baêng troâi).- Ngheä thuaät mieâu taû giaûn ñôn giaøu söùc gôïi: ñoái töôïng chinh phuïc caøng cao caû, ñeïp ñeõ thì veû ñeïp cuûa oâng laõo caøng ñöôïc toân leân. Qua ñoù toân vinh veû ñeïp cuûa ngöôøi lao ñoäng: giaûn dò vaø ngoan cöôøng doùc heát söùc löïc, toaøn taâm toaøn yù thöïc hieän cho ñöôïc öôùc mô cuûa mình.- Haønh trình ñuoåi theo con caù kieám khoång loà -> cuõng laø haønh trình theo ñuoåi khaùt voïng lôùn lao cuûa con ngöôøi. - Con caù bieåu töôïng cho thieân nhieân kì vó – khoâng chæ laø keû thuø maø ñoâi luùc coøn laø baïn cuûa con ngöôøi.loõa nghó “ngöôøi anh em aïlaø vaän may cuûa mình”.Ca ngợi sự kiên cường, dũng cảm của ông lão ngư phủ lành nghề, dày dạn kinh nghiệm, đồng thời đối thủ của ông ,con cá cũng kiên cường chẳng kém .