Bài giảng Trình bày báo cáo bằng BĐTDSử dụng bản đồ tư duy góp phần đổi mới phương pháp dạy học và hỗ trợ công tác quản lí

* TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy *  TS. Trần Đình Châu-Bộ Giáo dục & Đào tạo TS. Đặng Thị Thu Thủy- Viện KHGD VN Sử dụng bản đồ tư duy góp phần đổi mới phương pháp dạy học và hỗ trợ công tác quản lí  * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * MỞ ĐẦU Hiện nay, chúng ta thường ghi chép thông tin bằng các ký tự, đường thẳng, con số theo một trình tự nhất định. Với cách ghi chép này, chúng ta mới chỉ sử dụng một nửa của bộ não - não trái chưa phát huy hết tiềm năng của não phải, nơi giúp chúng ta xử lý các thông tin về nhịp điệu, màu sắc, không gian ... Cách ghi chép thông thường khó nhìn được tổng thể của cả vấn đề. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Thuyết trình Soạn văn bản Viết bài Lập kế hoạch Ghi chép trong cuộc họp Ghi những ý tưởng chợt nảy ra … Khi ta đang Khi ta chuẩn bị * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Dùng BĐTD Nhanh, ngắn gọn,dễ làm Dễ phát triển thêm ý tưởng mới Dễ nhìn, dễ hiểu, dễ tiếp thu Nhìn thấy bức tranh tổng thể của vấn đề Dễ kiểm tra Dễ bổ sung Bố cục tốt hơn theo suy nghĩ của bộ não * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Thiếu ý Lủng củng về bố cục Không rõ ý tưởng Khó nắm bắt trọng tâm Khó sửa chữa, bổ sung Gò bó về tư duy Mất nhiều thời gian Nếu sử dụng cách ghi chép truyền thống , thành câu văn đầy đủ thì có thể: * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Bản đồ tư duy không hiểu theo nghĩa của bản đồ địa lí được thiết kế theo mạch tư duy của mỗi người một sơ đồ mở kết hợp nét vẽ, màu sắc và chữ viết Nghĩa của cụm từ BĐTD * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * không yêu cầu tỉ lệ, chi tiết khắt khe như bản đồ địa lí có thể vẽ thêm hoặc bớt các nhánh mỗi người vẽ một kiểu khác nhau dùng màu sắc, hình ảnh, các cụm từ diễn đạt khác nhau cùng một nội dung nhưng mỗi người có thể “thể hiện” theo một cách riêng phát huy được tối đa khả năng sáng tạo của mỗi người * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Phát triển các ý tưởng tới mức gần như vô hạn Dễ liên kết các ý tưởng Công cụ hữu ích cho việc soạn thảo, chuẩn bị các bài viết soạn các bài viết, ghi chép nhanh BĐTD chính là dàn ý, là trọng tâm để phát triển rộng ra * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Ví dụ: đọc sách kết hợp giữa việc đọc sách và lập BĐTD Khi nảy ra được vài ý hay hoặc ý quan trọng thì chỉ cần thêm chúng vào đúng vị trí trong BĐTD. Sau khi đọc xong ta sẽ có được một BĐTD tổng kết tất cả những điểm hay và mấu chốt của cuốc sách đó. Ta có thể nghĩ ra và phát triển nhiều ý tưởng trong lúc đọc=> tăng hiệu quả của việc đọc sách * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Theo nhiều kết quả nghiên cứu của các chuyên gia tâm lí học BỘ NÃO LÀ MỘT CỖ MÁY LIÊN KẾT TƯ DUY MỞ RỘNG “Một hình ảnh có giá trị hơn cả ngàn từ” vì nó huy động rất nhiều kĩ năng tư duy trên võ não: màu sắc, hình thể, đường nét, kích thước, kết cấu, nhịp điệu, thị giác đặc biệt là sự tưởng tượng. BẢN ĐỒ TƯ DUY khai thác được thế mạnh đó, nó phát huy được tiềm năng to lớn của não Tác giả Tony Buzan -Tony Buzan là người sáng tạo ra phương pháp tư duy Mind Map (bản đồ tư duy). Ông nghiên cứu chuyên sâu về bộ não, trí nhớ; tìm ra qui luật khi xây dựng bản đồ gồm nhiều nhánh, giúp bộ não ghi chép các sự kiện một cách hệ thống. Bản đồ tư duy giúp luyện tập trí não. