Bài giảng môn Ngữ văn lớp 10 - Bài: Tấm cám

TẤM CÁM Truyện cổ tớchI.Tỡm hiểu chung:1.Khỏi niệm2.Phõn loại3.Truyện cổ tớch thần kỡ4. Truyện “Tấm Cỏm”5. Bố cục truyện “Tấm Cỏm”I.Tỡm hiểu chung:1.Khỏi niệm:Truyện cổ tớch là tỏc phẩm tự sự dõn gian mà cốt truyện và hỡnh tượng được hư cấu cú chủ định, kể về số phận con người bỡnh thường trong xó hội, thể hiện tinh thần nhõn đạo và lạc quan của nhõn dõn lao động. (SGK ngữ văn 10, tập 1, trang 18)2.Phõn loại: Truyện cổ tớch được chia làm ba loại:- Truyện cổ tớch về loài vật: Kiến với cỏ, Chuột và mốo, Mưu con thỏ, Con trõu con hổ và người thợ cày - Truyện cổ tớch thần kỡ: Đỏ vọng phu, Cõy khế, Trầu cau, Sọ dừa, Thạch Sanh- Truyện cổ tớch sinh hoạt: Cỏi cõn thuỷ ngõn, Ba người bạn, Trương Chi, Làm theo lời vợ dặn, Phõn xử tài tỡnh3.Truyện cổ tớch thần kỡ: a. Đặc trưng: Cú sự tham gia của cỏc yếu tố thần kỡ vào tiến trỡnh phỏt triển của cõu chuyện ( Tiờn, Bụt, sự biến hoỏ thần kỡ, những vật cú phộp màu,)b. Nội dung: Truyện cổ tớch thần kỡ thể hiện ước mơ chỏy bỏng của nhõn dõn lao động về hạnh phỳc gia đỡnh, về lẽ cụng bằng xó hội, về phẩm chất và năng lực tuyệt vời của con người.4. Truyện “Tấm Cỏm”: Truyện “Tấm Cỏm” thuộc truyện cổ tớch thần kỡ. Kiểu truyện “Tấm Cỏm” phổ biến ở nhiều dõn tộc khỏc nhau trờn thế giới.( Nữ sĩ Roanphơ Cụcxcơ, một nhà sưu tầm truyện dõn gian người Anh, đó tập hợp và giới thiệu 345 truyện kiểu “Tấm Cỏm’). Tua Gia -Tua Nhi (Tày)í Ưởi - í Noọng (Thỏi)Gầu Nà - Gầu Rềnh (Mụng)Đụi giày vàng (Chăm)Ú và Cao (Hơ-rờ)Gơliu - Gơlỏt (Xơrờ)Nàng Diệp Hạn (Trung Quốc)Con cỏ vàng (Thỏi Lan)Truyện con rựa (Mi-an-ma)Nờ-ang Can-túc (Cam-pu-chia)Cụ Lọ Lem (Phỏp)Cụ Tro bếp (Đức)Việt NamThế giới5. Bố cục truyện “Tấm Cỏm”: Gồm 3 đoạn- Đoạn một “ Ngày xưa khụng phải làm việc nặng”: Giới thiệu hoàn cảnh khổ cực của Tấm - Đoạn hai “ Một hụm  hằn học của mẹ con Cỏm”: Sự đày ải của mẹ con Cỏm và sự giỳp đỡ của Bụt dành cho Tấm.- Đoạn ba “ phần cũn lại”: Những hành động độc ỏc của mẹ con Cỏm và sự hoỏ thõn của TấmII. Tỡm hiểu văn bản:1. Diễn tiến của mõu thuẫn – xung đột giữa Tấm và mẹ con Cỏm.2. í nghĩa quỏ trỡnh biến hoỏ của Tấm.3. Nghệ thuật của truyện cổ tớch “Tấm Cỏm”.II. Tỡm hiểu văn bản:1. Diễn tiến của mõu thuẫn – xung đột giữa Tấm và mẹ con Cỏm:Chặng 1: Khi Tấm ở với mẹ con Cỏm.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn xoay quanh quyền lợi vật chất, tinh thần trong gia đỡnha) Đi bắt tộp:+ Chăm chỉ, được giỏ tộp đầy+ Khúc+ Nuụi cỏ bốnga) Đi bắt tộp:+ Lười biếng, chẳng được gỡ.+ Lừa chị, đổ tộp sang giỏ mỡnh, về trước lĩnh thưởng+ Rỡnh trộm Tấm cho cỏ ăn+ Bụt hiện lờn giỳp Tấm.+ Cỏi yếm đỏ (vật thưởng)+ Con bống.Chặng 1: Khi Tấm ở với mẹ con Cỏm.