Bài giảng Ngữ văn 10 - Làm văn các thao tác nghị luận

TIẾT 92:LÀM VĂN Các thao tác nghị luậnI- Khái niệm1- Thao tác - Thao tác là chỉ việc thực hiện những động tác theo trình tự và yêu cầu nhất định. VD : khởi động máy tính, bật ti vi, khởi động xe máy2 - Thao tác nghị luận: - Thao tác sử dụng trong văn nghị luận, khi viết bài văn nghị luận. - Đó là phương pháp tư duy trừu tượng. VD: phân tích, tổng hợp , quy nạp, diễn dịch.1- Ôn lại các thao tác phân tích, tổng hợp , diễn dịch , quy nạp. a. Điền từ đúng vào bảng hệ thống khái niệm.II- Một số thao tác nghị luận cụ thểThao tácĐịnh nghĩa Là kết hợp các phần( bộ phận), các mặt ( phương diện), các nhân tố của vấn đề cần bàn luận thành một chỉnh thể thống nhất để xem xét. Chia vấn đề cần bàn luận ra thành các bộ phận( các phương diện, các nhân tố) để có thể xem xét một cách cặn kẽ và kỹ lưỡng.Từ cái riêng suy ra cái chung, từ những sự vật cá biệt suy ra nguyên lí phổ biến.Từ tiền đề chung, có tính phổ biến suy ra những kết luận về những sự vật, hiện tương riêng.Tổng hợpPhân tích Quy nạpDiễn dịchb1. VD1: Tựa trích diễm thi tập( Hoàng Đức Lương)Thao tác phân tích: chia vấn đề lớn thành 4 vấn đề nhỏ , 4 lí do để làm rõ.1- Ôn lại các thao tác phân tích, tổng hợp, diễn dịch,quy nạp. a. Điền từ đúng vào bảng hệ thống khái niệm. b. Nhận diện và phân tích các thao tác trong các ví dụ:Thơ văn hay khó kén người thướng thức.Thơ văn không lưu truyền được hết ở đời là vì nhiều lí do:Người có học thìkhông có thời gian hoặc không để ý đến việc biên tập.Người yêu thích thì tài lực kém cỏi, ngại khó, khôngkiên trì.Chính sách in ấn, lưu hành bịhạn chế bởi lệnh vua.1- Ôn lại các thao tác phân tích, tổng hợp, diễn dịch,quy nạp. a. Điền từ đúng vào bảng hệ thống khái niệm. b. Nhận diện và phân tích các thao tác trong các ví dụ:Câu 1: phân tích.Câu 2: diễn dịch.b2.VD2: Hiền tài là nguyên khí của quốc gia (Thân Nhân Trung) Hiền tài là nguyên khí của quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu rồi xuống thấp.Vì vậy các đấng thánh đế minh vương chẳng ai không lấy việc bồi dưỡng nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí làm việc đầu tiên. (Thân Nhân Trung Bài kí đề danh tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ ba)Phân biệtPhân tích Từ một sự vật, hiện tượng, vấn đề (tách bóc) nhỏ để tiếp tục xem xét, đánh giá, bàn luận. Diễn dịch Từ một tiền đề vấn đề suy ra( diễn ra) những kết luận, những ý kiến về vấn đề, sự vật, hiện tượng. 