Bài giảng Ngữ văn lớp 10 - Cảnh ngày hè, Nguyễn Trãi

KÍNH CHÀO QUÝ THẦY GIÁO, CÔ GIÁO TỚI DỰ GIỜ CÙNG TẬP THỂ LỚP 10B5 Cẩm Bình, ngày 13 tháng 11 năm 2008 B¶o kÝnh c¶nh giíi, bµi 43 NguyÔn Tr·i VĂN BẢNCảnh ngày hè1. TËp th¬ Quèc ©m thi tËp:- TËp th¬ N«m: 254 bµi, ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn cña th¬ tiÕng ViÖt. - VÒ néi dung: VÎ ®Ñp con ng­êi NguyÔn Tr·i.- VÒ nghÖ thuËt: Th¬ N«m §­êng luËt víi c¸c c©u th¬ lôc ng«n xen vào. C¶nh ngµy hÌ – NguyÔn Tr·i ( B¶o kÝnh c¶nh giíi, bµi 43 )- Quèc ©m thi tËp - gåm 4 phÇn: V« ®Ò, M«n th× lÖnh, M«n hoa méc, M«n cÇm thóTiểu dẫn cung cấp cho ta những nội dung nào?I. TÌM HIỂU CHUNG2. Bµi th¬ C¶nh ngµy hÌ: a. XuÊt xø:Bµi th¬ sè 43 trong môc B¶o kÝnh c¶nh giíi – phÇn V« ®Ò c. Định hướng tiếp cận văn bản:b. Cảm nhận chung:Bài thơ nói về cảnh thiên nhiên, cuộc sống và vẻ đẹp tầm hồn của Nguyễn Trãi3. Đọc và giải nghĩa từ khóTiếp cận theo bố cục: - 6 câu đầu: Bức tranh thiên nhiên, cuộc sống - 2 câu thơ sau: Khát vọng của nhà thơII. ĐỌC - HIỂU VĂN BẢN1. Bức tranh thiên nhiên, cuộc sống a. Hoàn cảnh của tác giả - Hành động: Rồi hóng mát- rảnh rỗi, hóng mát: dạo chơi để tâm hồn thanh thản- Thời gian: Ngày trường- ngày rộng, tháng dài => Một ngày như thế đối với Nguyễn Trãi không nhiều, hoàn cảnh hiếm hoi bất đắc dĩ của nhà thơ- hóng mát, ngắm cảnh thiên nhiên và cuộc sốngCuộc đời của Nguyễn Trãi bận rộn nhưng tại sao ở đây nhà thơ lại có cả một ngày rảnh rỗi ngồi hóng mát? Tại sao khi nói về vấn đề này tác giả lại dùng câu thơ lục ngôn? b. Bức tranh thiên nhiên ngày hè - §­êng nÐt, Mµu s¾c:+ “Hoè lục đùn đùn tán rợp giương”+ “Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ”+ “Hồng liên trì đã tiễn mùi hương” Hình ảnh cây hoè: cành lá xanh thẫm, toả bóng mát cả một không gian, tạo cảm giác dễ chịu Cây lựu bên hiên nhà trổ ra những bông hoa màu đỏ thắm  Hoa sen hồng dưới ao đang toả ngát mùi hương, sức sống không dừng lại =>Đường nét, màu sắc tươi tắn, rõ nét, sức sống bao phủ cả không gianYếu tố nào đã làm nên bức tranh thiên nhiên ngày hè trong cảm nhận của tác giảEm hãy so sánh hai câu thơ sau: “Đầu tường lửa lựu lập loè đâm bông” ( Nguyễn Du) với câu thơ “ Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ” của Nguyễn Trãi để thấy cách cảm nhận về thiên nhiên riêng của mỗi nhà thơ?- Cảnh vật: + Cách ngắt nhịp: “Thạch lựu hiên/ còn phun thức đỏHồng liên trì/ đã tiễn mùi hương” Không theo nhịp thơ Đường luật,ngắt theo nhịp 3/4 gợi sự chú ý, làm nổi bật bức tranh cảnh ngày hè sinh động + Các động từ mạnh: “đùn đùn, giương, phun”  thể hiện sức sống tràn đầy của cảnh vật => Thiªn nhiªn, c¶nh vËt ë vµo thêi ®iÓm cuèi ngµy; nh­ng sù sèng th× kh«ng dõng l¹i. - Âm thanh: “ Lao xao chợ cá làng ngư phủ Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương”Đảo ngữ: đặt từ tượng thanh Dắng dỏi, lao xao lên đầu câu- Âm thanh đặc trưng của ngày hè, cảnh vật như rộn lên sự sống, niềm vui- Nét đặc trưng: “Hồng liên trì đã tiễn mùi hương”-> Cả không gian