Bài giảng Ngữ văn 12 - Hồn Trương Ba, da hàng thịt - Trường THPT Đức Hợp

Người thực hiện: Nguyễn Văn SơnL­u Quang VòDA HÀNG THỊTHåN TR¦¥NG BAI. Tìm hiểu chung1. T¸c gi¶:Hån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-Giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶ L­u Quang Vò?I. Tìm hiểu chung1. T¸c gi¶:Lưu Quang Vũ (1948 – 1988), sinh ra trong một gia đình trí thức.Từ 1965 - 1970 vào bộ đội Từ 1970 - 1978 xuất ngũ, làm nhiềunghề để mưu sinh. Từ 1978 - 1988 biên tập viên tạp chísân khấu, bắt đầuviết kịch nói.Ngày 29/8/1988, Lưu Quang Vũ, XuânQuỳnh và con trai đã mất trong mộttai nạn giao thông.Tác phẩm tiêu biểu: Lời nói dối cuối cùng, Bệnh sĩ, Tôi và chúng taHån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-Em có nhận xét gì về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của Lưu Quang Vũ? Lưu Quang Vũ thành công nhất với thể loại nào? I. Tìm hiểu chung1. T¸c gi¶: L­u Quang Vò (1948-1988)Cuộc đời cã nhiều thăng trầm. Lµ mét tµi n¨ng ®a d¹ngKÞch lµ ®ãng gãp ®Æc s¾c nhÊt víi nh÷ng vë g©y chÊn ®éng d­ luËn, cã ảnh hưởng cả trong vµ ngoµi nướcNhµ so¹n kÞch tµi n¨ng nhÊt cña nÒn VHNT VN hiÖn ®¹iHån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-Từ trái sang: Lưu Quỳnh Thơ, Lưu Tuấn Anh, nhà thơ Xuân Quỳnh, nhà biên kịch Lưu Quang Vũ, Lưu Minh Vũ Gia đình Lưu Quang Vũ - Xuân Quỳnh năm 1986 (Ảnh trong bài do PGS. TS Lưu Khánh Thơ, em gái nhà thơLưu Quang Vũ cung cấp) Gia đình Lưu Quang Vũ – Xuân Quỳnh ( ảnh chụp năm 1975)Ngày 29-8-1988, Lưu Quang Vũ, Xuân Quỳnh và con trai Lưu Quỳnh Thơ đã mất trong một tai nạn giao thông. §Æc ®iÓm: Kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn những m©u thuÉn, xung ®ét -> diÔn ®¹t b»ng hµnh ®éng vµ ng«n ng÷ ®èi tho¹i. - Qu¸ tr×nh vËn ®éng: Th¾t nót-> ph¸t triÓn-> cao trµo->më nót. a. Xuất xứ:2. T¸c phẩm:H­ cÊu s¸ng t¹o tõ mét cèt truyÖn d©n gianb. Thể: KÞch nãi Hån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-Tr­¬ng Ba b¾t ®Çu thay ®æi t©m tÝnh khiÕn mäi ng­êi trong gia ®×nh, b¹n bÌ, xa l¸nh ch¸n ghÐt, b¶n th©n v« cïng ®au khæ.QuyÕt ®Þnh gi¶i tho¸t chÊp nhËn c¸i chÕt, hồn Trương Ba nhập vào màu xanh cây cỏ.c. Tãm t¾t néi dung vë kÞch: gåm 7 c¶nhDoThiªn ®×nh cÈu th¶ nªn ®· g¹ch nhÇm tªn ng­êi chÕt lµ Tr­¬ng Ba Tr­¬ng Ba - mét cao cê d­íi h¹ giíi ®· kÕt th©n víi §Õ ThÝch –ng­êi ®¸nh cê rÊt giái trªn thiªn ®×nh BÞ thÓ x¸c xui khiÕn, Tr­¬ng ba ®Þnh xu«i theo ë l¹i víi vî hµng thÞtLý tr­ëng s¸ch nhiÔu. Tr­¬ng Ba ph¶i ë nhµ hµng thÞt ®Õn ®ªm míi ®­îc vÒ nhµX¸c hµng thÞt ®ßi vÒ nhµ Tr­¬ng Ba. Mäi ng­êi ngì ngµng song ®µnh ph¶i chÊp nhËn765431Nam Tµo söa sai b»ng c¸ch cho hån Tr­¬ng Ba nhËp vµo x¸c hµng thÞt ®Ó sèng l¹iTh¾t nótPh¸t triÓnmë nótCao trµo2d. §o¹n trÝch - TrÝch tõ c¶nh VII vµ ®o¹n kÕt cña vë kÞch.	