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn xoay quanh quyền lợi vật chất, tinh thần trong gia đỡnhb) Đi chăn trõu:+ Chăn đồng xa. + Khúc khi bống bị giết+ Chụn xương bống dưới chõn giường.b) Ở nhà:+ Bắt cỏ bống ăn thịt.+Chụn xương cỏ vào tro bếp.+ Bụt hiện lờn giỳp Tấm.+ Con gà biết núi.+ Bốn lọ xương bống.Chặng 1: Khi Tấm ở với mẹ con Cỏm.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn xoay quanh quyền lợi vật chất, tinh thần trong gia đỡnhc) Bị ngăn khụng cho đi xem hội:+ Nhặt thúc, gạo.+ Đi xem hội, rơi giày, thử giày → thành hoàng hậu.c) Đi xem hội:+ Bày kế hành hạ Tấm.+Thử giày → bẽ bàng, xấu hổ.+ Bụt hiện lờn giỳp Tấm.+ Chiếc giày đỏnh rơi.Tấm là một cụ gỏi hiền lành, chăm chỉ, bị hành hạ, bị động, yếu ớt trong đấu tranh. → Bụt luụn giỳp đỡ Tấm.- Ở chặng một, mẹ con Cỏm nhẫn tõm độc ỏc, cướp cụng lao và quyền lợi vật chất tinh thần.Chặng 2: Khi Tấm trở thành hoàng hậu.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn vỡquyền lợi xó hội.a.)+ Về lo giỗ bố+ Trốo cau.+ Ngó chết đuối.+ Hoỏ thành chim vàng anh.+ Hút mắng Cỏm+ Dỡ ghẻ bày mưu độc+ Đẵn gốc cau giết Tấm.+ Đưa Cỏm vào thế làm hoàng hậu.+ Chim vàng anh biết núi tiếng người.Chặng 2: Khi Tấm trở thành hoàng hậu.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn vỡquyền lợi xó hội.b)+ Chim vàng anh bị giết.+ Lụng chim hoỏ thành hai cõy xoan đào.+ Cỏm theo lời mẹ giết chim, nấu ăn, vứt lụng ra vườn+ Cõy xoan đào nghiờng cành che búng mỏt cho vua nằm.Chặng 2: Khi Tấm trở thành hoàng hậu.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn vỡquyền lợi xó hội.c)+ Xoan bị chặt, đúng khung cửi.+ Khung cửi nguyền rủa tội cướp chồng của Cỏm.+ Cỏm sai chặt xoan, đúng khung cửi.+ Khung cửi hoỏ thõn của cụ Tấm biết núi tiếng người.Chặng 2: Khi Tấm trở thành hoàng hậu.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn vỡquyền lợi xó hội.d)+ Khung cửi bị đốt.+ Từ đống tro mọc lờn cõy thị, cú một quả vàng thơm, ở với bà lóo.+ Cỏm đốt khung cửi, đổ tro bờn lề đường xa hoàng cung.+ Quả thị, hoỏ thõn của cụ Tấm, lỳc biến thành người, lỳc thành quả thịChặng 2: Khi Tấm trở thành hoàng hậu.TấmCỏm, dỡ ghẻYếu tố thần kỡ, hỡnh ảnh, chi tiết tiờu biểuMõu thuẫn vỡquyền lợi xó hội.e)+ Từ quả thị bước ra, trở lại thành cụ Tấm xinh đẹp hơn xưa, nhờ miếng trầu tờm cỏnh phượng được gặp lại vua, trở lại làm hoàng hậu.+ Cỏm sợ hói muốn xinh đẹp như TấmTấm đấu tranh mạnh mẽ, chủ động và cuối cựng đó hành động quyết liệt.=> Tấm giành chiến thắng và cú được hạnh phỳc- Ở chặng hai, mẹ con Cỏm tàn nhẫn, độc ỏc, muốn chiếm đoạt tất cả những gỡ thuộc về Tấm, muốn tiờu diệt Tấm đến cựng.