1- Ôn lại các thao tác phân tích, tổng hợp, diễn dịch,quy nạp. a. Điền từ đúng vào bảng hệ thống khái niệm. b. Nhận diện và phân tích các thao tác trong các ví dụ:b3.VD:Tựa Trích diễm thi tập (Hoàng Đức Lương):- Thao tac tổng hợp: kết hợp 4 lí do trên thành kết luận chung. Căn cứ vững chắc , khoa học không thể bác bỏ.b4.VD4: Hịch tướng sỹ (Trần Quốc Tuấn). -Thao tác quy nạp:từ nhiều dẫn chứng cụ thể khác nhau, tác giả suy ra nguyên lí chung phổ biến : đời nào cũng có các bậc trung thần nghĩa sĩ.Kết luận đáng tin cậy,đầy sức mạnh thuyết phục, vì được quy nạp rút ra từ nhiều thực tế khác nhau. Phân biệt Tổng hợpKÕt luËn rót ra tõ kÕt qu¶ cña ph©n tÝch; lµ sù kÕt hîp c¸c phÇn, c¸c mÆt, nh©n tè cña mét hiÖn t­îng, sù vËt, vÊn ®Ò. NhËn xÐt bao qu¸t, toµn diÖn.Quy nạpTõ nhiÒu sù vËt, hiÖn t­îng, vÊn ®Ò.. riªng lÎ kh¸c nhau, suy ra nguyªn lÝ, kÕt luËn chung. KÕt luËn trë nªn v÷ng ch¾c, ®¸ng tin, thuyÕt phôc.c. Ph©n tÝch c¸c nhËn ®Þnh:§óng, víi ®iÒu kiÖn:- TiÒn ®Ò diÔn dÞch ph¶i ®óng, ch©n thùc- C¸ch suy luËn ph¶i ®óng, chÝnh x¸c, hîp lÝ.KÕt luËn sÏ ®óng, tÊt yÕu, kh«ng thÓ b¸c bá, kh«ng cÇn chøng minh.§óng, khi c¸c dÉn chøng ®· cã cÇn vµ ®ñ (phong phó, toµn diÖn, tiªu biÓu)Ch­a ®óng khi c¸c dÉn chøng quy n¹p cßn thiÕu, phiÕn diÖn  kÕt luËn ch­a ®ñ søc kh¸i qu¸t, thuyÕt phôc.§óng, v× sau ph©n tÝch cÇn tæng hîp th× qu¸ tr×nh ph©n tÝch míi thùc sù hoµn thµnh, v÷ng ch¾c.a- Phân tích ngữ liệua1. VD1: Tinh thÇn yªu n­íc cña nh©n d©n ta (Hå ChÝ Minh)Thao t¸c so s¸nh – nhÊn m¹nh sù gièng nhau: lßng nång nµn yªu n­íc.a2. VD2: §¹i ViÖt sö kÝ (Lª V¨n H­u)So s¸nh nhÊn m¹nh sù kh¸c nhau, sù h¬n kÐm.So s¸nh lµ thao t¸c t­ duy, thao t¸c nghÞ luËn, lµ ®èi chiÕu tõ hai sù vËt trë lªn víi nhau dùa trªn c¨n cø x¸c ®Þnh ®Ó t×m ra sù gièng – kh¸c – h¬n –kÐm – ngang b»ng ®Ó nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ sù vËt, vÊn ®Ò chÝnh x¸c, râ rµng, thuyÕt phôc.C¸c lo¹i so s¸nh chÝnh:+ So s¸nh t­¬ng ®ång.+ So s¸nh t­¬ng ph¶n.2 Thao tác so sánha3. Chọn câu trả lời đúng. §óng: nÕu kh«ng cã tèi thiÓu mèi liªn quan vÒ mét ph­¬ng diÖn nµo ®ã th× kh«ng cã c¬ së ®Ó so s¸nh.Kh«ng chÝnh x¸c: v× ®· hoµn toµn t­¬ng ®ång hay t­¬ng ph¶n th× kh«ng ph¶i so s¸nh n÷a.§óng: v× ®ã chÝnh lµ c¬ së khoa häc lµm c¨n cø v÷ng ch¾c cho sù so s¸nh.§óng: v× ®ã chÝnh lµ môc ®Ých vµ yªu cÇu lµm nªn gi¸ trÞ cña so s¸nh.2. Thao tác so sánha. Ph©n tÝch ng÷ liÖu:b. KÕt luËn:Bài tập 1- Vấn đề cần chứng minh:Thơ nôm NguyễnTrãi đã tiếp thu nhiều thành tựu văn hóa dân gian , văn học dân gian.- Thao tác nghị luận chủ yếu là : phân tích , quy nạp .- Tác giả đã chia luận điểm khái quát thành những bộ phận nhỏ và mỗi bộ phận nhỏ lại tiếp tục được chia thành những ý nhỏ hơn .Nhờ thế luận điểm của đoạn trích được xem xét chi tiết , đầy đủ hơn. III- Luyện tậpBài tập 2: Thực hành viết đoạn văn.