- Thuéc phÇn cao trµo vµ më nótHån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢNCăn cứ vào lời độc thoại của Hồn Trương Ba ở đầu đoạn trích, em hãy xác định xung đột kịch ở cảnh cuối này?Hồn Trương Ba: Không ! Không ! Tôi không muốn sống như thế này mãi! Tôi chán cái chỗ ở không phải của tôi này lắm rồi, chán lắm rồi! Cái thân thể kềnh càng thô lỗ này, ta bắt đầu sợ mi, ta chỉ muốn rời xa mi tức khắc! Nếu cái hồn của ta có hình thù riêng nhỉ, để nó được tách ra khỏi cái xác này, dù chỉ một lát!1. Tìm hiểu xung đột kịch-Xung đột cơ bản : Xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người- Nguyên nhân dẫn đến xung độtHån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-Nh©n hËu, trong s¹ch, ngay th¼ngUèng r­îu nhiÒu, ham b¸n thÞt,kh«ng mÆn mµ víi ch¬i cê, n­íc cê kh«ng cßn kho¸ng ho¹t nh­ tr­ícTh« lç,phò phµngThó vui tao nh·, trÝ tuÖ ch¬i cê víi n­íc ®i kho¸ng ho¹tTró nhê thÓ x¸c dung tôc cñahµng thÞtTr­¬ng BaHồn Trương Ba ý thức được điều đó, thấy chán, sợ chính mình. Nhưng không biết thoát ra bằng cách nào?Nguyên nhân xung đột kịch- Nguyên nhân dẫn đến xung đột :Hồn Trương Ba tự nhận thấy khôngthể sống “hồn này xác nọ”Mọi người trong gia đình xa lánh-> HồnTrương Ba tuyệt vọngHồn và Xác đối thoại-> Hồn đau khổ, bế tắcHồn Trương Ba gặp gỡ Đế Thích-> Đấu tranh đểlựa chọn cách sống.-Nghệ thuật tạo xung đột kịch: liên hoàn và tăng cấpTrong cuộc sống con người luôn phải nổ lực hoàn thiện nhân cáchQua mối xung đột giữa hồn và xác,tác giả muốn gửi gắm tới chúng ta bức thông điệp gì?II. Đọc hiểu văn bản:1. Tìm hiểu xung đột kịch:II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN 2. Nhân vật Hồn Trương Ba:Màn đối thoại giữa Hồn và XácMàn đối thoại với người thânMàn đối thoại với Đế ThíchMàn kếtHỒN TRƯƠNG BAHån tr­¬ng ba, da hµng thÞt( Trích) - Lưu Quang Vũ-a. Mµn ®èi tho¹i gi÷a hån Tr­¬ng Ba vµ x¸c hµng thÞtCö chØX­ngh« Môc®ÝchVÞ thÕ NhËn xÐt cuéc ®èi tho¹i cña Hån Tr­¬ng Ba vµ X¸c anh hµng thÞt ë c¸c ph­¬ng diÖnGiäng ®iÖu C¸c ph­¬ng diÖnHån Tr­¬ng BaX¸c hµng thÞtCö chỉ, nét mặt Ta –Mày->Khinh bØ, xem th­êng VÞ thÕBÞ dån vµo thÕ bÞ ®éng-> T¹m thêi thua cuéc, trë l¹i vµo x¸c hµng thÞtN¾m thÕ chñ ®éng -> T¹m thêi th¾ng thÕ, buéc ®­îc hån Tr­¬ng Ba quy phôc m×nh.Môc ®ÝchPhñ ®Þnh sù lÖ thuéc cña linh hån vµo x¸c thÞt.Kh¼ng ®Þnh linh hån lu«n trong s¸ng BÞt tai l¹i; Như tuyệt vọng->UÊt øc, tøc giËn, bÊt lùcPhñ ®Þnh sù trong s¸ng, cao ®Ñp cña linh hån.Kh¼ng ®Þnh thÓ x¸c cã søc m¹nh ghª gím, cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn, lµm ¸t ®i linh hån cao khiÕt. L¾c ®Çu; Buồn rầu; Thì thầm; An ủi.