như ngập tràn trong hương thơm của hoa senTâm hồn của Nguyễn Trãi giao cảm mạnh mẽ với thiên nhiên, có cái nhìn tinh tế với thiên nhiên: một tâm hồn yêu thiên nhiên tha thiếtCâu hỏi thảo luậnPhải là con người có tâm hồn như thế nào mới có thể vẽ nên một bức tranh thiên nhiên sinh động và tràn đầy sự sống như thế?Hãy so sánh cách viết về thiên nhiên trong đoạn thơ sau của tác giả thời Hồng Đức:“Nước nồng sừng sực đầu rô trỗiNgày nắng chang chang lưỡi chó lè”Với cách cảm nhận thiên nhiên trong thơ Nguyễn Trãi?Qua phân tích hãy nhận xét về bức tranh thiên nhiên ngày hè?Bức tranh thiên nhiên đẹp, sinh động và tràn đầy sự sống với sự kết hợp của cảnh vật, âm thanh, màu sắc, đường nét b. Cuộc sống sinh hoạt: “Lao xao chợ cá làng ngư phủ,Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương” Lao xao chợ cá: Đảo ngữ có tác dụng làm nổi bật âm thanh vọng lại từ phía chợ cá của làng chài Âm thanh đặc trưng của cuộc sống vui tươi, thanh bình Âm thanh đặc trưng của ngày hè, cảnh vật như rộn lên sự sống, niềm vui=> Bức tranh mùa hè sinh động và tràn đầy sức sống: có sự kết hợp của đường nét, màu sắc, âm thanh, con người và cuộc sống qua đó thấy được tâm hồn của Nguyễn Trãi: yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống của con ngườiKết luận: Bức tranh thiên nhiên ngày hè sing động, tràn đầy sự sống và qua đó thấy được tâm hồn yêu thiên nhiên, giao cảm mạnh mẽ với thiên nhiên, một tâm hồn giản dị mà thanh cao yêu cuộc sống của con người.2. TÊm lßng ­u ¸i víi d©n, víi n­íc: C©u kÕt ( c©u lôc ng«n ) ngắn gọn: thÓ hiÖn sù dån nÐn c¶m xóc cña c¶ bµi - “Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng” Nguyễn Trãi mơ đến cây đàn kì diệu của vua Thuấn ngày xưa để ca ngợi và làm cho dân giàu đủ, ấm no hơn- “Dân giàu đủ khắp đòi phương”Câu hỏi thảo luậnHai câu thơ cuối liên hệ với câu thơ đầu cho ta nhận thức gì về tư tưởng của Nguyễn Trãi ?Điểm kết tụ hồn thơ Ức Trai không phải ở thiên nhiên tạo vật mà chính ở cuộc sống của con người- Một tấm lòng ưu ái với dân, với nướcBui mét tÊc lßng ­u ¸i cò§ªm ngµy cuån cuén n­íc triÒu ®«ng.	( ThuËt høng – bµi 2 )Hæ ph¸ch, phôc linh nh×n mÊy biÕtDµnh cßn ®Ó trî d©n nµy. 	 ( Tïng ) ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n	( C¸o b×nh Ng«)Sức hấp dẫn của bài thơ Cảnh ngày hè? Đóng góp của Nguyễn Trãi trong bài thơ là gì?III. Tæng kÕt: 1. Néi dung: - Bµi th¬ lµ bøc tranh ngµy hÌ ®Ñp, sinh ®éng vµ ®Çy søc sèng.- Qua bøc tranh thÊy ®­îc vÎ ®Ñp t©m hån cña NguyÔn Tr·i.2. NghÖ thuËt:- Bµi th¬ võa mang nÐt trang träng cæ ®iÓn võa b×nh dÞ, tù nhiªn.- Sö dông c¸c c©u th¬ lôc ng«n.CỦNG CỐ1. Nắm được bức tranh mùa hè sinh động và tràn đầy sức sống được nhà thơ thể hiện trong bài thơ2. Hiểu được tấm lòng của Nguyễn Trãi đối với dân với nước.3. Hình thức đặc biệt của câu thơ 1 và 8 thể hiện được tâm trạng, nỗi niềm của nhà thơ.IV. LUYỆN TẬP:Hướng dẫn học sinh luyện tập:Tìm hiểu vẻ đẹp tinh thần của Nguyễn Trãi trong bài thơ Cảnh ngày hè (Bảo kính cảnh giới số 43)