=> Mõu thuẫn biến thành xung đột một mất một cũn rất dữ dội, quyết liệt.2. í nghĩa quỏ trỡnh biến hoỏ của Tấm:Em cú thể cho biết quỏ trỡnh biến hoỏ của Tấm cú ý nghĩa gỡ? Thể hiện sức sống mónh liệt của Tấm ( khụng một lực lượng thự địch nào cú thể tiờu diệt được).- Khẳng định cỏi thiện sẽ chiến thắng cỏi ỏc, cỏi tốt đẹp sẽ luụn tồn tại trờn cừi đời.3. Nghệ thuật của truyện cổ tớch “Tấm Cỏm”:- -Khắc hoạ được nhõn vật cú sức sống và giàu ý nghĩa, nổi bật là sự chuyển biến của hỡnh tượng nhõn vật Tấm: từ yếu đuối, thụ động đến kiờn quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phỳc cho mỡnh.- Kết hợp những lời kể bằng văn xuụi xen lẫn nhiều đoạn thơ và cõu núi cú vần điệu.- Xen lẫn những chi tiết đời thường và yếu tố thần kỡ giàu chất tưởng tượng, bay bổng.Thảo luận:- Vỡ sao sau khi Tấm chết, Bụt khụng xuất hiện giỳp Tấm nữa?Vai trũ của Bụt và Nhà Vua trong truyện?- Phỏt biểu suy nghĩ của anh (chị) về hành động trả thự của Tấm đối với Cỏm.III. Tổng kết: Sự biến hoỏ của Tấm đó thể hiện sức sống, sức trỗi dậy mónh liệt của con người trước sự vựi dập của kẻ ỏc. Đõy là sức mạnh của thiện thắng ỏc. Mõu thuẫn và xung đột trong truyện phản ỏnh mõu thuẫn và xung đột trong gia đỡnh phụ quyền thời cổ.- Đặc sắc nghệ thuật của truyện thể hiện ở sự chuyển biến của hỡnh tượng nhõn vật Tấm: từ yếu đuối, thụ động đến kiờn quyết đấu tranh giành lại sự sống và hạnh phỳc cho mỡnh.IV. Củng cố:- Học sinh làm bài tập trắc nghiệmCõu 1: Truyện cổ tớch thần kỡ khụng cú đặc điểm nào sau đõy:A. Kể về số phận của những con người nhỏ bộ, bất hạnh.B. Thể hiện ước mơ, khỏt vọng về cụng bằng, hạnh phỳc. C. Giải thớch đặc điểm của một số con vật trong thế giới loài vật.D. Cú sự tham giam của cỏc yếu tố hoang đường, kỡ ảo.Cõu 2: Mõu thuẫn gia đỡnh được xõy dựng trong truyện “Tấm Cỏm” là mõu thuẫn giữa:A. Chủ và tớ.B. Dỡ ghẻ và con chồng.C. Anh (chị) cả và em ỳt.D. Người xinh đẹp và kẻ xấu xớ.Cõu 3: Hóy nối nhận xột ở cột A với chi tiết minh hoạ ở cột B cho phự hợp: AB1.Phản ỏnh mõu thuẫn xoay quanh quyền lợi vật chất và tinh thần trong gia đỡnh A. Chiếc yếm đỏ.B. Chim vàng anh.C. Con cỏ bống.2.Phản ỏnh mõu thuẫn vỡ quyền lợi xó hội và những xung đột một mất một cũn.D. Cõy xoan đào.E. Khung cửi.G. Chiếc giày thờu.H. Quả thị.Cõu 4: Dũng nào khụng phải là ý nghĩa của chi tiết về những lần hoỏ thõn của Tấm.A. Sức sống mónh liệt của Tấm.B. Cuộc đấu tranh bền bỉ, khụng khoan nhượng.C. Tớnh chất gian nan, quyết liệt của xung đột.D. Thể hiện cụ thể hỡnh ảnh cỏi ỏc.V. Dặn dũ:1. Học bài cũ:2. Soạn trước bài: “Tam đại con gà”, “ nhưng nú phải bằng hai mày” ( truyện cười).3. Tỡm hiểu thủ phỏp gõy cười trong truyện và đặc trưng của thể loại truyện cười.Chỳc cỏc em học tập tốt!Tạm biệt và hẹn gặp lại cỏc em!