-> Tá vÎ th­¬ng h¹iX­ng h« Tôi - Ông->Ngang hµng th¸ch thøcGiäng ®iÖu GiËn d÷, khinh bØ, m¾ng má, ngËm ngïi thÊm thi¸ -> kh¸ng cù yÕu ít, ®uèi lý, tuyÖt väng. Khi ng¹o nghÔ th¸ch thøc, khi buån rÇu th× thÇm ranh m·nh, an ñi- >®Æt nhiÒu c©u hái ph¶n biÖn, lý lÏ gi¶o ho¹t.Qua mối xung đột giữa Hồn Trương Ba và Xác hàng thịt, tác giả muốn gửi gắm tới chúng ta bức thông điệp gì?“Tác giả đưa vào vở kịch xung đột giữa linh hồn và thể xác ở con người để gửi gắm vào đây một thông điệp mang tư tưởng triết học về quan niệm sống: Quan tâm đến con người là phải quan tâm cả mặt thể xác lẫn tâm hồn. Con người lại không chỉ sống với những nhu cầu bản năng, mà phải tự đấu tranh với bản thân để có được một cuộc sống cao cả, có ý nghĩa. Đây là một cuộc đấu tranh vô cùng phức tạp khó khăn”. ( TS. Hoàng Hữu Bội)b. Màn ®èi tho¹i gi÷a hån Tr­¬ng Ba vµ ng­êi th©n: Thảo luận nhómPh¶n øng cña vî ra sao? Nguyªnnh©n? Tr­íc sù tha ho¸ vµ biÕn ®æi cña Hån Tr­¬ng BaTr­íc ph¶n øng cña ng­êi th©n T©m tr¹ngcñaTr­¬ng Bara sao? Nguyªnnh©n? Ph¶n øng cña con d©u ra sao? Nguyªnnh©n? Ph¶n øng cña ch¸u g¸i ra sao ? Nguyªnnh©n?Nhóm 1Nhóm 2Nhóm 3Nhóm 4* DiÔn biÕn cuéc ®èi tho¹i Ng­êi th©nHån Tr­¬ng baMQHNguyªn nh©nT©m tr¹ngPh¶n øngNguyªn nh©nVîTh«ng c¶m vµ xãt th­¬ngCh¸u g¸iCon d©uQuyÕt liÖt vµ d÷ déiThÊu hiÓu nh­ng ®au lßng nhËn thÊy bè ngµy mét ®æi kh¸cNhËn thÊy sù thay ®æi cña chång vµ kh«ng muèn sèng c¶nh chång chungBuån b· ®au khæ,muèn bá ®i, ®Þnh nh­êng chång cho c« hµng thÞtT©m hån tuæi th¬ vèn trong s¹ch, kh«ng chÊp nhËn sù tÇm th­êng dung tôc.-VÎ mÆt: ThÉn thê, lÆng ng¾t nh­ t¶ng ®¸.-Cö chØ: Tay «m ®Çu - §iÖu bé: Run rÈy, lËp cËp.-Giäng ®iÖu: NhÉn nhôc, cÇu cøu=> V« cïng ®au ®ín, bÕ t¾c.HiÓunh÷ng g× m×nh ®·,®ang vµ sÏ lµm cho ng­êi th©n lµ rÊt tÖ h¹i mÆc dï kh«ng hÒ muèn“¤ng b©y giê cßn biÕt ®Õn ai n÷a!”; “ ¤ng ®©u cßn lµ «ng n÷a”; “T«i sÏ ®i biÖt ®Ó «ng ®­îc th¶nh th¬i víi c« hµng thÞt”“Con sî l¾m, bëi con c¶m thÊy, ®au ®ín thÊymçi ngµy thÇy mét ®æi kh¸c, mÊt m¸t dÇn, tÊt c¶ cø lÖch l¹c, nhoµ mê dÇn ®Õn nçi cã lóc chÝnh con còng kh«ng nhËn ra thÇy n÷a”“¤ng néi t«i chÕt råi nÕu «ng néi t«i hiÖn hån vÒ «ng néi t«i sÏ bãp cæ «ng”; “«ng chiÕt c©y cam bµn tay giÕt lîn cña «ng lµm g·y tiÖt c¸i chåi non, ch©n «ng to bÌ nh­ c¸i xÎng, giÉm lªn n¸t c¶ c©y s©m quý míi ­¬m! ¤ng néi t«i ®êi nµo phò phµng nh­ vËy!”