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Buzan Center in Asia Trong năm 2007 – 4 Trung tâm Buzan được mở tại Ấn Độ, Hàn quốc, Philippines và Indonesia * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Singapore – First Mind Map Festival World’s Largest Mind Map in 2007 * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * SINGAPORE 1850 HS từ 15 trường đã làm nên BĐTD lớn nhất thế giới (2007) BĐTD giới thiệu các điểm chính về lịch sử, văn hóa và thành tựu chính của Singapore. Festival MindMap và Hội nghị quốc tế được tổ chức bởi Học viện QL Singapore 13-30/11/2007. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Malaysia Hội nghị quốc tế về Dạy và Học 4 - 5/8/2008 Nhiều trường THCS trên cả nước đã tập huấn tới tất cả GV, HS. Tổ chức dạy học bằng BĐTD, tổ chức các cuộc thi giữa các lớp, trong công tác Đoàn đội Nhiều BĐTD gửi về Dự án THCS, nổi bật là huyện Hương Sơn, TX Hồng Lĩnh (Hà Tĩnh), Quận Hà Đông, Cầu Giấy, Hai Bà Trưng (Hà Nội), Lạng Giang (Bắc Giang),… * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Ưu điểm của bản đồ tư duy Dễ nhìn, dễ viết. Kích thích hứng thú học tập và khả năng sáng tạo của HS Phát huy tối đa tiềm năng ghi nhớ của bộ não. Rèn luyện cách xác định chủ đề và phát triển ý chính, ý phụ một cách logic. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Bản đồ tư duy giúp 1. Sáng tạo hơn2. Tiết kiệm thời gian3. Ghi nhớ tốt hơn4. Nhìn thấy bức tranh tổng thể5. Phát triển ý tưởng, phát triển tư duy,… * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Sử dụng BĐTD trong dạy học Giới thiệu cho HS một số “BĐTD” cùng với sự dẫn dắt của GV để các em làm quen. Tập “đọc hiểu” BĐTD Từ đó, chỉ cần nhìn vào BĐTD bất kỳ HS nào cũng có thể thuyết trình được nội dung một bài học hay một chủ đề, một chương theo mạch lôgic của kiến thức. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Sử dụng BĐTD trong dạy học Hướng cho HS có thói quen khi tư duy lôgic theo hình thức sơ đồ hoá trên BĐTD. Từ một vấn đề hay chủ đề chính đưa ra các ý lớn thứ nhất, ý lớn thứ hai, thứ ba... mỗi ý lớn lại có các ý nhỏ liên quan với nó, mỗi ý nhỏ lại có các ý nhỏ hơn ... Các nhánh này như “bố mẹ” rồi “con, cháu, chắt, chút chít”... Các nhánh có thể là đường thẳng hay đường cong * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Sử dụng BĐTD trong dạy học Cho HS thực hành vẽ BĐTD trên giấy: Chọn key words - tên chủ đề hoặc hình vẽ của chủ đề chính cho vào vị trí trung tâm Ví dụ : đường thẳng song song, hình bình hành, hình chữ nhật, bảo vệ môi trường, truyện Kiều, Từ đó, HS có thể tự mình ghi tiếp kiến thức vào tiếp các nhánh “con”, “cháu”, “chắt”... theo cách hiểu của các em. Vẽ BĐTD theo nhóm hoặc từng cá nhân * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Sử dụng vào việc hình thành kiến thức mới Điều kiện áp dụng các tiết dạy kiến thức mới mà kiến thức này có liên quan với một số kiến thức HS đã học trước đó hoặc HS đã biết qua thực tế cuộc sống hoặc có mạch kiến thức tương tự với một số bài hay nội dung kiến thức đã học. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Các bước thực hiện Bước 1: HS thảo luận, vẽ BĐTD  Bước 2: HS thuyết trình trước nhóm, lớp Bước 3: GV, HS bổ sung điều chỉnh => hình thành kiến thức mới * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Sử dụng BĐTD trong hệ thống hóa kiến thức Hệ thống kiến thức 1 bài, 1 chủ đề, 1 chương, … Bước 1: HS hoặc nhóm HD vẽ BĐTD Bước 2: HS trình bày Bước 3: chỉnh sửa, bổ sung=> hoàn thiện * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Sử dụng BĐTD trong kiểm tra đánh giá Cuối các tiết học (phần củng cố kiến thức) Kiểm tra 15 phút (dễ ra đề- dễ đánh giá năng lực sáng tạo của HS - GV dễ chấm) Kiểm tra 1 tiết (câu