Bài giảng Ngữ văn 12 - Tiết số 36: Thực hành một số phép tu từ cú pháp

NhiÖt liÖt chµo mõng c¸c thÇy c« gi¸o ®Õn th¨m líp dù giêTiÕt 36Thùc hµnh mét sè phÐp tu tõ có ph¸pI. PhÐp lÆp có ph¸pBµi 1: a) Sù thËt lµ tõ mïa thu n¨m 1940, n­íc ta ®· thµnh thuéc ®Þa cña NhËt, chø kh«ng ph¶i thuéc ®Þa cña Ph¸p n÷a. Khi NhËt hµng §ång minh th× nh©n d©n c¶ n­íc ta ®· næi dËy giµnh chÝnh quyÒn, lËp nªn n­íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ. Sù thËt lµ d©n ta ®· lÊy l¹i n­íc ViÖt Nam tõ tay NhËt, chø kh«ng ph¶i tõ tay Ph¸p. Ph¸p ch¹y, NhËt hµng, Vua B¶o §¹i tho¸i vÞ. D©n ta ®· ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn n­íc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy m­¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é D©n chñCéng hoµ.+ Sù thËt lµ tõ mïa thu n¨m 1940, n­íc ta ®· thµnh thuéc ®Þa cña NhËt, chø kh«ng ph¶i thuéc ®Þa cña Ph¸p n÷a. + Sù thËt lµ d©n ta ®· lÊy l¹i n­íc ViÖt Nam tõ tay NhËt, chø kh«ng ph¶i tõ tay Ph¸p.+ D©n ta ®· ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn n­íc ViÖt Nam ®éc lËp. + D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy m­¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoµ. + Sù thËt lµ tõ mïa thu n¨m 1940, n­íc ta ®· thµnh thuéc ®Þa cña NhËt, chø kh«ng ph¶i thuéc®Þa cña Ph¸p n÷a. + Sù thËt lµ d©n ta ®· lÊy l¹i n­íc ViÖt Nam tõ tay NhËt, chø kh«ng ph¶i tõ tay Ph¸p.KÕt cÊu ngöõ ph¸p ®­îc lÆp l¹i:C©u1C©u 2Sù thËt lµ tõ mïa thu n¨m 1940n­íc ta ®· thµnh thuéc ®Þa cña NhËt chø kh«ng phaûi thuéc ®Þa cña Ph¸p nöõaSù thËt lµd©n ta®· lÊy l¹i n­íc ViÖt Nam tõ tay NhËt chø kh«ng phaûi tõ tay Ph¸p -> KÕt cÊu kh¼ng ®Þnh ë vÕ ®Çu vµ b¸c bá ë vÕ sau Chñ ng÷VÞ ng÷ 1VÞ ng÷ 2Thµnh phÇn phô t×nh th¸i (P) + D©n ta ®· ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn n­íc ViÖt Nam ®éc lËp. + D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy m­¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoµ.KÕt cÊu ngöõ ph¸p ®­îc lÆp l¹i:C©u1C©u2D©n ta D©n ta®· ®¸nh ®æ l¹i ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 naêm nay ®Ó g©y dùng nªn n­íc ViÖt Nam ®éc lËpchÕ ®é qu©n chñ mÊy m­¬i thÕ kØ mµ lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoµT¸c dông: T¹o cho lời tuyên ngôn âm hưởng đanh thép, hào hùng, thích hợp với việc khẳng định nền độc lập của Việt Nam, đồng thời khẳng định thắng lợi của CMT8 là đánh đổ chế độ thực dân và chế độ phong kiến.Chñ ng÷VÞ ng÷Phô ng÷ chØ ®èi t­îngTr¹ng ng÷b) Trêi xanh ®©y lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y lµ cña chóng ta Nh÷ng c¸nh ®ång th¬m m¸t Nh÷ng ng¶ ®­êng b¸t ng¸t Nh÷ng dßng s«ng ®á nÆng phï xaC©u hái th¶o luËnX¸c ®Þnh c©u cã lÆp kÕt cÊu có ph¸p? ph©n tÝchkÕt cÊu có ph¸p ®ã?Vµ chØ ra t¸c dông cña phÐp lÆp ®ã? Trêi xanh ®©y // lµ cña chóng ta Nói rõng ®©y // lµ cña chóng ta C V Nh÷ng c¸nh ®ång // th¬m m¸t Nh÷ng ng¶ ®­êng // b¸t