“Nh­ng lÏ nµo ta l¹i chÞu thua mµy, khuÊt phôc mµy vµ tù ®¸nh mÊt m×nh? Nh­ng cã thËt lµ kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c?” -Nh÷ng c©u hái mang tÝnh tù vÊn -> Béc lé sù day døt néi t©m, ®Êu tranh víi chÝnh m×nh.“Kh«ng cÇn c¸i ®êi sèng do mµy mang l¹i! Kh«ng cÇn!” - Quyết định døt kho¸t -> Kh«ng chung sèng víi thÓ x¸c dung tôc cña hµng thÞt.*Lời độc thoại nội tâm của Hån Trương Ba So s¸nh t©m tr¹ng, th¸i ®é cña HånTr­¬ng Ba ë mµn ®èi tho¹i víi xác hµng thÞt và với người thânMµn ®èi tho¹ivíi x¸c hµng thÞt: TuyÖt väng, BÊt lùc cam chÞu.ChÊp nhËn chung sèng víi x¸cthÞt dung tôcMµn ®èi tho¹iVíi ng­êi th©n: V« cïng ®au ®ín song kiªn quyÕt, døt kho¸t kh«ng sèng chungvíi x¸c thÞtdung tôc §Ønh ®iÓm cña xung ®ét nh©n vËt kh«ng tho¶ hiÖp mµ ®Êu tranh m¹nh mÏ quyÕt liÖt-> vÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña ng­êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh víi c¸i dung tôc tù hoµn thiÖn nh©n c¸chc. Mµn ®èi tho¹i víi §Õ ThÝch:H·y chØ ra sù kh¸c nhau trong quan niÖm cña Tr­¬ng Ba vµ §Õ ThÝch vÒ ý nghÜa sù sèng?Quan niÖm cña §Õ ThÝchQuan niÖm cña Hån Tr­¬ng BaKhuyªn Tr­¬ng Ba chÊp nhËn v× thÕ giíi vèn kh«ng toµn vÑn: “ D­íi ®Êt, trªn trêi ®Òu thÕ c¶”Kh«ng chÊp nhËn c¸i c¶nh ph¶i sèng bªn trong mét ®»ng bªn ngoµi mét nÎo, muèn ®­îc lµ m×nh “toµn vÑn”=> §Õ ThÝch cã c¸i nh×n quan liªu hêi hît vÒ cuéc sèng con ng­êi nãi chung vµ víi Hån Tr­¬ng Ba nãi riªng. Hån Tr­¬ng Ba tr¸ch §Õ ThÝch, ng­êi ®em l¹i cho m×nh sù sèng ‘’¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lµ cho t«i sèng cßn sèng nh­ thÕ nµo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt” cã ®óng kh«ng?->Lßng tèt hêi hît th× ch¼ng ®em l¹i ®iÒu g× thùc sù cã ý nghÜa cho ai mµ sù v« t©m cßn tÖ h¹i h¬n, nã ®Èy ng­êi kh¸c vµo nghÞch c¶nh, vµo bi kÞchd. Mµn kÕt:Nªu ý nghÜa cña h×nh ¶nh mµu xanh l¸ v­ên vµ lêi nãi cña mäi ng­êi?Hån Tr­¬ng Ba ho¸ th©n vµo c¸c sù vËt th©n th­¬ng, tån t¹i vÜnh viÔn bªn c¹nh nh÷ng ng­êi th©n yªu cña m×nh*ý nghÜa- Cuéc sèng tuÇn hoµn theo quy luËt cña mu«n ®êi- Sù bÊt tö cña linh hån trong sù sèng vµ trong lßng mäi ng­êi.d. Mµn kÕt: Lêi Hån Tr­¬ng Ba: - T«i vÉn ë liÒn ngay bªn bµ ®©y, ngay trªn bËc cöa nhµ ta, trong ¸nh löa bµ nÊu c¬m, cÇu ao bµ vo g¹o, trong c¸i c¬i bµ ®ùng trÇu, con dao bµ giÉy cá - Kh«ng ph¶i m­în th©n ai c¶, t«i vÉn ë ®©y, trong v­ên c©y nhµ ta, trong nh÷ng ®iÒu tèt lµnh cña cuéc ®êi, trong mçi tr¸i c©y c¸i G¸i n©ng niu Lêi cña c¸i G¸i - Cho nã mäc thµnh c©y míi. ¤ng néi tí b¶o vËy. Nh÷ng c©y sÏ nèi nhau mµ lín kh«n. M·i m·iEm cã nhËn xÐt g× vÒ ng«n ng÷ cña nh©n vËt => Ng«n ng÷ nh©n vËt nhÑ nhµng, s©u l¾ng giµu chÊt tr÷ t×nh, ®»m th¾m bay bæng.