cuối để đánh giá, phân loại khá giỏi) * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Ví dụ về một số câu hỏi trong đề kiểm tra Môn Lịch sử 9: Em hãy nêu diễn biến chiến dịch Điện Biên Phủ bằng một BĐTD. Môn GDCD: Trình bày việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bằng một BĐTD (GDCD 6) Môn Toán: Trình bày kiến thức hình bình hành bằng một BĐTD. (Toán 8) * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Bản đồ tư duy trong việc lập kế hoạch giúp cán bộ chỉ đạo có cái nhìn tổng quát toàn bộ kế hoạch từ chỉ tiêu, phương hướng, biện pháp,… Dễ theo dõi quá trình thực hiện * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Nhìn được tổng thể nên không bỏ sót việc Dễ bổ sung thêm các chỉ tiêu, biện pháp,…so với việc viết kế hoạch theo cách thông thường thành các dòng chữ. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường tiết kiệm thời gian báo cáo của Thủ trưởng tại các cuộc họp làm cho nội dung họp được ngắn gọn góp phần khắc phục được các cuộc họp dài nhưng không rõ trọng tâm * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Trình bày báo cáo bằng BĐTD làm nổi bật được trọng tâm chỉ rõ được các giải pháp chủ yếu phát huy được các ý tưởng, sáng kiến trí tuệ tập thể cán bộ, giáo viên trong trường qua việc phát triển thêm các nhánh * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường giúp cán bộ, giáo viên cách ghi chép tóm tắt giúp phát triển ý tưởng và triển khai nhanh chóng sáng tạo những chỉ đạo, kế hoạch của Hiệu trưởng qua các cuộc họp hội đồng giáo dục nhà trường. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Bản đồ tư duy trong quản lý nhà trường giúp đổi mới việc họp tổ nhóm chuyên môn: Một BĐTD do các thành viên của tổ, nhóm thảo luận cùng thiết kế ngay tại cuộc họp sẽ phát huy được trí tuệ tập thể giúp cả tổ, nhóm tìm được các biện pháp, cách thức tổ chức dạy học các bài khó, bài ôn tập, ra đề kiểm tra,… một cách có hiệu quả nhất. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * LẬP BẢN ĐỒ TƯ DUY * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * 6 quy tắc lập BĐTD 1. Tờ giấy nên để ngang để có thể bắt đầu BĐTD từ giữa trung tâm của tờ giấy. giúp tự do thể hiện sáng tác mà không bị gò bó bởi khuôn hình chật hẹp của tờ giấy. Nên dùng hình ảnh, hình vẽ để làm trung tâm (keyword). 2 có hệ thống phân cấp cho cái khung (cấu trúc) của BĐTD những nhân tố quan trọng nhất được đặt gần hình ảnh trung tâm nên viết màu, in hoa,những ý tưởng chính (nhánh cấp 1) * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * 3 dùng các mối liên kết để mở rộng BĐTD đến bước cuối cùng hãy nhìn vào các từ khóa ở các nhánh chính cấp 1 Những từ khóa này giúp ta bừng sáng các ý tưởng mới Vẽ những nhánh nhỏ hơn từ các nhánh cấp 1 để phù hợp với mối liên quan vừa tạo lập Vẽ nhánh cấp 2 từ nhánh cấp 1 và có thể vẽ thêm vài nhánh trống (để viết thêm khi ta có thêm ý tưởng) * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * 4 Số lượng các cấp độ nhánh là vô tận tùy thuộc vào số ý tưởng mà ta có thể nghĩ được cần viết ra càng nhiều ý càng tốt, không e ngại khi viết ra những điều bình thường mà ta nghĩ là ngớ ngẩn, “Cách tốt nhất để có được một ý tưởng tốt là bạn phải có thật nhiều ý tưởng” (The best way to get a good idea is to get a lot of ideas – Linus Carl Pauling – Nobel hòa bình 1963) 5 Các nhánh nhỏ có thể thúc đẩy sự suy nghĩ và ý tưởng liên quan đến từ khóa của nhánh trước Nên vẽ các nhánh theo thứ tự kim đồng hồ tạo nên hệ thống sắp xếp hợp lí và cảm giác thuận hơn. 6 Tiếp tục quá trình thêm các nhánh nhỏ tới khi nào tất cả ý tưởng và sự suy nghĩ được trình bày trên BĐTD. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Lưu ý khi ghi chép trên BĐTD Nghĩ trước khi viết Viết ngắn gọn Viết có tổ chức Viết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống, vẽ thêm nhánh trống để có thể bổ sung ý (nếu sau này cần) * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Điều cần tránh khi ghi chép trên BĐTD Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết Dành quá nhiều thời gian để ghi chép. Tránh cầu kì (tô vẽ nhiều quá) hoặc BĐTD đơn giản quá không có thông tin, chỉ có các đề mục như 2 bản đồ tư duy sau đây * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * GIỚI THIỆU MỘT SỐ BĐTD VẼ TRÊN MÁY TÍNH VÀ VẼ TRÊN BẢNG, GIẤY, BÌA… * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * HS TIỂU HỌC HỒNG LĨNH HÀ TĨNH * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Phương tiện thiết kế BĐTD Giấy, bìa, bảng phụ, phấn màu, bút chì màu, tẩy,… Phần mềm Mindmap Vận dụng với bất kì điều kiện cơ sở vật chất nào của các nhà trường hiện nay Trên lớp học nên dùng phấn màu vẽ BĐTD lên bảng và bút màu vẽ trên giấy, bìa HS nên vẽ tay giúp tiếp thu, phát triển ý tốt hơn, sáng tạo hơn Tập thói quen lập BĐTD trước hoặc sau khi học một bài hay một chủ đề, một chương, để giúp các em phát triển tư duy lôgic. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Vận dụng Cán bộ quản lí giáo dục, GVCN sử dụng BĐTD để lập kế hoạch công việc GV, HS có thể sử dụng BĐTD hệ thống hoá một vấn đề, một chủ đề, ôn tập kiến thức… HS hoạt động nhóm thông qua BĐTD trên lớp học , hoặc hoạt động cá thể, ôn luyện tập ở nhà… * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Lưu ý Chỉ khi nào TỰ MÌNH thiết lập BĐTD thì mới thấy rõ được hiệu quả mà khó có thể diễn tả được bằng lời của BĐTD Dễ phát triển ý, ghi nhớ lâu hơn, sâu hơn HS tránh được học vẹt và đặc biệt là cảm nhận được niềm vui của sự học, thích học hơn,... * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Kết luận Sử dụng thành thạo và hiệu quả BĐTD trong dạy học Mang lại nhiều kết quả tốt và đáng khích lệ trong phương thức học tập của HS và PP giảng dạy của GV Có thể vận dụng nó cho các môn học ở trường phổ thông và cho lập kế hoạch công tác quản lí Học sinh sẽ học được phương pháp học, tăng tính độc lập, chủ động, sáng tạo và phát triển tư duy. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * Kết luận Hình thành thói quen tư duy bằng bản đồ tư duy Việc sử dụng BĐTD giúp: cán bộ quản lí có cái nhìn tổng quát toàn bộ vấn đề Cán bộ NC phát triển ý tưởng, tìm cái mới GV đổi mới PPDH, HS học tập tích cực triển khai nội dung “dạy học có hiệu quả” một trong năm nội dung của phong trào thi đua “Xây dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực” * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * TÀI LIỆU THAM KHẢO Trần Đình Châu (kì 2, tháng 9/2009), Sử dụng bản đồ tư duy – một biện pháp hiệu quả hỗ trợ học sinh học tập môn toán, Tạp chí Giáo dục. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (số chuyên đề TBDH năm 2009), Sử dụng bản đồ tư duy góp phần TCH HĐ học tập của HS, Tạp chí Khoa học giáo dục. Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy (tháng 10, năm 2010), Thiết kế bản đồ tư duy giúp HS tự học và tập dượt nghiên cứu toán học, Tạp chí Toán học & Tuổi trẻ Trần Đình Châu, Đặng Thị Thu Thủy, Dạy tốt, học tốt các môn học bằng BĐTD, Nhà xuất bản GD VN 2011 Stella Cottrell (2003), The study skills handbook (2nd edition), PalGrave Macmillian. Tony Buzan (2007), Bản đồ Tư duy trong công việc, NXB Lao động – Xã hội. * TS Trần Đình Châu, TS Đặng Thu Thủy * XIN TRÂN TRỌNG CÁM ƠN!