Bài giảng môn Ngữ Văn Lớp 8 - Tiết 108: Tìm hiểu yếu tố biểu cảm trong văn nghị luận

 TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNTiết 108:Tiết 108:TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA.Lí thuyết : YÕu tè biÓu c¶m trong bµi nghÞ luËn: 1.Phân tích ngữ liệu : “Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn” LỜI KÊU GỌI TOÀN QUỐC KHÁNG CHIẾN Hỡi đồng bào toàn quốc ! Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa ! Không ! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ. Hỡi đồng bào ! Chúng ta phải đứng lên ! Bất kì đàn ông, đàn bà, bất kì người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng ra sức chống thực dân Pháp cứu nước. Hỡi anh em binh sĩ, tự vệ dân quân ! Giờ cứu nước đã đến. Ta phải hi sinh đến giọt máu cuối cùng, để giữ gìn đất nước. Dù phải gian lao kháng chiến, nhưng với một lòng kiên quyết hi sinh, thắng lợi nhất định về dân tộc ta ! Việt Nam độc lập và thống nhất muôn năm ! Kháng chiến thắng lợi muôn năm ! Hà Nội, ngày 19 tháng 12 năm 1946 Hồ Chí MinhTiết 108:TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA.Lí thuyết : YÕu tè biÓu c¶m trong bµi nghÞ luËn: Hãy tìm những từ ngữ biểu lộ tình cảm mãnh liệt của tác giả và những câu cảm thán trong văn bản ? 1.Phân tích ngữ liệu : “Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn” - NhiÒu tõ ng÷ , c©u b/c: + Kh«ng chóng ta hi sinhn« lÖ. + Dï ph¶i gian lao kh¸ng chiÕn vÒ d©n téc ta! + ViÖt Nam ®éc lËp thèng nhÊt mu«n n¨m! Kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mu«n n¨m! - C©u c¶m th¸n: Hìi ®ång bµo toµn quèc! Hìi ®ång bµo! Hìi anh em binh sÜ ,tù vÖ d©n qu©n!-? Nh÷ng tõ ng÷ biÓu c¶m vµ c©u c¶m th¸n cã t¸c dông nh­ thÕ nµo trong VB “Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn”? Cã søc lay ®éng, c¶m ho¸ con ng­êi, cã søc kh¬i gîi tinh thÇn yªu n­íc m·nh liÖt trong lßng nh©n d©n vµ sù c¨m thï s©u s¾c. Nã v¹ch trÇn bé mÆt ®Óu gi¶ cña bän thùc d©n lóc bÊy giê. LỜI KÊU GỌI TOÀN QUỐC KHÁNG CHIẾN Hỡi đồng bào toàn quốc ! Chúng ta muốn hòa bình, chúng ta phải nhân nhượng. Nhưng chúng ta càng nhân nhượng, thực dân Pháp càng lấn tới, vì chúng quyết tâm cướp nước ta lần nữa ! Không ! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ. Hỡi đồng bào ! Chúng ta phải đứng lên ! Bất kì đàn ông, đàn bà, bất kì người già, người trẻ, không chia tôn giáo, đảng phái, dân tộc. Hễ là người Việt Nam thì phải đứng lên đánh thực dân Pháp để cứu Tổ quốc. Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có gươm thì dùng cuốc, thuổng, gậy gộc. Ai cũng ra sức chống thực dân Pháp cứu nước. Hỡi anh em binh sĩ, tự vệ dân quân ! Giờ cứu nước đã đến. Ta phải hi sinh đến giọt máu cuối cùng, để giữ gìn đất nước. Dù phải gian lao kháng chiến, nhưng với một lòng kiên quyết hi sinh, thắng lợi nhất định về dân tộc ta ! Việt Nam độc lập và thống nhất muôn năm ! Kháng chiến thắng lợi muôn năm ! Hà Nội, ngày 19 tháng 12 năm 1946 Hồ Chí Minh 	Về mặt sử dụng từ ngữ và đặt câu có tính chất biểu