ng¸t Nh÷ng dßng s«ng // ®á nÆng phï xa C V(TT)T¸c dông: Khẳng ®Þnh m¹nh mẽ chñ quyÒn của chóng ta và béc lé cảm xóc sung s­íng, tù hào, sảng kho¸i ®èi với thiªn nhiªn, ®Êt n­íc khi giành ®­îc quyền làm chñ. Bµi 2: a) Tôc ng÷B¸n anh em xa, mua l¸ng giÒng gÇnB¸n§TPhÐp ®èi: b¸n > Hai vÕ lÆp có ph¸p nhê phÐp ®èi chÆt chÏ vÒ sè l­îng tiÕng, vÒ tõ lo¹i, vÒ nghÜa, vÒ kÕt cÊu ng÷ ph¸p cña tõng vÕanh em DTxaTTmua§Tl¸ng giÒng DTgÇnTTb) C©u ®èiVÕ1VÕ 2Cô giµ¨ncñ Êu nontrÌoChó bÐc©y ®¹i lín=> Phép lặp cú pháp đòi hỏi mức độ chặt chẽ hơn: số tiếng ở hai câu bằng nhau. Hơn nữa, phép lặp còn phối hợp với phép đối (đối ứng từng tiếng trong hai vế về từ loại, về nghĩa; trong mỗi vế còn dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa tương ứng ) Cô giµ ¨n cñ Êu nonChó bÐ trÌo c©y ®¹i línChñ ng÷ (DT)VÞ ng÷ (§T)Thµnh tè phô cña VN (DT-TT)c) Th¬ §­êng luËtC©u 1C©u 2Ta d¹iNg­êi kh«ntang­êi®Õnchèn lao xaot×mn¬i v¾ng vÎTa d¹i, ta t×m n¬i v¾ng vÎNg­êi kh«n, ng­êi ®Õn chèn lao xaoChñ ng÷ (DT)VÞ ng÷ (§T)Thµnh tè phô cña VN (TT)§Ò ng÷=> Phép lặp cú pháp cũng đòi hỏi mức độ chặt chẽ cao: kết cấu ngữ pháp giống nhau, số lượng tiếng bằng nhau, các tiếng đối nhau về từ loại và nghĩa (đặc biệt giữa hai câu thực và hai câu luận của bài thất ngôn bát cú) => Tãm l¹i sau khi t×m hiÓu vµ so s¸nh víi nh÷ng c©u ë bµi tËp 1 ta thÊy nh÷ng ®iÓm sau:Giống nhau :	+ Tất cả đều sử dụng phép lặp kết cấu cú pháp.	+ Tác dụng: Làm rõ ý nghĩa biểu đạt của văn bản.Khác nhauTục ngữ, câu đối, thơ Đường luật ,văn biền ngẫu :- Số tiếng ở vế trước và vế sau, câu trước và câu sau phải bằng nhau .- Phải cùng từ loại,cùng kiểu cấu tạo từ.-Lặp lại rõ ràng, cân đối .Văn xuôi, thơ tự do : - Về số tiếng: không nhất thiết phải bằng nhau .- Về từ loại và cấu tạo của các từ: không nhất thiết phải cùng từ loại ,cùng kiểu cấu tạo từ .- Về nhịp điệu: không nhất thiết lặp lại rõ ràng .Dùa vµo dÊu hiÖu nµo ®Ó nhËn ra phÐp lÆp có ph¸p tu tõ?Ôn lại kiến thức : PhÐp lÆp có ph¸p  	§ã lµ biÖn ph¸p sö dông lÆp l¹i nhiÒu lÇn cïng mét kÕt cÊu có ph¸p trong c¸c côm tõ hay trong c¸c c©u liªn tiÕp cña v¨n b¶n. Th­êng cã sù phèi hîp víi phÐp ®iÖp tõ vµ phÐp ®èi.II. PhÐp liÖt kªNg÷ liÖu (a) SGK: C¸c ng­¬i ë cïng ta coi gi÷ binh quyÒn ®· l©u ngµy, kh«ng cã mÆc th× ta cho ¸o, kh«ng cã ¨n th× ta cho c¬m;quan nhá th× ta th¨ng chøc, l­¬ng Ýt th× ta cÊp bæng; ®i thuû th× ta cho thuyÒn, ®i bé th× ta cho ngùa; lóc trËn m¹c x«ng pha th× cïng nhau sèng chÕt, lóc ë nhµ nhµn h¹ th× cïng nhau vui c­êi. C¸ch ®èi ®·i so víi V­¬ng C«ng Kiªn, Cèt §·i Ngét Lang ngµy tr­íc còng ch¼ng kÐm g×. (TrÇn Quèc TuÊn)KÕt cÊuVDVDVDkh«ng cã mÆcth×ta cho ¸okh«ng cã ¨nth×ta cho c¬mquan nháta th¨ng chøcth×T¸c dông: Nhấn mạnh và khẳng định sự đối đãi chu đáo, đầy tình nghĩa của Trần Quốc Tuấn đối với tướng sĩ trong mọi hoàn cảnh.hoµn c¶nhth×gi¶i ph¸pb)VÒ chÝnh trÞ, chóng tuyÖt ®èi