“Mµn kÕt víi chÊt th¬ s©u l¾ng ®· ®em l¹i ©m h­ëng thanh tho¸t cho mét bi kÞch l¹c quan ®ång thêi truyÒn ®i th«ng ®iÖp vÒ sù chiÕn th¾ng cña c¸i ThiÖn, c¸i §Ñp vµ cña sù sèng ®Ých thùc.” TS.Nguyễn Kiều Tâm§Õ ThÝch ®Þnh cho hån Tr­¬ng Ba nhËp vµo cu TÞ, Tr­¬ng Ba ®· tõ chèi. V× sao?->Kh¸t väng m·nh liÖt cña con ng­êi trong cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt chèng l¹i sù dung tôc, gi¶ t¹o ®Ó b¶o vÖ quyÒn ®­îc sèng toµn vÑn hîp víi lÏ tù nhiªn cïng sù hoµn thiÖn nh©n c¸ch.Hån Trương Ba cương quyết từ chối, không chấp nhận cái cảnh sống giả tạo, mà theo ông chỉ có lợi cho đám chức sắc, không chấp nhận cảnh cuộc sống mà theo ông còn “ khổ hơn là chết”* NghÖ thuËt:(®Æc s¾c trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn)Sự sáng tạo từ dân gian; Ngôn ngữ kịch linh ho¹tSøc phª ph¸n m¹nh mÏ, quyÕt liÖt vµ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, bay bængSù kÕt hîp gi÷a tÝnh hiÖn ®¹i vµ truyÒn thèngIII. TỔNG KẾT:$85.86. Đọc văn. Hồn Trương Ba da hàng thịt( Trích) - Lưu Quang Vũ-* Nội dung :Ghi nhớ ( SGK- 154 )V. LUYỆN TẬP: Chọn phương án đúngc.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ sù sèng: sèng ®óng lµ m×nh, trän vÑn víi gi¸ trÞ m×nh vèn cã vµ lu«n tù m×nh ®Êu tranh víi nh÷ng nghÞch c¶nh ®Ó hoµn thiÖn nh©n c¸ch vµ v­¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao quý. b.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ phần hồn : Vì phần hồn sẽ giúp con người sống thanh cao, trong sáng, đẹp đẽ và chiến thắng tất cả những nghịch cảnh éo le của cuộc sống. a.CÇn ph¶i ý thøc s©u s¾c gi¸ trÞ phần xác : Vì phần xác sẽ giúp con người tồn tại, để hưởng thụ tất cả những giá trị của cuộc đời ban tặng cho con người. Một trong những bài học mà chúng ta rút ra qua đoạn trích Hồn Trương Ba da hàng thịt là:Đã là hồn Trương BaSao còn da hàng thịt?Đứng khuất sau cánh gàNgậm cười ra nước mắt.Bạn tôi tay nắm chặtMuốn giật tấm màn tròSao cứ phải vòng voMượn giả để nói thật?Đời có chút phần hồnVàng ròng này khó giữCả hai phía màn nhungMình làm mình không dễTrăm rủi, chẳng một mayLiệu rồi khi nhắm mắt?Thôi, gửi da vào đấtGửi hồn vào “hương cây”.Gửi hồn vào hương cây - Nguyễn Vũ Tiềm-“Kịch của Lưu Quang Vũ không những đem hơi thở tươi rói của xã hội vào từng phân cảnh mà người xem còn tìm ra ở đấy chất sáng tạo đương đại trên từng vai diễn cũng như trong cách dàn dựng sân khấu.”