cảm, Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chí Minh có giống với Hịch tướng sĩ của Trần Quốc Tuấn không ? Giống nhau : Có nhiều từ ngữ và nhiều câu văn có giá trị biểu cảm.THẢO LUẬN Hai văn bản Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chí Minh và Hịch tướng sĩ của Trần QuốcTuấn vẫn được coi là những văn bản nghị luận chứ không phải là văn bản biểu cảm. Vì sao ? => Đối với văn bản viết ra không nhằm mục đích biểu cảm mà nhằm mục đích nghị luận (nêu quan điểm, ý kiến để bàn luận phải trái, đúng sai, nên suy nghĩ , nên sống thế nào). Ở những văn bản như thế, biểu cảm không thể đóng vai trò chủ đạo mà chỉ là một yếu tố phụ trợ cho quá trình nghị luận mà thôi. V× môc ®Ých cña ng­êi viÕt lµ kªu gäi t­íng sÜ ,®ång bµo ®øng lªn ®¸nh giÆc, cøu n­íc nªn ph¶i dïng nh÷ng ph­¬ng thøc nghÞ luËn ®Ó thuyÕt phôc ng­êi ®äc ng­êi nghe. Có thể thấy những câu ở cột (2) hay hơn những câu ở cột (1) . Vì sao như thế ?(1)(2)Thấy sứ giặc đi lại ngoài đường, sỉ mắng triều đình, bắt nạt tể phụ.Ngó thấy sứ giặc đi lại nghênh ngang ngoài đường, uốn lưỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình, đem thân dê chó mà bắt nạt tể phụ. Lúc bấy giờ ta cùng các ngươi sẽ bị bắt.Lúc bấy giờ ta cùng các ngươi sẽ bị bắt đau xót biết chừng nào !Chúng ta sẵn sàng hi sinh tất cả, chứ không thể mất nước, không thể làm nô lệ. Không ! Chúng ta thà hi sinh tất cả, chứ nhất định không chịu mất nước, nhất định không chịu làm nô lệ. Chúng ta cần phải đứng lên.Hỡi đồng bào !Chúng ta phải đứng lên !Những câu ở cột (2) hay hơn vì có yếu tố biểu cảm. V× nh÷ng c©u ë hÖ thèng 2 cã chøa nh÷ng tõ ng÷ biÓu c¶m, c©u c¶m th¸n, lµm cho c©u v¨n giµu h×nh ¶nh, sinh ®éng, g©y Ên t­îng cho ng­êi ®äc ng­êi nghe. HÖ thèng 1 kh«ng cã nh÷ng tõ ng÷ biÓu c¶m vµ c©u c¶m th¸n nªn ®äc lªn vÉn ®óng nh­ng kh«ng hay.Tiết 108:TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA.Lí thuyết : YÕu tè biÓu c¶m trong bµi nghÞ luËn: - NhiÒu tõ ng÷ , c©u b/c: + Kh«ng chóng ta hi sinhn« lÖ. + Dï ph¶i gian lao kh¸ng chiÕn vÒ d©n téc ta! + ViÖt Nam ®éc lËp thèng nhÊt mu«n n¨m! Kh¸ng chiÕn th¾ng lîi mu«n n¨m! - C©u c¶m th¸n: Hìi ®ång bµo toµn quèc! Hìi ®ång bµo! Hìi anh em binh sÜ ,tù vÖ d©n qu©n!- NhiÒu tõ ng÷ , c©u bc: T¸c ®éng m¹nh mÏ tíi t×nh c¶m cña ng­êi ®äc, gióp cho v/b cã hiÖu qu¶ thuyÕt phôc lín h¬n. yếu tố biểu cảm (Vai trß phô)->cÇn thiÕt.1.Phân tích ngữ liệu : “Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn”	Yếu tố biểu cảm có t¸c dông như thế nào trong văn nghị luận? LỜI KÊU GỌI TOÀN QUỐC KHÁNG CHIẾN Văn nghị rất cần yếu tố biểu cảm. Yếu tố biểu cảm giúp cho bài văn nghị luận có hiệu quả thuyết phục hơn, vì nó tác động mạnh mẽ tới tình cảm của người đọc (người nghe). Thùc tÕ cho thÊy, ng­êi ®äc ng­êi nghe chØ thÊy 1 bµi v¨n nghÞ luËn hay khi bµi v¨n ®ã kh«ng chØ lµm ®Çu ãc m×nh s¸ng tá lªn mµ cßn lµm cho tr¸i tim m×nh rung ®éng. Do ®ã, mÆc dï chØ ®ãng vai trß phô trî nh­ng yÕu tè biÓu c¶m lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®Ó lµm bµi v¨n nghÞ luËn cã hiÖu qu¶ cao.Th«ng qua viÖc t×m hiÓu c¸c VB nh­ “HÞch t­íng sÜ” vµ lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn” em h·y lµm s¸ng tá vÊn ®Ò: Lµm thÕ nµo ®Ó ph¸t huy hÕt t¸c dông cña y.tè biÓu c¶m trong v¨n b¶n nghÞ luËn b»ng c¸ch tr¶ lêi hÖ thèng c©u hái sau: H: Ng­êi lµm v¨n chØ cÇn suy nghÜ vÒ luËn ®iÓm vµ c¸ch lËp luËn hay cßn ph¶i thËt sù xóc ®éng tr­íc tõng ®iÒu m×nh ®ang nãi tíi?Phải thật sự có cảm xúc trước những điều mình viết (nói).? ChØ cã rung c¶m th«i ®· ®ñ ch­a? Ph¶i ch¨ng chØ cÇn cã lßng yªu n­íc vµ c¨m thï giÆc nång ch¸y lµ cã thÓ dÔ dµng t×m ra c¸ch nãi nh­: “Kh«ng! chóng ta thµ hi sinh tÊt c¶...” hay ‘uèn l­ìi có diÒu...”? §Ó viÕt ®­îc nh÷ng c©u nh­ thÕ ,ng­êi viÕt cÇn ph¶i cã phÈm chÊt g× kh¸c n÷a? --> NghÜa lµ ng­êi viÕt ph¶i cã kh¶ n¨ng diÔn ®¹t b»ng c¸ch th­êng xuy£n RÌn luyÖn ®Ó c¸ch biÓu hiÖn t/c, c/x trong bµi v¨n trë nªn nhuÇn nhuyÔn.Phải biết diễn tả cảm xúc đó bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyền cảm.? Cã b¹n cho r»ng: Cµng dïng nhiÒu tõ ng÷ biÓu c¶m, cµng ®Æt nhiÒu c©u c¶m th¸n th× gi¸ trÞ biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn cµng t¨ng. ý kiÕn Êy cã ®óng kh«ng? V× sao?--> Kh«ng ®óng. V× nÕu dïng qu¸ nhiÒu mµ kh«ng phï hîp th× sÏ biÕn bµi v¨n nghÞ luËn thµnh lÝ luËn d«ng dµi kh«ng ®¸ng tin cËy. HoÆc lµm gi¶m bít sù chÆt chÏ cña m¹ch lËp luËn, thËm chÝ cßn ph¸ vì logic luËn chøng. Cảm xúc cần phải diễn tả chân thực và không được phá vỡ mạch nghị luận của bài văn.Tiết 108:TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA.Lí thuyết : YÕu tè biÓu c¶m trong bµi nghÞ luËn: 1.Phân tích ngữ liệu : “Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn”Người viết : Phải thật sự có cảm xúc trước những điều mình viết (nói). Phải biết diễn tả cảm xúc đó bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyền cảm. Cảm xúc cần phải diễn tả chân thực và không được phá vỡ mạch nghị luận của bài văn.2 Ghi nhí: SGK/97Qua ®©y em thÊy, ®Ó bµi v¨n nghÞ luËn cã søc biÓu c¶m, lay ®éng lßng ng­êi, ng­êi viÕt ph¶i lµm nh­ thÕ nµo?Tiết 108:TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNA.Lí thuyết : YÕu tè biÓu c¶m trong bµi nghÞ luËn: 1.Phân tích ngữ liệu : “Lêi kªu gäi toµn quèc kh¸ng chiÕn”2 Ghi nhí: SGK/97 * Lưu ý: 1. Yếu tố biểu cảm chỉ cần thiết và có giá trị khi: - Giúp cho sự nghị luận đạt được hiệu quả thuyết phục cao. - Không được để cho yếu tố biểu cảm tách rời khỏi quá trình nghị luận, cản trở mạch nghị luận hay lấn át vai trò của nghị luận.2. Trong một bài văn nghị luận, yếu tố biểu cảm được biểu hiện dưới các dạng sau: - Tính khẳng định hay phủ định. - Biểu lộ các cảm xúc như: yêu, ghét, khen, chê, căm giận, quí mến, lo âu, tin tưởng,. . . - Giọng văn: mạnh mẽ, đanh thép hay thiết tha, truyền cảm.B. LuyÖn tËp B. Luyện tập:Bài tập 1: Hãy chỉ ra các yếu tố biểu cảm trong phần I: Chiến tranh và “người bản xứ” (ở văn bản Thuế máu) và cho biết tác giả đã dùng những biện pháp gì để biểu cảm ? Tác dụng biểu cảm đó là gì ? * Những yếu tố đối lập: + những tên