kh«ng cho nh©n d©n ta mét chót tù do d©n chñ nµo.Chóng thi hµnh nh÷ng luËt ph¸p d· man. Chóng lËp ba chÕ ®é kh¸c nhau ë Trung, Nam, B¾c ®Ó ng¨n c¶n viÖc thèng nhÊt n­íc nhµ cña ta, ®Ó ng¨n c¶n d©n téc ta ®oµn kÕt.Chóng lËp ra nhµ tï nhiÒu h¬n tr­êng häc. Chóng th¼ng tay chÐm giÕt nh÷ng ng­êi yªu n­íc th­¬ng nßi cña ta. Chóng t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong nh÷ng bÓ m¸u.Chóng rµng buéc d­ luËn, thi hµnh chÝnh s¸ch ngu d©n.Chóng dïng thuèc phiÖn, r­îu cån ®Ó lµm nßi gièng ta suy nh­îc.b)VD: Chóng thi hµnh nh÷ng luËt ph¸p d· man. CÊu tróc ng÷ ph¸p ®­îc lÆp l¹i lµ: Chñ ng÷ + VÞ ng÷ [+ phô ng÷ chØ ®èi t­îng] Chóng // lËp ba chÕ ®é kh¸c nhau ë   Chóng // dïng thuèc phiÖn, r­îu cån ®Ó T¸c dông: phối hợp với phép liệt kê để vạch tội ác của thực dân Pháp, chỉ mặt vạch tên kẻ thù dân tộc. Cũng cùng mục đích ấy là cách tách dòng liên tiếp, dồn dập.//Ôn lại kiến thức :PhÐp liÖt kª §ã lµ biÖn ph¸p liªn tiÕp liÖt kª nhiÒu sù vËt, ho¹t ®éng,tÝnh chÊt hay sù kiÖn, trong cïng mét c©u v¨n, ®o¹n v¨n ®Ó t¹o nªn mét Ên t­îng m¹nh, hiÖu qu¶ cao trong miªu t¶, kÓ chuyÖn hay béc lé t©m tr¹ng.III. PhÐp chªm xenBµi 1ThÞ Në xÝch l¹i. §Æt bµn tay lªn ngùc h¾n (thÞ suy nghÜ ®Õn b©y giê míi xong), thÞ hái h¾n: - Võa thæ h¶?b) ChÝ PhÌo h×nh nh­ ®· tr«ng tr­íc thÊy tuæi giµ cña h¾n, ®ãi rÐt vµ èm ®au, vµ c« ®éc, c¸i nµy cßn ®¸ng sî h¬n ®ãi rÐt vµ èm ®au.- Vị trÝ: ở giữa hoặc cuối câu, sau bộ phận được chú thích. - Vai trò ngữ pháp: xen vào trong câu để ghi chú thêm một thông tin nào đó. - Dấu câu tách biệt phần chêm xen: giữa hai dấu ngoặc đơn, dấu phÈy-T¸c dông: + Câu a: Bæ sung th«ng tin cho hµnh ®éng “ThÞ Në ®Æt bµn tay lªn ngùc h¾n”(tøc ChÝ PhÌo)+ Câu b: NhÊn m¹nh sù “®¸ng sî” cña sù “c« ®éc” víi nh©n vËt ChÝ PhÌo lóc bÊy giê trong t­¬ng quan víi sù “®ãi rÐt” vµ “èm ®au”Ôn lại kiến thức: PhÐp chªm xen §ã lµ c¸ch thøc xen thªm vµo c©u mét thµnh phÇn biÖt lËp ®Ó bæ sung mét th«ng tin nµo ®ã nh»m môc ®Ých tu tõ: t¹o s¾c th¸i biÓu c¶m hay thªm mét chi tiÕt ®¸ng l­u ý vÒ sù vËt, hiÖn t­îng ®­îc nãi ®Õn. Thµnh phÇn chªm xen th­êng ®­îc t¸ch biÖt b»ng dÊu c©u: dÊu phÈy, g¹ch ngang hay ngoÆc ®¬n2.Bài tập 2: Hãy viết đoạn văn từ 3 -5 câu về Tố Hữu và bài thơ Việt Bắc, trong đó có sử dụng phép chêm xen. Phân tích tác dụng của phép chêm xen trong trường hợp đó.Tham khảo đoạn văn sau :	Nhà thơ Tố Hữu, lá cờ đầu của văn học cách mạng Việt Nam hiện đại, «ng viết bài thơ (Việt Bắc) vào những ngày rời chiến khu Việt Bắc trở về thủ đô Hà Nội. Bài thơ thắm đượm cảm xúc lưu luyến và tình cảm sâu nặng của tác giả đối với Việt Bắc, nơi đã nuôi dưỡng cán bộ và quân đội cách mạng trong suốt chín năm trường kì kháng chiến. Bài thơ là một thi phẩm đặc sắc của thơ ca cách mạng Việt Nam .IV/ Tæng kÕt- PhÐp lÆp có ph¸p- PhÐp liÖt kª- PhÐp chªm xen Xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c em