da đen bẩn thỉu, những tên “An-nam-mít” bẩn thỉu - những đứa “con yêu”, những người “bạn hiền”, chiến sĩ bảo vệ công lý và tự do + vinh dự đột ngột - đột ngột xa lìa vợ con, phơi thây trên các bãi chiến trường + cảnh kì diệu của trò biểu diễn khoa học về phóng ngư lôi - xuống tận đáy biển để bảo vệ tổ quốc của các loài thủy quái * Giọng điệu châm biếm, mỉa mai: + bỏ xác tại những miền hoang vu thơ mộng + lấy máu mình tưới những vòng nguyệt quế, lấy xương mình chạm nên những chiếc gậy... + khạc ra từng miếng phổi TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNTiết 108:A.Lí thuyết: * Tác dụng của biểu cảm: Tăng sức thuyết phục đối với người đọc, người nghe, thấy được bộ mặt thâm độc, giả nhân giả nghĩa, âm mưu quỷ quyệt của thực dân Pháp trong việc sử dụng người dân thuộc địa để làm bia đỡ đạn cho chúng trong những cuộc chiến tranh phi nghĩa. Bài tập 2 (Thực hiện theo nhóm): Đọc đoạn văn nghị luận sau (SGK trang 97, 98) và cho biết: Những cảm xúc gì được biểu hiện qua đoạn văn? Tác giả đã làm như thế nào để những đoạn văn đó không chỉ có sức thuyết phục mà còn gợi cảm?* Tình cảm ấy thể hiện: - Từ ngữ bộc lộ cảm xúc: nỗi khổ tâm, nói làm sao. . . - Câu văn thể hiện nỗi buồn, thái độ bất bình: “Sự học mà đã hạ xuống là học “tủ” thì chúng tôi cũng không còn cần làm việc cùng các bạn nữa”. - Câu văn mang giọng điệu mỉa mai: “Sao không có một “hãng” nào đó” * Những cảm xúc biểu hiện qua đoạn văn: - Nỗi buồn của tác giả trước tình trạng “học vẹt”, “học tủ” của học sinh. - Những dằn vặt và sự khổ tâm của một nhà giáo trước một thực tế đáng buồn diễn ra trong đời sống giáo dục nước nhà trước đây.TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNTiết 108:A.Lí thuyết:B. Luyện tập:Bài tập 3 (ở nhà): Viết đoạn văn nghị luận để trình bày luận điểmChúng ta không nên học vẹt và học tủ sao cho đoạn văn ấy vừa có lí lẽ chặt chẽ, lại vừa có sức truyền cảm.Gợi ý: - Về lí lẽ: Giải thích thế nào là học vẹt, học tủ ? Việc học vẹt học tủ dẫn đến hậu quả gì đối với mỗi người nói riêng và xã hội nói chung ? - Về yếu tố biểu cảm: Cần bày tỏ tình cảm đáng tiếc cho lối học vô bổ, không có tác dụng mở mang trí tuệ, trau dồi kiến thức (nếu là học vẹt) và lối học cầu may (nếu là học tủ).TÌM HIỂU YẾU TỐ BIỂU CẢM TRONG VĂN NGHỊ LUẬNTiết 108:A.Lí thuyết:B. Luyện tập:	? Yếu tố biểu cảm có t¸c dông như thế nào trong văn nghị luận? Văn nghị rất cần yếu tố biểu cảm. Yếu tố biểu cảm giúp cho bài văn nghị luận có hiệu quả thuyết phục hơn, vì nó tác động mạnh mẽ tới tình cảm của người đọc (người nghe). ? ®Ó bµi v¨n nghÞ luËn cã søc biÓu c¶m, lay ®éng lßng ng­êi, ng­êi viÕt ph¶i lµm nh­ thÕ nµo?Người viết : Phải thật sự có cảm xúc trước những điều mình viết (nói). Phải biết diễn tả cảm xúc đó bằng những từ ngữ, những câu văn có sức truyền cảm. Cảm xúc cần phải diễn tả chân thực và không được phá vỡ mạch nghị luận của bài văn.H­íng dÉn häc bµi: - Häc néi dung ghi nhí. Hoµn thµnh bµi tËp - So¹n: §i bé ngao duTiÕt häc kÕt thóc Chóc c¸c c« vµ c¸c em m¹nh khoÎ